Jismoniy tarbiya va sport nazariyasi va metodologiyasi

Tabiatning soglomlashtiruvchi kuchlari va gigienik omillar 
Havo, quyosh nuri, suv jismoniy tarbiya jarayonida tabiatning soglomlashtiruvchi 
kuchlari tarzida jismoniy tarbiyaning vositasi sifatida foydalaniladi. Hayotiy sharoit, muhit 
insonni turli sharoitda moddiy ne’mat yaratish, yashashga majbur qiladi. Bunga ko’nikish, 
unga tayyor bo’lish muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun tabiatning in’omi 
–
havo, suv, 
quyosh nuri inson ish qobiliyatini oshirish, salomatligini mustahkamlashning asosiy 
vositasidir. 

---

101
Jismoniy tarbiya jarayoni ochiq xavoda, quyosh nuri ostida, suv va boshqalardan 
foydalanib jismoiy mashqlar bajarish samara beradi. Cho’milish, oftobda toblanish, 
havoning issiq-sovugi jismoniy mashqlar bilan inson organizmiga turlicha ta’sir ko’rsatadi. 
Mashgulotlar davomida bu vositalardan tizimli foydalanishning muhim ahamiyat kasb etadi. 
Ishni shunday tashkillash lozimki, jonajon Respublika-mizning geografik, iqlimiy va 
ekologik holatini hisobga olib barcha viloyat va hududlarda tabiatning soglomlashtiruvchi 
kuchlaridan foydalanishning ilmiy asoslangan tizimini ishlab chiqish muammosi hal 
qilinishi lozim. Masalan, quyosh nuridan foydalanishda soat 10.00 dan 12.00 gacha alohida, 
16.00-17.30 gacha yoshi, jinsi va boshqa individual xususiyatlarini hisobga olinmasdan 
toblansa uning ta’siri turlicha bo’ladi. Jismoniy mashqlarning me’yori, yuklamaning 
umumiy miqdori, mashqning intensivligini e’tibordan chetda qoldirish tabiat-ni 
soglomlashtiruvchi kuchlaridan foydalanishda salbiy nati-jalarga olib kelishni 
unutmasligimiz lozim. 
Shugullanuvchilarga quyosh vannasi, suvda chiniqishning nazariy bilimlari va ulardan 
tizimli foydalanish, havoning o’zgarishi organizmning issiq-sovuqqa, keskin o’zgarishlarga 
tez moslashshishi individning yoshligidan yo’lga qo’yishni samarasi katta. Har tomonlama 
chiniqtirish tabiat omillarini turli jismoniy mashqlarni bajarish bilan qo’shib olib borilishi 
tashqi muhitning salbiy ta’sirlariga organizmning qarshilik ko’rsata olish qobiliyatini yanada 
oshiradi.
Jismoniy tarbiya jarayonida erishilgan chiniqishning samarasi “ko’chuvchan” bo’ladi, 
ya’ni u insonning boshqa faoliyati (asosan, mehnat, harbiy xizmat)da namoyon bo’ladi va 
jismoniy tarbiyaning hayotiy-amaliyligini oshiradi. Qolaversa, ruhiy-irodaviy hislatlarini 
ham kuchaytiradi. Ayniqsa, chayqalish, tebranish, me’yorsiz nagruzkaga chidash, vaznsizlik 
holatiga tez moslashishdek vazifalar oson hal bo’ladi.