Jismoniy tarbiya va sport nazariyasi va metodologiyasi

 
7.Makrotsikllarda mashg’ulotlar jarayonini tuzish metodikasi haqida ma’lurmotlaga ega 
qilish.. 
Makrotsikllarning umumiy strukturasi va turlari. 
Mashg’ulot makrotsikllarining tuzish metodikasi birinchi navbatda mashg’ulotda 
qo’yilgan asosiy vazifaga bog’liq bo’lib, bu vazifani mashg’ulot jarayonida bajariladi. Ko’p 
yillik tayyorgar-likning birinchi bosqichida (bu bosqichning asosiy vazifasi har tomonlama 
gormonik jismoniy rivojlanish asosida samaradoroq tayyorgarlik uchun texnik va funktsional 
(ko’nikma va malakalarni) tuzish mashg’ulot makrotsikllarining tuzilishi sportchi o’zini 
individual imkoniyatlarini maksimal ravishda amalga oshirish bosqichida tuziladigan 
makrotsikllardan printsip jihatidan farq qiladi. Ko’p yillik tayyorgarlikning 1 - 2 bosqichlarida 
mashg’ulot jarayonini yillik makrotsikllar asosida tuziladi. Bunda sportchi tayyorgarligining 
hamma tomoni paralel rivojlantiriladi. Ayrim xollardagina (qachonki tayyorgarlikning malum 
bir tomo-nini takomillashtirishga etibor berilish kerak bo’lganda, yaqqol ko’rinib turgan 
kamchiliklarni tuzatganda) sportchining texnik, taktik, jismoniy psixik tayyorgarligining 
vazifalari hal etiladi. 
Keyinchalik qachonki yuqori sport ko’rsatkichlariga erishish uchun va musobaqalarda 
yaxshi qatnashish uchun sportchilarga o’zlari-ning individual imkoniyatlarini maksimal holda 
ishlatish vazifa-si qo’yilganda mashg’ulotlar makrostrukturalari ancha murakkab (har bir 
xolatda konkret aniqlashgan) xarakterda bo’ladi. 
Mikrotsikllarning davom etishi va tuzilishi ko’pgina fakt-orlar bilan belgilanadi. Bu 
faktorlar ichida birinchi navbatda sport turining maxsus xususiyatlarini va sport mahoratini 
tashkil etuvchi asosiy qonuniyatlarni: sportchining aniq musobaqalarga (masalan, Evropa, 
dunyo olimpiya birinchiliklariga) tayyoragarlik ko’rishi zarurligini: sportchining individual 
adaptatsiya qilish imkoniyatlarini, tayyorgarlik strukturasini, o’tilgan mashg’ulot mazmunlarini 
aytib o’tish kerak. 
Mashg’ulotning makrostrukturasida har xil makrotsikllar ajralib chiqadi. Bu 
makrotsikllar (to’lqinsimon bo’lib) goh pasayib goh ko’tarilib bir necha oydan 4 yilgacha 
davom etishi mumkin. 

---

112
4 yillik makrotsikllar olimpiada o’yinlariga rejali ravish-da tayyorgarlik ko’rishni tashkil 
etish uchun tuziladi. Bunday holda makrotsiklning har bir yillik bosqichining mazmuni va 
vazifasi orqali vazifalarning bajarilishiga qaratilgan. 
Sport musobaqalari taqvimini doimiy ravishda kengayib borishi 3-4 ta makrotsikllarnish 
kelib chiqishiga olib keldi. Bu musobaqa taqvimiga ko’pgina xal qiluvchi musobaqalar bo’lib 
ularni o’tkazish vaqti ko’rsatilgan. Sport musobaqalarinn tabora ko’payib borishi sport 
tayyorgarligi uchun material bazasini yaxshilashga olib keldi. 
Manej, voletrek, qishki stadionlar, ko’pgina suv xavzalari-ning qurilishlari paydo bo’lishi 
ko’pgina sport turlarini yilning faqatgina malum vaqtida - mavsumda o’tkazilishidan xolos etdi. 
Mana shunday qilib velosportda (trek), engil atletikada 2 ta yillik makrotsikl, suzishda 2-3
 
ta 
yillik makrotsikllar kelib chiqdi. 
Shuning bilan birga yuqori ko’rsatkichlarga erishish uchun uzoq va keskin musobaqa 
faoliyatini va shuningdek tayyorlanish uchun uzoq vaqtni talab etuvchi sport tu'rlarida 
(velosportda shosse, marofon) 1 ta yillik makrotsiklni saqlash talab etiladi. Ayrim sport 
turlarida 2 yillik tsikllar rejalashtirishi mumkin. Bu yangi va o’rta mukammal dasturlarni 
o’zlashtirilishi bilan bog’liq (figurali uchishda, sport gimnastikasida konki uchishda), lekin 
bunday tsikllarnint har xil bosqichlarida sportchilar eski dastur bo’yicha musobaqalarda 
ishtirok etishi mumkin. (N.Ozolin, 1984 y) 
Sport o’yinlarida kalendarning o’ziga xos xususiyatlari yil mobaynida mashg’ulotlarning 
qay tarzda o’tilishini kerakligini malum qilib qo’ydi, yillik mikrotsikllar bilan bir qatorda 
(futbol, xokkeyda) yarim yillik mashg’ulot makrotsikllari xam mavjuddir (basketbolda, suv 
polosida). 
Mashg’ulotlarni yillik makrotsikllar asosida tuzish chang’i uchish, biatlon, tog’
chang’isi, 
bobsley, elkanli sport, eshkak eshish kabi sport turlari uchun xarakterlidir. 
Yillik mashg’ulotni 1 ta makrotsikl asosida tuzilsa 1 tsiklli, 2 ta makrotsikl asosida 
tuzilsa 2 tsiklli, 3 ta makrotsikl asosida tuzilsa 3 tsiklli mashg’uldotlar deyiladi. Har bir 
makrotsiklda uchta: tayyorgarlik, musoboqa va o’tish davrlariga bo’linadi. 
Mashg’ulot jarayonini 2 va Z tsiklli tuzishdan «