Jismoniy tarbiya

0 ‘quvchilar  o ‘z  faoliyatlarini  tahlil  qilishi
Onglilik  va  faollik  tamoyillarining  ikkinchi  yo ‘nalishi  —har 
bir  o ‘quvchining  o ‘z  faoliyatini  ongli  nazorat  qilishidan  iborat.
0 ‘quv  dasturida  belgilangan  mashqlarni  o ‘zlashtirib  olish 
jarayonida  o ‘quvchi  malakani  shakllantirishga  urinadi.
Ilg‘o r  o ‘quvchilarning  tajribasi  shuni  k o ‘rsatadiki,  hozirgi 
davrda  darsda  o ‘quvchilarning  o ‘z  xatti-harakatlarini  ongli  tahlil 
qilishi  u ch u n   quyidagi  samarali  usullardan  foydalanadi:
1.  Oddiy  mashqlarni  ko‘rsatishni  boshlang‘ich  sinflardan 
boshlash  zarur.
2.  Yangi  harakat  faoliyatlarni  o ‘rgatishda,  ularning  tempi 
va  r itm   ( m a r o m ) i ,   h a r a k a t n i   t o ‘g ‘ri  sczish  q o b iliy a tin i 
oshirishda  maxsus  trenajor  va  ovozlardan  foydalanish  zarur.
3.  Id e o m o to r   m ashq  usulidan  o'rgan ilay o tg an   harakat- 
faoliyatlarni  o ‘zaro  tahlil  qilish  va  baholashdan  foydalanish 
zarur.
4.  0 ‘qituvchining  topshirig‘i  bo'yicha  mashqlarni  mustaqil 
tanlash,  m ash q larn ing   bajarilish  sifatlarini  o ‘zaro  baholash, 
xatolarni  k o ‘pchilik  b o ‘lib  aniqlash,  ularni  bajarish  texnikasini 
m uhokam a  qilish.
5.  Olingan  vazifaning  yaxshi  sifatli  bajarilganligi  haqida  tez 
obyektiv  axborotni  q o ‘Ilash  o'quvchilarni  q o ‘shimcha  urinishga 
majbur  etadi,  shaxsiy  harakat  faoliyatini  tahlil  qilish  u ch u n
71

---

mashqlar  oladi,  mashqni  o ‘zlashtirib  olganligi  haqida 
m u ho - 
kama  qilish  imkonini  beradi.
6.  O'quvchilar  o ‘z  faoliyatlarini  anglashi  va  nazorat  qilish- 
lari  uchun  maxsus  harakat  tayyorgarligi  zarur.  Y a’ni,  masalan, 
burilish  va  aylanishlar  bilan  bog‘liq  b o ‘lgan  mashqlarni  o ‘rgana 
boshlashdan  oldin,  vestibular  apparati  maxsus  mashqlar  vosi- 
tasida  sozlanadi.  Bu  usul  uchuvchi  va  kosmonavtlarni  tayyor- 
lashda  keng  qo'llaniladi.
7.  0 ‘quvchilarning  o ‘zlarini  mufassal  kuchlari  va  tezlik 
ko‘rinishlarini  boshqarishga  o ‘rgatish  eng  zarurdir.  0 ‘qituvchi 
shug‘ullanuvchilarga,  faqat  maksimal  imkoniyatlarini  namoyon 
qilishga  topshiriq  beribgina  qolmasdan,  ularni  mashq  bajara 
bilishga:  yugurish,  uloqtirish,  yarim  kuch  tezlik  bilan  yoki 
m a ’lum  qadam   sonida  m a ’lum  vaqtda  masofani  bosib  o ‘tishni 
o ‘rgatishi  zarur.
8.  J ism o n iy   m a sh q lar  m a z m u n in i  tu s h u n ish i,  u larn in g  
bajarilish  sifati  va  z o ‘r  berishlikni  qoMlash  ustidan  nazorat 
o ‘rnatish,  musiqa  orqali  bajarish  o ‘z  faoliyatini  tahlil  qilishda 
yordam   beradi.
Musiqa  orqali  mashq  qilishning  pedagogik  t a ’siri,  ohangni 
darsga  q o ‘yilgan  vazifa  va  m a zm u n   xususiyatlariga,  o ‘rgani- 
ladigan  harakatlarning  xarakteriga  qarab  tanlash  kerak.
Musiqaning  psixofiziologik  t a ’sir  etishi  harakat  aktivligini 
o ‘zlashtirishdan,  t a ’sir  etish  va  sezgi  a ’zolari  funksiyasining 
m a ’lum  vegetativ  darajasini  o ‘rgatish,  m odda  almashinuvi,  qon 
aylanish,  nafas  olishdan  iborat.