Jismoniy tarbiya

Jismoniy  mashqlar  ta ’sirini  aniqlovchi  omillar
Bizga  m a’lumki,  bir  xil  jismoniy  mashqlar  har  xil  natija 
berishi  mumkin  yoki  uning  tcskarisi  ham  boiishi  mumkin. 
Hamma  omillar  quyidagicha  guruhlanishi  mumkin:
1. 
0 ‘qituvchi  bilan  o'quvchining  shaxsiy  xarakteri  jismoniy 
mashqlarning  natijasiga  ta ’sir  ko‘rsatadi.  Bu  yerda  o ‘rgatish
37

---

jarayoni  ikki  tom onlam a  —  o ‘qituvchi  o ‘rgatadi,  o ‘quvchi 
o ‘rganadi,  shuning  uchun  jismoniy  mashqlarning  ta ’sir  etishi 
o ‘rganayotganga  va  o ‘rgatayotganga  bog‘liq:  axloq  va  iroda 
sifatlari,  aqliy  bilim  darajasi,  jismoniy  rivojlanganligi,  qiziquv- 
chanlik  va  faolligi.
2.  Ilmiy  omillar.  Jismoniy  mashqlarning  qonuniyatlarini 
bilish  darajasi  bilan  bogiiqlik.  Jismoniy  mashqlarning  peda­
gogik,  psixologik,  fiziologik,  biomexanik  xususiyatlari  qancha 
chuqur  ishlangan  b o ‘lsa,  pedagogik  vazifalarni  hal  etishda 
ulardan  shuncha  samaradorlik  bilan  foydalanish  mumkin.
3.  Jismoniy  mashqlardan  foydalanish  davrida  metodik  — 
uslubiy  omillar  guruh  talabalarini  birlashtiradi.  Bu  davrda  eng 
qulay  m e ’yorga  erishilgandagina,  mukam m al  samaradorlik 
boiishi  mumkin.
Jismoniy  mashqlarni  qaytalash  m e ’yori  qator  lahzalarga 
bog‘liq:  a)  harakatlarni  bajarishning  davomiyligi;  b)  uning 
jadalligi,  y a ’ni  alohida  harakatlarning  bir-biriga  bog‘liqligi;
d)  mashqlarning  tez-tez  qaytalanishi  yoki  dam  olish  oralig‘i- 
ning  soni;  e)  qaytalash  oralig‘idagi  dam ning  c h o ‘zilishi;
f)  pauza — damning  xarakteri  (aktivligi- passivligi);  g)  dastlabki 
holat  (m asalan,  oldinga  engashishda  q o ‘Ilarning  holati). 
M e’yorni  boshqarishda  yuqorida  ko‘rsatilgan  talablarni  hisobga 
olish  shart.
4.  Jismoniy  mashqlarni  sog‘lomlashtirishga  y o ‘naltirish 
vazifasini  hal  etishda  sanitariya-gigiyenik  omillarning  muhimligi 
(mehnat  rejimi,  ovqatlanish,  davolanish,  sanitar  normalarini 
saqlash,  yorug‘lik,  shamollatish).
5.  Meteorologik  omillar  (havo  harorati,  namlik,  atmosfera 
bosimi,  sham olning  kuchi)  inson,  odatd a,  bu  guruhdagi 
omillarni  boshqarish  imkoniga  ega  emas.
6.  Moddiy  omillar.  Moddiy  ta ’minlash  bir  guruh  omillarni 
tashkil  etadi  (sport  inshootlari,  asbob-anjomlar,  sport  kiyim- 
kechaklari  va  boshqalar).  B a’zi  guruh  mashqlari  u c h u n  
(ertalabki  gigiyenik  gimnastika)  ular  hal  qiluvchi  emas.  Sport 
mahoratlariga  erishishning  asosiy  omili  moddiy  va  anjomlar 
bilan  ta’minlanganlik  bilan  ham  bogiiqdir.