Jismoniy tarbiya

4.  0 ‘rgatish  va  tarbiyalash  usullari. 
0 ‘qituvchining  bel- 
gilangan  vazifalarni  hisobga  olgan  holda  kerakli  metodlarni 
tanlay  bilishi  ( o ‘quv  m aterialining  xususiyati,  m ashg'ulotni 
o ‘tkazish  sharoiti,  o ‘rgatish  bosqichlari,  o ‘quvchilarning  tay- 
yorgarligi,  yoshi  va  jinsi).
H ar  bir  bosqichda 
0
‘rgatish  va  tarbiyaning  bir  butunligi.
S o ‘z  uslubidan  foydalanilganda  quyidagilar  baholanadi:
—  bayon  qilishning  aniqligi  va  mantiqiyligi,  obrazlardan 
foydalanish.  S o ‘zlarning  tarbiyaviy  ah am iyati,  bu  s o ‘zlarni 
shug'ullanuvchilar  qanday  idrok  qilishini  tekshirish;
—  o ‘rganiladigan  mavzuni  belgilash,  o ‘rgatish  jarayonining 
sifatini  aniqlash;
—  o ‘quvchilarga  taklif  etilgan  topshiriqlarning  shakli  va 
mazm uni,  ularni  maqsadga  muvofiqligi,  qulayligi  va  t o ‘laligi;
—  pedagogning  suhbat  qura  bilishi,  m uhokam ani  tashkil 
etishi,  yakun  yasay  bilishi;
—  ko‘rgazmalarning  soni  va  mazmuni,  maqsadga  m uvo­
fiqligi,  k o ‘rsatish  orqali  o ‘quvchilarda  ijodiy  faollikni  uyg‘o- 
tishi;
—  pedagogni  tahlilga  rahbarlik  qila  bilishi;
—  atamani  t o ‘g ‘ri  q o ‘llash,  o 'quvchilar  to m o n idan   buy- 
ruqlarning  so‘zsiz  bajarilishini  t a ’minlash,  saf  oldida  o ‘zini  tuta 
bilishi,  ovozining  baland,  pastligi;
—  bahoning  xolisligi  darajasi,  ularni  o ‘z  vaqtidaligi  va  e ’lon 
qilish  shakli.  Bolalarning  bahoga  munosabati.
N a m o y ish   qilish  usu lid a n   fo y d a la n ilg a n d a   q u y id ag ilar 
baholanadi:
—  k o ‘rsatishning  o ‘z  vaqtidaligi  va  qaytarilishi  yetarli  b o ‘- 
lishi;
126

---

—  rasmlar,  chizm alarni  nam oyish  qilish,  jism on iy   m a- 
shqlar  b o ‘yicha  t o ‘liq  tnshuncha  berish  maqsadida  eshitish, 
ko'rish,  muskullar  sezishidan  foydalanish.  K o ‘rsatmalilikning 
o'rgatish  va  tarbiya  jarayoniga  ta ’siri;
—  tezlik  darajasini,  harakat  uyg'unligini  boshqarish  uchun 
m usiq ad an   foydalanish,  anglashni  rag'batlantirish,  hayajonli 
musiqa  asarini  tanlay  bilishi,  musiqa  mashqlarini  bajarishga 
rahbarlik  qilish.
0 ‘rgatish  va  tarbiyalash  ja ra y o n id a   m ashq  u sullaridan 
foydalanilganda  quyidagilar  baholanadi:
—  mashqlarni  bir  butun  va  bo'lib-bo'Iib  o'rgatishni  q o ‘l- 
lash;
—  tanlab  olingan  variantning  maqsadga  muvofiqligi;  sha- 
roitni  m avjudligi,  u la rn i  s a m a ra d o rlik   bilan  qoMlash  im- 
koniyati;
—  xatolarni  o ‘z  vaqtida  payqash  va  t o ‘g ‘rilashni  bilish;
—  y ordam chi  va  tayyorlov  mashqlari,  q a t’iy  reglament- 
lashgan  mashqlarning  samaradorligi;
—  o ‘yin  va  musobaqa  usulidan  foydalanishning  sam ara­
dorligi;
—  o ‘quvchilarning  ijodiy  faolligi  va  ongliligini  rag‘batlan- 
tirish;
—  o 'y in -m a sh q   rollarini  taqsimlash,  o ‘yin  qoidasini  t u ­
shuntirish.
5.  0 ‘qituvchining  intizomi.  Bunda  quyidagilar  aniqlanadi:
—  taklif  etilgan  vazifa  va  topshiriqlarning  tavsifi,  ularni 
darsda  e ’lon  qilish;
—  harakatlarni  k o ‘rsatishda  m e ’yorni  saqlashi;
—  k u zatu v ch an lik n i  oshirishi,  o ‘q u v ch ilarn in g   o 'z la sh - 
tirishga  intilishi;
—  aniqdan  qiziqrog‘iga,  jalb  etuvchiga,  ycngildan  murak- 
kabiga,  qiyiniga,  charchatuvchi  mashqdan  dam  oldiruvchisiga 
o ‘tishni  t a ’minlay  bilishi;
—  nutq  va  harakat  tayyorgarligi,  nutqning  qisqa,  aniq, 
tushunarli  b o ‘lishi,  buyruqlarning  to'g'riligi,  harakat  m aro- 
mini  boshqarish,  qoida,  terminlar,  so'zlab  bcrishning  mantiqli 
va  obrazli  b o ‘lishi,  suhbatlar,  ohang  sohasida  to ‘g lri  tushuncha 
hosil  qilish;
—  k o ‘rsatiladigan  h arak a tlarn i  bajarishga  tayyorgarligi, 
m ashg‘ulotni  o ‘tish  shartiga  k o ‘ra  kiyimi,  estetik  va  gigiyenik
127

---

talablarga  javob  berishi,  o ‘zini  tuta  bilishi,  harakat  qilishi, 
ishoradan  foydalana  bilishi;
—  y o r d a m c h ila r n in g   ishlarini  n a z o r a t  qila  bilishi  va 
baholashi,  ularga  vaqtida  yordam  berishi.