Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati

4.3. Jismoniy tarbiyani solomlashtirishga  
yo‘naltirish prinsipi 
 
Jismoniy tarbiyaning solomlashtirishga yo‘naltirilgan-ligi prinsipi shuullanuvchilarning jismoniy mashqlar 
bilan mashul bo‘lishida ularni soligiga javob berish maosuliyatini o‘rtaga tashlaydi. Jismoniy madaniyat 
tashkilotchilari, trener-lar, davlat, xalq oldida shuullanuvchilarning soligiga javob beribgina qolmay, uni 
mustaxkamlashga va takomillashtirishga xam javob beradilar. 
Jismoniy mashqlar bilan vrach va pedagog nazorati ostida shuullanilsagina, u ijobiy effekt beradi. Noto‘ri 
foydala-nish esa shuullanuvchi soligiga salbiy taosir etishi mumkin. Shuning uchun biologik xususiyatlari - yoshi, 
jinsi, soligini xisobga olish, sistemali vrach va pedagog nazorati tarbiya jarayonida yetakchi omildir. 
Amalda rejasiz ishlash o‘ta salbiy oqibatlarga olib keladi. Tanlangan uslubiyatlar, mashqlarning meoyori, 
bajarish intensivligi, yuklamaning umumiy miqdorini tanlashdagi pedagogning arzimas xatosi shuullanuvchi uchun 
o‘ta qimmatga tushishi mumkin. 

---

Shunday xollarga duch kelish mumkinki, sport natija-larini vaqtinchalik o‘sishi, jismoniy tayyorgarlik 
ko‘rsatkich-larining ortishi, organizmda vaqtinchalik sportchi uchun sezilmaydigan patologik o‘zgarishlarga olib 
kelishi mumkin. Kelib chiqadigan yomon oqibatlar jismoniy madaniyat va sportning obro‘siga salbiy taosir etadi.  
Shu sababli vrach nazorati dalillarini eotirof etish bilangina cheklanmay, asosiy eotibor ularning taxliliga 
qaratilishi lozim. Nazoratni tizimli emasligi salbiy oqibatlarga olib kelishi muqarrardir.  
Jismoniy tarbiyani solomlashtirish bilan bolab olib borish prinsipi vrach, pedagog va shuul lanuvchining kunlik 
muntazam muloqotini talab qiladi.  
Jismoniy tarbiya prinsiplari bir-biri bilan o‘zaro uzviy boliqlikni taqazo etadi. Shundagina ular axamiyatini 
saqlab qoladi. 
Jismoniy tarbiyaning mexnat va xarbiy amaliyot bilan boliqligi uning yetakchi prinsipidir. Shu prinsipgina 
mamlakatimizda jismoniy tarbiyaning asosiy qonuniyatini ifodalaydi, uning axamiyati jamiyatimiz aozolarini ijodiy 
mexnatga va Vatan mudofasiga tayyorlashdadir. 
Shaxsni xar tomonlama rivojlantirish prinsipi ijti-moiy xayotga - ishlab chiqarish va xarbiy ishini amalga 
oshiradigan xar tomonlama rivojlangan shaxsga talabni oshiradi, xar tomonlama jismoniy, maonaviy rivojlangan-larni 
tarbiyalash mamlakat iqtisodiyoti va mudofaasini taxminlashda muxim rolp o‘ynaydi. 
Bobokalonimiz Abu Ali ibn Sino «Jismoniy mashqlar xaqida qisqacha so‘z»ida salomatlikni saqlash rejimining 
asosiy omillaridan biri jismoniy mashqlar bilan shuul-lanish ekanligini taokidlaydi. Ovqatlanish, uyqu, dam olish 
rejimining kun tartibidagi sistemali jismoniy mashqlar bilan shuullanish mashulotlardan keyingi o‘ringa qo‘yadi. 
Maromli, meoyoridagi erkin xarakatlar – yaoni jismoniy mashqlar bilan shuullanish kasallikni yo‘qotish uchun xech 
qanday davolanishga zaruriyatning vujudga keltirmasligini aytib o‘tadi. Erkin, meoyoridagi maromli xarakat uzluksiz 
chuqur nafas olishni yo‘lga qo‘yadi. Bu bilan, organizm muskullarining to‘qimalari kislorod bilan yetarli darajadagi 
kislorod bilan taominlanadi. Mashq qilgan, mashq ko‘rgan organizm o‘zidagi “keraksiz”ni vujudga kelishiga, uning 
chiqarib tashlanishiga keragidan ortiqcha energiya sarflamaydi. 
Taolim jarayonida mashq qilishning meoyorini topish va uning salomatlik uchun taosirini aniqlay olish, tarbiya 
jarayonining muxim ko‘rsatmasiga, kerak bo‘lsa, nizomiga ayla-nishi lozim. Jismoniy tarbiyaning yuqorida qayd 
qilingan prinsiplari qatori jismoniy tarbiyani solomlashtirishga yo‘naltirishning amaliy samarasi kattadir. 
Shuning uchun jismoniy tarbiya tizimining umumiy prinsiplariga rioya qilish jismoniy tarbiyani amalga 
oshirayotgan mutaxassisdan tortib shuullanuvchilargacha ularni soligiga eotibor berishni muximligini taokidlaydi. 
Bundan kelib chiqadiki, pedagogik jarayon davomida umumiy prinsiplarga o‘z vaqtida rioya qilinsa, qo‘yilgan 
talablar mukammal bajarilsa, jismoniy tarbiya jarayonining samaradorligi yuqori bo‘ladi.