Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida qo‘llaniladigan jismoniy tarbiya metodlari reja: I bob maktabda jismoniy tarbiya asosiy tarbiya tarbiyasi

2.1. Ko‘rgazmalilik uslublari va ulardan foydalanish

Ko‘rgazmali qurollarni namoyish qilish. Harakat faoliyati ni predmetli tasvirini xis qilish uchun qo‘llaniladi. Namoyish qilish ko‘rsatishdan uta kulaylikka egaligi bilan ajrab turadi, chunki unda ke rak bo‘lib kolgan tarzda statik holatlarga, fazolarning almashini shiga dikkatni qaratish imkoniyati mavjud bo‘ladi. Namoyish kachon aniq pedagogik vazifa bilan bog‘liq bo‘lsa, didaktik ahamiyatga ega bo‘ladi. U kushimcha usul bo‘lib qo‘llanilayotgan yoki bu metodni tuldirish uchun xizmat qiladi. ko‘rgazmali qurol o‘zining ulchovi, shakli, rangi, o‘z elementlari joylashishining zichligi bilan jadvalni qabul, xis kila olish prinsip larini ifodalasin, turlicha ko‘rgazmali qurollarning har birini namoy ish qilish rioya kilinishi lozim bo‘lgan ayrim metodik koidalarga to‘g‘ri kelsin.

Plakatlar harakat holatini ko‘rsatishda bajarishda urgu beradigan qiyin joylarni o‘zida aks ettiradigan, o‘quvchi dikkatini chal gitadigan elementlardan holi bo‘lishi zarur. Aynisa, mazmuniga kura fao liyat tarkibidagi harakatlar ketma-ketligini bir vaqtning o‘zida aks ettirgan plakatlarning kimmati yuqori bo‘ladi.
Namoyishqilish o‘quvchilar tomonidan materialni qabul qilishga sharoit yaratishi zarur: birinchidan, bolalarda kuzatiladigan predmetga kizikishni shakillantirishi lozim; ikkinchidan, ularning dikkati ta’limning aniq vazifalariga hal qiladigan yetakchi element larga yo‘naltirilgan bo‘lishi zarur. Tushuntirish va namoyish qilish vaqti va xajmini ta’limning vazifasiga buysundirilishi lozim. Har qanday holda ko‘rgazmali xis qilish natijani aniqlash uchun o‘qituvchi savollari va o‘quvchi javoblarining ahamiyati kattadir.
Plakatlarni namoyish qilish texnikasining yagona talablari mav jud emas. Ularni darsdan, mashg‘ulotdan oldin ilib qo‘yiladi yoki dars davomida harakat faoliyatining zarur bo‘lgan fazalari, elementlarini o‘quvchilar dikkatining aniq vazifalarni hal qilishga yo‘naltirilib na moyish qilish amaliyotda qo‘llanadi. O‘quvchilarni chalgitmaslik uchun namoyishdan so‘ng ular tezlik bilan yigishtirib olinishi, joiz bo‘lsa, qoldirilishi ham mumkin.
Doskaga bur bilan chizmalar chizish o‘qituvchi yetarli darajada estetika bilan chiza olish kobiliyatiga ega bo‘lsagina ruxsat etiladi. Bu plakatlardan bir oz afzallikga ega bo‘lishi mumkin, lekin ularning urnini to‘la bosa olmaydi. Birinchidan, harakat faoliyatini asta-sekin lik bilan chizayotib, harakat fazalarini navbat bilan almashinishi, mashq texnikasining asosi uning detallari xakida esda kolarli tasav vurni xosil qilish oson bo‘ladi. Ikkinchidan, rasm juda ham sodda, mayda chuydalardan holi bo‘lishi mumkin, u, o‘z navbatida, o‘quvchilarni chalgit maydi. Uchinchidan, doskadagi rasm - namoyish qilishning eng operativ metodi, darsning har qanday dakikasida kushimcha vaqt sarflamay, o‘qituvchi undan foydala nishi mumkin.
O‘quvchilarning uzlarini harakat faoliyati xakidagi chizmalari, o‘z fikrlarini grafik tarzda ifodalash, bajara olishni obrazli qilishni uylashga o‘rgatadi.
Jismli qo‘llanmalar nisbatan chegaralangan didatik imkoniyatlarga ega. To‘la ko‘rinishi, yonboshdan, sharnirli modellari hara katning ayrim zvenolari, gavdaning to‘la harakati trayoktoriyasi, ampli tudasini namoyish qilish imkonini beradi.
Kinofilm, barcha texnik qiyinchiliklarga karamay, pedagogik jarayonda juda katta didaktik imkoniyatlarga ega. Kinofilm harakat faoliyati ijrosining eng yuqori sport maxorati darajasida, qolaversa, uni kattalashtirib sekinlashtirib, turli ploskostda, to‘laligicha, ay rim detallariga aksentni qaratib ko‘p marotabalab takrorlash imkonini beradi. Ko‘rgazmali xis qilishda harakat holatining tezdashtirilgan chas totada kinoga olish judda katta ahamiyatga ega, chunki unda oddiy kinoga olishdagiga nisbatan juda sekinlashtirilgan suratlar xosil bo‘ladi. Bu, o‘z navbatida, harakatning barcha detallarini kurish imkonini beradi.
Ovoz va rangli signallar kerak bo‘lgan tovushli va rang li muljallar - harakatni boshlash yoki tugallash (yoki aloxida harakat lar) uchun lozim bo‘lgan temp, ritm, amplituda va xokazolarni berishda kul keladi. Bu metronomni “urishi” - harakatga kerakli temp berish uchun, yerdagi belgilar, bayrokchalar, uloktirish va x.k. Keng tarqala boshlagan elektron ovzli yetakchilar, avtomatlashtirilgan muljallar (mishenlar), zudlik bilan axborot beruvchi maxsus kurilmalar ta’lim jarayonining samaradarligiga ta’sir ko‘rsatmokda.
Amaliy uslublar - Bu metodlar o‘quvchilarning uzlarini aktiv harakat faoliyatlariga asoslangan. Shartli ravishda ularni ikki guruxga ajratamiz: kat’iyan va qisman reglamentlashtirilgan mashq metodlari (B.A. Ashmarin, 1976). Ular orasidagi fark nisbiy. Darajasi va xarakteri turlicha bo‘lsa-da, reglamentlash dakikasi har bir metodda ham mavjud. Ma’lum sharoitda turlicha kichik guruxlardagi (podgruppadagi) ikki xil metod birlashtirilishi mumkin. Qisman reglamentlashtiril gan mashq metodi va musobaka metodi orkali bir xil harakat faoliyati uki taverilishi mumkin.
Kat’iyan reglamentlashtirilgan mashq metodi harakat shaklini, yuklama kattaligini, uning ortishini, dam olish bilan to‘g‘ri navbatlashuvi va xokazolarni reglamentlashtirish orkali harakat faoliyatini ko‘p marotabalab bajarish bilan xarakterlanadi.
Bu ning natijasida aloxida harakatlarni tanlab olib, asta-sekinlik bilan ulardan zarur bo‘lgan harakat faoliyatini to‘zishga imkoniyat yaratiladi.
Harakat faoliyatini o‘zlashtirishdagi bo‘laklarga(qismlarga) ajratishni to‘la o‘rgatish metodlari bilan bir birini tuldirishi va turli sharoitga muvofik, o‘quv vazifalarini aniq belgilab o‘quvchilar ning guruxli va individual xarakteristikasiga, ta’lim etaplari, o‘quv materialining xarakteri va mazmuni, o‘quv vositalarining soni (jixoz lar, snaryadlar va boshqalar) ga qarab qo‘llanilishi kerak. Asosan, bu metoddan jismoniy sifatlarni rivojlantirish maqsadida foydalaniladi. Mashq belgilangan vaqt ichida tanlangan harakat sur’ati (tempi), ritmi, amplitudasi harakat fazalarini o‘zgarishsiz berilgan ketma-ketlikda bajarishni takazo qiladi.
Qismlarga (bo‘laklarga) ajratish bilan o‘zlashtirish metodi boshlanishida harakat faoliyatini aloxida bo‘laklarga ajratib, ularni asta-sekin zarur bo‘lgan umumiylikka birlashtirishni nazarda tu tadi. Bu metodni to‘lakonli amalga oshirish ko‘p holda harakat faoliyat ining aloxida bo‘laklarini qismlarga ajrata olish va uni ajratish lo zim emasligini bilishni hamda amalda uni bajara olishni uddalay oladimi - yo‘qmi shunga bog‘liq. Pedagogika amaliyotidagi qator ilmiy va amaliy izlanishlar har qanday harakat faoliyatini tarkib topdirgan bo‘laklarga - qismlarga ajratish mumkinligini isbotladi. Qismlarga ajratish chegarasi va uning xarakteri ta’limning vazifalariga muvo fik holda, mashqni bo‘laklay olishni bilishni takazo etadi. Bir butun tarkibdagi aloxida elementlar orasida belgilangan munosabatlar urna tiladi. bir butun bo‘lishni aniqlash faqat uni qism larga ajratishni anglash, bir butun bo‘lish qonuniyatlarini bilish orkali amalga oshiriladi.
Bo‘laklarga bo‘lish qismlarga jaratib o‘rgatish metodining harak terli belgisi xisobdlanadi. U butun bir harakat faoliyatini egallashni yengllashtiruvchi boshlangich bir etap holos. Yakuni bo‘lib harakatni to‘la o‘rganish tushuniladi. Yakunida o‘quvchilar harakat faoliyati boshlanishi dan oxirigacha bir butun deb qabul qilishlari lozim. Bu qo‘shilishning ijrosida asosiy va ikkinchi darajali elementlar bo‘lishi mumkin emas, ularning hammasi muximdir. Barchasi u yoki bu darajada o‘zida umumiy yutuqka poydevor kuradi.
Harakat faoliyatini qismlarga ajratish usullari turli tuman bo‘ladi, lekin ularning har biri oxirida aniq yo‘llanma beruvchi mashq larning vujudga kelishiga olib keladi. O‘zining vazifasiga kura hamda tabiatiga kura, to‘la bir butun harakatning “bo‘laklari-elementlari” bilan prinsipial farkka ega bo‘lmaydi va maqsadga muvofik yo‘naltiril gan bo‘laklarga bo‘lish jarayonining natijasi xisoblanadi.
Yo‘llanma beruvchi mashqlar to‘la harakat aktini o‘zlashtirishni osonlashtirish uchun oldindan bir qator xususiy bilim berish vazifasini hal etishda foydalaniladi. Shuning uchun to‘la bir butun harakat faoliyatini nerv-muskul zurikishi elementlarining tuzilishi va xarakteriga uxshash yo‘llanma beruvchi mashqlarni topish muxim ahamiyatga ega. Yo‘llanma beruvchi mashqlar markaziy nerv sistemasidagi samarali izning tuplanishiga imkon beradi, okibatda ular eng sodda vaqtli aloqalar orkali, ma’lum uxshashlik va koordinatsion umumiylik orkali asosiy mashqni o‘zlashtirishni yengillashtiradi.
Yo‘llanma beruvchi mashqlar tizimi o‘qitish uchun muljallangan fao liyat taxlili natijasida uni tarkibiy qismlarga bo‘lish va nisbatan ja vobgar elementlarga ajratish orkali vujudga keladi. Yo‘llanma beruvchi mashqlar tugallangan shaklda va o‘quvchilar kuchiga yarasha bo‘lishi kerak. Harakat faoliyatini bo‘laklarga bo‘lish xarakteri, yo‘llanma beruvchi mashq lar soni, ularning navbati - o‘qitishning individual sharoitiga ka rab qo‘llash uchun o‘qituvchi tomondan aniqlanadi.
Har bir mashqni qo‘llashning davomiyligi (uzunligi), uning qiyinligi va ahamiyati, shunig dek, o‘quvchilar tayyorgarligi darajasiga bog‘liq.
Yo‘llanma beruvchi mashqlarni shartli ravishda ikki ko‘rinishda tasavvur kiilsh mumkin:
1) bir butun harakatdan ajratilgan qismlar yoki butun harakat, le kin ulardan detallarni ajratib olingani bilan, bunday holatda faoliyat ning qismi xech qanday kushimchasiz sof holda tavsiya kilingan, xususiy xodisa sifatida qismlarga bo‘lish o‘zlashtirayotgan harakat faoliyati texnikasini ajratishdir.
2) yo‘llanma beruvchi mashqning boshqa ko‘rinishi o‘zlashtirilayotgan faoliyatning belgilangan strukturasini to‘zish uchun qo‘llanilishi mum kin bo‘lgan shaklidir.
Qismlarga bo‘lib o‘zlashtirishning pedagogik afzalligiquyidagilardan iborat.
Bu metodda harakat faoliyatini o‘zlashtirish jarayoni yengillashadi. O‘quvchi muljallangan maqsadga asta-sekinlik bilan, xususiy tajribalar ni tuplash orkali keladi va ulardan zarur bo‘lgan harakat faoliyati shakillanadi. Dikkat butun harakat aktidagi har qaysi detalning roli ni tushungan holda bir joyga tuplanadi, har bir dakika esda qoladi - bularning hammasi ayrim bo‘laklarni puxta o‘zlashtirishga olib keladi, faoliyatni to‘la egallash yengil sharoitda utadi, ta’limning – o‘qitishning muddati qisqaradi. Ayrim hollarda metodning samaradorligi, eng avvalo, mashqning sifatiga bog‘liq bo‘ladi, ba’zan harakat madaniyati ning oshishi bilan kuzga tashlanadi. Yo‘llanma beruvchi mashqlarning ko‘pligidan darslar nisbatan turli tuman bo‘lib, ta’lim jarayoni kizikarli utadi.