Jismoniy tarbiya gigiyenasi va sportning tibbiy-fiziologik asoslari

27-modul. O‘zini nazorat qilish qoidalari
Jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulotlari sihat-salomatlikka ijobiy ta’sir ko‘rsatishi uchun muayyan gigiyenik va tibbiy talablarga rioya qilmoq kerak. Oxirgi yilda mustaqil mamlakatimizda katta sportning va ommaviy jismoniy tarbiyaning jadal rivojlanishini nazorat qilish masalalarining ahamiyati oshib bormoqda. Ayniqsa, sog‘lomlashtirish, yugurish, har xil masofaga yurish, suzish, ritmik gimnastika va hokazo har bir shaxs o‘z-o‘zini nazorat qilishining ahamiyati juda muhimdir.
Umumiy nazoratning ko‘rsatkichlari sportchilarni kundalik daftari yoki oddiy daftarda belgilanadi. Ommaviy jismoniy tarbiya guruhlari bilan shug‘ullanuvchilar o‘z-o‘zini nazorat qilish daftarchasida tinch holatidagi ko‘rsatkichlari bilan bajarilgan jismoniy mashg‘ulotlari mazmuni haqida ma’lumotlari bunga nisbatan bo‘lgan organizmga javob reaksiyasi oddiy fiziologik ko‘rsatkichlar asosida aks ettirishlari lozim. Kundalik daftarda jismoniy mashg‘ulotlar bajarlishida mashqlarni bajarish: bajarilgan mashqlardan keyin charchash, toliqish darajasi mashqlarni o‘z xohishi bilan bajarish, mashg‘ulotlardan keyingi taassurot kabi ma’lumotlar eks ettiriladi. Mashg‘ulotlar ta’siri shug‘ullanuvchining kayfiyati va uyquning chuqurligi darajasi asosida aniqlanadi. Mashg‘ulotlardan so‘ng shug‘ullanuvchi o‘zini yomon his qilganda jismoniy nagruzkalarni haddan tashqari oshirib yuborganligidan dalolat beradi. O‘z-o‘zini nazorat qilinishida subyektiv ham obyektiv ko‘rsatkichlar sabab bo‘lishi mumkin. Bulardan biri yurak urish zarbasi (YuUZ)dir. Qon bosimi o‘zgarish va mashg‘ulotlardan keyin tiklanishiga ham katta ahamayat beriladi. O‘z-o‘zini nazorat qilinishida tana vazniga (og‘irligiga), O‘TS o‘zgarishlariga ham katta ahamayat beriladi. Funksional sinamalardan ko‘proq statik (YuUZ yotgan va tik turgan holda o‘lchanadi, taqqoslash asosida baholanadi) va RufeDik son sinamalari qo‘llaniladi. Charchash, toliqish, salomatligida o‘zgarishlar bo‘lsa, bu ko‘rsatkichlarda o‘zaro farqli o‘zgarishlar bo‘lishi mumkin.
Tinch yotgan holatidagi Yuz ko‘rsatkichiga vertikal tik turgandagi YuZ ko‘rsatkichi 18 martaga va undan ham ko‘proqqa javob reaksiyasi qoniqarsiz deb baholanadi.