Jismoniy tarbiya gigiyenasi va sportning tibbiy-fiziologik asoslari

56-modul. Harakat sifati biomexanikasi

Organizmning lokomotsiyalari - atrof-muhit bilan faol o‘zaro harakatlar imkoniyatini ta’minlovchi hayot faoliyatining ko‘rinishlaridan biridir. Lokomotsiyalar (lot. locus - joy va motio - harakat) - hayvonlar va odamlarni fazoda faol harakatlarini chaqiruvchi, ularning muvofiqlashgan harakatlari birligidir: muhitning turli sharoitlarida yashashi uchun muhim moslashishidir.

Organizmning lokomotsiyalari - atrof-muhit bilan faol o‘zaro harakatlar imkoniyatini ta’minlovchi hayot faoliyatining ko‘rinishlaridan biridir. Lokomotsiyalar (lot. locus - joy va motio - harakat) - hayvonlar va odamlarni fazoda faol harakatlarini chaqiruvchi, ularning muvofiqlashgan harakatlari birligidir: muhitning turli sharoitlarida yashashi uchun muhim moslashishidir. Odamning harakatlari markaziy asab tizimi (MAT) tomonidan nazorat qilinadi: u, harakat organlarining faoliyatini ketma-ket mushak qisqarishlarida amalga oshiriladigan u yoki bu vazifalarini bajarishga yo‘naltiradi. Harakatlar faolligining ushbu shaklini erkin yoki ongli harakat deb, harakat aktlarini amalga oshirish paytidagi mushak guruhlarining muvofiqlashgan faoliyatini – harakatlar muvofiqligi deb atashadi.
Harakatlar muvofiqligi - odam chaqqonligining, kuchining, chidamliligining
zarur shartidir. Harakat reaksiyalari oddiy (masalan, issiq jismga tekkanda qo‘lni tortib
olish) va murakkab bo‘ladi. Murakkab reaksiyalar - ma’lum bir harakatlar 4 vazifasini yechishga yo‘naltirilgan ketma-ket harakatlar seriyasi odamning harakatlari markaziy asab tizimi (MAT) tomonidan nazorat qilinadi: u, harakat organlarining faoliyatini ketma-ket mushak qisqarishlarida amalga oshiriladigan u yoki bu vazifalarini bajarishga yo‘naltiradi. Harakatlar faolligining ushbu shaklini erkin yoki ongli harakat deb, harakat aktlarini amalga oshirish paytidagi mushak guruhlarining muvofiqlashgan faoliyatini – harakatlar muvofiqligi deb atashadi.
Harakatlar muvofiqligi - odam chaqqonligining, kuchining, chidamliligining
zarur shartidir.
Harakat reaksiyalari oddiy (masalan, issiq jismga tekkanda qo‘lni tortib olish) va murakkab bo‘ladi. Murakkab reaksiyalar - ma’lum bir harakatlar 4 vazifasini yechishga yo‘naltirilgan ketma-ket harakatlar seriyasi.
Tayanch-harakat apparatini skeletning suyaklari, bo‘g‘imlar, bog‘lamlar va mushak-paylari bilan birgalikda tashkil qiladi, ular harakatlar bilan bir vaqtda organizmning tayanch funksiyasini ham bajaradi. Suyaklar va bo‘g‘imlar mushak
harakatlariga bo‘ysingan holda harakatlarda passiv ishtirok etadilar, lekin tayanch
funksiyasini bajarishda yetakchi rol o‘ynaydi. Suyaklarning ma’lum bir shakli va
tuzilishi ularni juda mustahkam qiladi, ushbu mustahkamlikning qisilish, cho‘zilish, egilish zahirasi THA ning kundalik ishi paytidagi mumkin bo‘lgan yuklamalardan ancha katta. Masalan, odamning katta boldir suyagi qisilgan paytda
bir tonna og‘irlikdagi yuklamaga chidaydi, cho‘zilish mustahkamligi bo‘yicha esa
cho‘yanga bas kelishi mumkin. Bog‘lamlar va tog‘aylar ham mustahkamlikning katta zahirasiga ega.
Tayanch-harakat apparatini skeletning suyaklari, bo‘g‘imlar, bog‘lamlar va mushak-paylari bilan birgalikda tashkil qiladi, ular harakatlar bilan bir vaqtda organizmning tayanch funksiyasini ham bajaradi. Suyaklar va bo‘g‘imlar mushak harakatlariga bo‘ysingan holda harakatlarda passiv ishtirok etadilar, lekin tayanch funksiyasini bajarishda yetakchi rol o‘ynaydi. Suyaklarning ma’lum bir shakli va tuzilishi ularni juda mustahkam qiladi, ushbu mustahkamlikning qisilish, cho‘zilish, egilish zahirasi THA ning kundalik ishi paytidagi mumkin bo‘lgan yuklamalardan ancha katta. Masalan, odamning katta boldir suyagi qisilgan paytda bir tonna og‘irlikdagi yuklamaga chidaydi, cho‘zilish mustahkamligi bo‘yicha esa cho‘yanga bas kelishi mumkin. Bog‘lamlar va tog‘aylar ham mustahkamlikning katta zahirasiga ega.