Jismoniy tarbiya darsining samarasi ko‘pincha o‘qituv-chining tuzgan rejasini xayotiyligi, shuullanuvchilar

chidamlilikni maxsus chidam-lilik, boshqa xayotiy sharoitdagi faoliyat uchun lozim bo‘lgan chidamlilikni umumiy

chidamlilik deyiladi. Bokschining max-sus chidamliligi, futbolchining umumiy chidamliligi degan iboralar dan

amaliyotda foydalanilmoqda.

Yugurish, suzish, chanida yurish, qayiq xaydash kabi sport turlarida deyarli barcha muskullar xarakat

faoliyatida ishtirok etadi. Shuning uchun charchoq ayrim muskullar guruxida xamda organizmning barcha

muskullarida bo‘lishi chidamlilikni maxsus va umumiyligini keltirib chiqaradi va shakl jixatdan bir xil bo‘lgan

mashqlarni turli intensivlikda bajarish imkonini yaratadi. Bunda chidamlilik xam turlicha namoyon bo‘ladi. Shuning

uchun jismoniy mashqlarni bajarishda organizmning charchoqqa nisbatan talabi turlicha bo‘ladi.

Chidamlilik talab qilinadigan mashqlarni bajarishda insonning funksional imkoniyatlari, bir tomondan, lozim

bo‘lgan xarakat malakalari va texnikani egallanganligi darajasiga boliq bo‘lsa, boshqa tomondan, organizmning aerob

va anaerob (kislorodli, kislorodsiz) imkoniyatlariga boliq. Nafas imoniyatlarining xususiyligi nisbatan yuqori emas,

ular xarakatni tashqi formasiga xam aytarli boliq bo‘lmaydi. Shuning uchun yugurish mashqi yordamida o‘zini aerob

imkoniyat-larining darajasini oshirgan shuullanuvchi boshqa xarakat-larni, masalan, eshkak eshish, yurish,

velosipedda yurish mashq-larni bajarishda xam o‘zining chidamliligidan ijobiy naf oladi. Misol, yurish va

yugurishdagi xarakatlarning koordina-siyaviy tuzulishi va tezlik, kuch xarakteristikasi ko‘p xollarda turlicha.

Trenirovka orqali yugurishda erishilgan tezlikni yaxshilanganligi yurushni maksimal tezligiga ijobiy yoki sal-biy taosir

ko‘rsata olmaydi. Yaoni “ko‘chish” yo‘q. Yugurish tezligi yurish tezligini o‘zgarishiga taosir ko‘rsatmagan. Lekin

uzun masofadagi shuullanganlik bir vaqtni o‘zida yurish bilan yugurishda biri-biriga «ko‘chishi» mumkinligi ilmiyamaliy

isbotlangan (V.M.Zatsiorskiy va boshqalar). Demak, koordina-siyaviy biri-biriga yaqin bo‘lgan xarakatlarni

bajarishda sportchi organizmining vegetativ sistemasini funksional imkoniyatini eotiborga olsak umumlashtirilgan

xolat, shartli aytilganda, “vegetativ” shuulaganlik chidamlilikning “ko‘chi-shi” (o‘tish)ga qulay imkoniyat ochiladi.

Lekin xar bir xolatda ko‘chish ro‘y bermasligi organizmning energiyasi imkoniyat-lariga, xarakatlarning barcha sifat

xususiyatlariga talab qo‘y-may, xarakat malakalarining o‘zaro muvofiqlashuvi xarakteriga xam boliq bo‘ladi.

Umumiy va maxsus chidamlilikning aniq vazifalarini xal qilish oir, ko‘ngilga tegadigan darajadagi bir xil va

eng katta xajmdagi oir ishni bajarishni taqazo qiladi. Charchash toliqishga aylana boshlanganda xam mashqni

to‘xtatmaslik talab qilinadi. Bu esa ruxiy tayyorgarlikning namoyon bo‘lishi uchun yuqori darajada katta talabni

qo‘yadi.

Chidamlilikni rivojlantirish mexnatsevarlikni, katta nagruzkalarga, shuningdek, nixoyatda xorinlik xissiga

bardosh berishga tayyor turishni tarbiyalash bilan olib boriladi. Sportchilar mashulotda ozmi-ko‘pmi charchoqni xis

qilsalar-gina, ularda chidamlilik ortib boradi. Bu esa tashqi tomondan chidamlilikning ortib borishida namoyon

bo‘ladi. Moslashuv o‘zgarishlarning miqdori va qay maqsadga qaratilganligi, tre-nirovka nagruzkalari natijasida

organizmdagi javob reaksiya-si xarakteri darajasi bilan belgilanadi

6.  

Har xil jismoniy mashqlarning samarasi turli xil yoki turli xil dagi jismoniy mashqlarning 

bir  xil  madaniyatviy  ta’sir  ko’rsatishi  ama  liyetda  isbotlangan.  Demak,  bu  jismoniy  mashqlar 

doimiy bir xil ta’sir xususiyatiga ega emasligining isbotidir. 

 

Madaniyat  jarayonida  jismoniy  mashqlarning  samarali  ta’sirini  belgilay  oladigan 

omillarni  bilish  pedagogik  jarayonni  boshqarishni  oson  lashtiradi.  Bu  omillar  quydagicha 

guruhlangan: 

1.O’qituvchi  va  o’quvchilarning  shaxsiy  xarakteristikasini  bilish  asosiy  omillardin  biri.  Ta’lim 

jarayoni  ikki  tomonlama  -  o’quvchilar  ukiydi,  o’qituvchi  ukitadi.  SHuning  uchun  jismoniy 

mashqlarning  ta’siri  keng  darajada  kim  ukitayotganligiga  va  kimlarni  ukiyotganligiga,  axloqiy 

sifatlariga  va  iktidori  (intellekti)ga,  jismoniy  rivojlanganligiga  va  tayyorgarligi  darajasiga, 

shuningdek,  birlamchi  bajara  olish  malakasi,  qiziqishi,  harakat  faolligi  hamda  boshqalarga 

bog’liq. 

1.Ilmiy  omillar  -  jismoniy  madaniyatning  qonuniyatlarini  inson  tomonidan  anglash  me’erini 

xarakterlaydi.  Jismoniy  mashqlarning  pedagogik,  psixologik,  fiziologik  xususiyatlari  qanchalik 

chuqur  ishlab  chiqilgan  bo’lsa,  pedagogik  vazifalarni  xal  qilish  uchuchn  shunchalik  samarali 

foydalanish mumkin. 

3.Metodik omillar - jismoniy mashqlardan foydalanishda amal qilinadigan juda keng kamrovdagi 

talablar guruhini umumlashtiradi. 

 

Jismoniy  mashqni  o’qitish  davomida  yoki  boshqa  pedagogik  vazifani  xal  qilish  uchun 

kullayetib  (masalan,  jismoniy  qobiliyatlarni  rivojlantirish  uchun)  shuni  hisobga  olish  kerakki, 

birinchidan,  shu  jismoniy  mashqdan  kutilayetgan  samara,  ya’ni  bu  mashq  bilan  qanday 

vazifalarni  (bilim  berish,  madaniyatlash,  Sog’lomlashtirish)  xal  qilish  mumkin;  ikkin  chidan, 

uning  to’zilishi  —  statik  yoki  dinamik  mashqmi,  siklik,  atsiklik  yoki  boshqacha  harakatmi; 

uchinchidan, mumkin bo’lgan takrorlash usullari (bulaklarga  ajratib  yoki mashqni tuda bajarish 

bilan  o’rgatish  maqsadga  muvofiqmi,  takrorlashlar  oraligida  aktiv  dam  olishni  qullashmi  yoki 

passiv  dam  olishnimn  va  xokazolar).  Jismoniy  mashqlarning  bunday  xarakteristikasi  kuyilgan 

pedagogik  vazifalarni  xal  qilish  uchun  jismoniy  madaniyat  vositalari  va  metodlariii  tanlash 

imkonini beradi. 

 

Jismoniy mashqning natijasi uning ijro usuliga bog’liq. Masalan, kanatga uch usul bilan 

tirmashib  chiqish  erkin  usul  bilan  tirma  shib  chiqishdan  samaralirokdir,  chunki  uch  usul 

kullanganda  badandrokka  chiqish  imkoni  bo’ladi.  Jismoniy  mashq  bajargandan  so’ng 

organizmda  maxsus  funksional  o’zgarish  vujudga  keladi  va  u  ma’lum  vaqtgacha  organizmda 

saqlanib  tura  di.  Vujudga  kelgan  o’zgarish  fonnda  keyingi  mashqning  ta’sir  samarasi  yanada 

boshqacharok  bo’lishi  mumkin.  Dastlabki  va  so’ngi  mashqda  mashg’ulot  samaradorligi  ortishi 

yoki pasayishi mumkin. 

 

Masalan,  diqqat  uchun  mashqlar  navbatidagi  qiyin  koordinatsiya  talab  qiluvchi 

harakatlarni  bajarishni  osonlashtirsa,  dumbalok  oshish  mashqlaridan  so’ng  muvozanat  saqlash 

mashqlarini  o’zlashtirish  qiyinchiliklarga  sabab  bo’lishi  mumkin.  Ta’sirning  oz  yoki  kuchlilik 

darajasi  o’zining  chuqurligi  va davomiyligi,  o’quvchi  holati  uning  jismoniy,  aqliy  tayyorgarligi 

va  xokazolarga  bog’liq.  Mashqlar  ta’sirining  talabini  kompleks  ishlab  chiqish  harakat 

faoliyatining  asosiy  ta’siri  samarasini  hisobga  olishga  imkoniyat  yaratadi.  Jismoniy  madaniyat 

jarayoni mashqlar ta’siri tizimini har bir yosh guruhi uchun ishlab chiqishii takazo etadi. 

 

7. Jismoniy madaniyat bizning sog'lig'imiz poydevorlaridan biridir. Va maktabda bo'lmagan joyda, ushbu poydevor qurilishi kerak. Yigitlarga yordam berish uchun zarur bo'lgan darslarda, ko'krak elkalari va ko'krak elkalarini, kuch, tezlik, moslashuvchanlikni rivojlantirish uchun yordam berish kerak. Maktab o'quvchilari to'laqonli jismoniy tarbiya darsi - juda faol, zamonaviy texnik vositalar bilan jihozlangan. Jismoniy madaniyat nafaqat oyoqni to'pni yashirish yoki tezda yugurish qobiliyati, bu kuch va energiya, bolalar energiyasi va o'qish osonlikcha beriladi va yorug'lik bilan ish olib boradi va yorug'lik bilan ishlaydi; Bu bola salomatligi, bu juda ko'p narsani rivojlantiradi - to'g'ri kun va ovqatlanish rejimi, oqilona dam olish.

Biz yangi avlod o'qituvchilarimiz hayot bilan ta'minlanamiz, zamonaviy vazifalar darajasida bo'lishga intilishadi, bu maqolda aytganidek, eski, tushlik usullari bilan jismoniy madaniyatni o'rgatishning iloji yo'qligini tushunamiz : "Hamma narsa yangi unutilgan eski", shuning uchun biz o'zimizning yangi yondashuvlarimizni eng yaxshi tarzda olishimiz kerak va to'g'ri, biz bolalarni zamonaviy dunyoning talablariga muvofiq ravishda o'rgating. Hayot oldinga, yangi sport turlari, sevimli mashg'ulotlari. Va hisobga olinmasligi mumkin emas. Shuning uchun dastur tomonidan taqdim etilgan an'anaviy to'rt-beshta qo'llab-quvvatlanadigan sport turlariga qo'shimcha ravishda yangi texnologiyalarni qidirish kerak edi. Buahamiyatlilik Bizning uslubiy rivojlanishimiz.

Afsuski, barcha narsalar ko'payib borayotgan jismoniy madaniyatdan ozod qilingan. Ha, va aksariyat ushbu mavzuga qiziqish ko'rmaydilar. Ushbu maktab o'quvchilarining aksariyati saboq olishlarga qiziqishni yo'qotadilar va har qanday holatda yoki yenglardan keyin mashqlarni bajarishadi. Shunday qilib, bolalarning etishmasligi muammosi, natijasi ko'plab kasalliklarning boshlanishi. Shuning uchun o'qituvchilar darslarning yangi uslublarini, ularning darslarida talabalar bilan qiziqishi kerakligini hisobga olish uchun tobora muhim ahamiyatga ega. Yangi dasturlar sog'liq uchun jozibador bo'lishi kerak va bu hayot uchun juda muhimdir. Bola oilaviy hayotida jismoniy tarbiya hayotida mustaqil bo'lishini mustaqil ravishda sport bilan shug'ullanishi mumkinmi? Bu ushbu o'quv mavzusiga yangi yondashuv.