Jismoniy tarbiya darsini boshlang`ich. Kamalatdinov

 

P I K I R 

 

Pitkeriwshi Kamalatdinov Erg`azinin` «Jismoniy tarbiya darsini boshlang`ich 

sinflarda  wtishning  dolzarb  masalalari»  atamasindag`i  qa`nigelik  pitkeriw  jumisi 

ha`zirgi waqitta en` aktual temalardiq biri bolip tabiladi. 

Mektep  programmasindag`i  sabaqlardi  utiwde  ha`m  rejelestiriwde  dene 

ta`rbiyasi mug`alliminiq roli ju`da` a`hmiyetli. 

Sabaqlardi  shulkemlestiriwde  belgili  talaplar  qoyilg`an  misalg`a  itibar 

qaratiliw kerek ha`m sabaqti monotonli, (belgili shablon yamasa bir qa`lipte) utpey 

oni  qiziqli,  joqari  emotsionalliqta  o`tiw  lazim.  Usi  talaplarg`a  Kamalatdinov 

Erg`azinin`  ta`repinen  jazilg`an  qa`nigelik  pitkeriw  jumisi  toliq  juwap  beredi, 

a`sirese  ol  qozg`alis  is  ha`reketlerdi  u`yretiwde  elementlerdi  fazalarg`a  bo`lip 

u`yretiwge ayriqsha itibar bulgen. 

Kamalatdinov  Erg`azinin`  pitkeriw  qa`niygelik  jumisiniq  mazmuni  joqarida 

aytip o`tilgen talaplarg`a juwap beredi. 

Uliwmalastirip  aytqanda  bul  qa`nigelik  pitkeriw  jumis  joqari  da`rejede 

orinlapnip Attestatsiya komissiyasiniq talaplarina toliq juwap beredi, sawatli tu`rde 

jazilg`an ha`m jaqsi bahalawg`a boladi. Qorg`awg`a toliq jiberiwge boladi. 

 

 

Pikir bildiriwshi:   

                    P.i.k.A.Niyazov 

 

 

 

 

---

 

5 

 

No`kis ma`mleketlik pedagogikaliq institutinin`, dene  ma`deniyati qa`nigeligi 

boyinsha 4-kurs pitkeriwshisi Kamalatdinov Erg`azinin` «Jismoniy tarbiya darsini 

boshlang`ich  sinflarda  wtishning  dolzarb  masalalari»  atamasindag`i  qa`nigelik 

pitkeriw jumisina 

 

P I K I R 

 

Kamalatdinov  Erg`azinin`  pitkeriw  jumisin  jaziwda,  ha`zirgi  zaman 

talaplarina  juwap  beretug`in,  mektep  oqiwshilariniq  dene  ta`rbiyasi  sabaqlarin 

rejelestiriwdegi  aktual  ma`selelerge  diqqat  penen  kewil  awdarg`an.  Ko`p  ilimiy 

ha`m ilimiy metodikaliq qollanbalardan paydalang`an. 

Kamalatdinov  Erg`azi  belgili  ilimpazlardiq  ilimiy  ko`rsetpelerine  su`yengen 

halda  baslawish  klasslarda  dene  ta`rbiyasin  o`tiwdin`  o`zgeshe  usillarina  o`zinin` 

metodikasin usinis etken ha`m juwmaqlar shig`arg`an. 

Kamalatdinov Erg`azi oqiwshilardin` fiziologiyaliq o`zgesheliklerine, tayarliq 

da`rejesine tiykarlanip rejelestiriwdin` optimal variantalarin usinis etken. 

Mekteptin`  sport  inventarlarina,  bazasina  tiykarlang`an  jag`dayda  dene 

ta`rbiyasi sabag`in sho`lkemlestiriw usilarin usinis etken. 

Pitiriwshi Kamalatdinov Erg`azi pitkeriw qa`nigelik jumisin jaziwda o`zinin` 

uqibin, teoriyaliq alg`an bilimlerin, a`meliy ta`jiriybelerin ko`rsete bilgen.  

Bul  jumisti  mektep  mug`alimleri  ushin  metodikaliq  qollanba  retinde 

paydalaniwg`a  boladi,  jumis  sawatli  tu`rde  jazilg`an  ha`zirgi  talaplarg`a  juwap 

beredi, jaqsi bahag`a ilayiq. Qorg`awg`a toliq jiberiwge boladi. 

 

 

Pikir bildiriwshi: 

 

 

 

p.i.k. N.Kaypov 

 

 

 

---

 

6 

No`kis ma`mleketlik pedagogikaliq institutinin`, dene  ma`deniyati qa`nigeligi 

boyinsha 4-kurs pitkeriwshisi Kamalatdinov Erg`azinin` «Jismoniy tarbiya darsini 

boshlang`ich  sinflarda  wtishning  dolzarb  masalalari»  atamasindag`i  qa`nigelik 

pitkeriw jumisina 

 

P I K I R 

 

Kamalatdinov  Erg`azi  belgili  ilimpazlardiq  ilimiy  ko`rsetpelerine  su`yengen 

halda  baslawish  klasslarda  dene  ta`rbiyasin  o`tiwdin`  o`zgeshe  usillarina  o`zinin` 

metodikasin usinis etken ha`m juwmaqlar shig`arg`an. 

Kamalatdinov Erg`azi oqiwshilardin` fiziologiyaliq o`zgesheliklerine, tayarliq 

da`rejesine tiykarlanip rejelestiriwdin` optimal variantalarin usinis etken. 

Mekteptin`  sport  inventarlarina,  bazasina  tiykarlang`an  jag`dayda  dene 

ta`rbiyasi sabag`in sho`lkemlestiriw usilarin usinis etken. 

Pitiriwshi Kamalatdinov Erg`azi pitkeriw qa`nigelik jumisin jaziwda o`zinin` 

uqibin, teoriyaliq alg`an bilimlerin, a`meliy ta`jiriybelerin ko`rsete bilgen.  

Uliwmalastirip  aytqanda  bul  qa`nigelik  pitkeriw  jumis  joqari  da`rejede 

orinlapnip Attestatsiya komissiyasiniq talaplarina toliq juwap beredi, sawatli tu`rde 

jazilg`an ha`m jaqsi bahalawg`a boladi. Qorg`awg`a toliq jiberiwge boladi. 

 

 

 

 

Ilimiy basshi:                              P.Shilmanov 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

7 

 

R e J A 

 

Kirish 

 

I. BOB. Umumiy ta`lim maktabi o`quvchilarning jismoniy tarbiyasi  

1.1. O`quvchi jismoniy tarbiyasinig asosiy shakllari va mashg`ulot formalari 

1.2.  Umumta`lim  maktablaring  o`quvchi  eshlarni  harakatga  o`rgatish  va 

mashg`ulotlarda jismoniy sifatlarini rivojlantirish, ta`lim jaraenlarinig pritsiplari 

1.3. O`quvchilar jismoniy tarbiyasining o`quv ishlari shakli 

1.4.  Jismoniy  tarbiya  darsida  xatolar  va  ularni  aniqlash  va  bartaraf  eitsh 

usuliyati 

1.5. Jismoniy tarbiya darsida mustaqil malakalarini shakllantirish 

1.6. 1-3 sinflarda dars utkazish uslubiyati 

 

II.  BOB.  Harakatni  bo`laklarga  ajratish  bilan  o`rgatish  va  o`qitishni 

individuallashtirish printsipi 

2.1. O`quvchilar jismoniy tarbiyasining o`quv ishlari shakli 

2.2. Jismoniy tarbiya darsining vazifalari va unga qo`yilgan talablar 

2.3. Jismoniy tarbiya darsini tashkillash va o`tkazishning usuliy asoslari 

2.4. Jismoniy tarbiya darsning mazmuni 

Xulosa 

Adabiyotlar 

 

 

 

 

 

 

---

 

8 

KIRISh 

 

O`zbekiston  Respublikasining  «Ta`lim  to`g`risida»gi,  «Jismoniy  tarbiya  va 

sport  to`g`risida»gi  Qonunlarida,  «Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi»da  jismoniy 

tarbiya darslariga zarur tuzatishlar kiritish, ularning samaradorligini oshirish asosiy 

maqsad qilib qo`yilgan. 

«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da uzluksiz ta`limni isloh qilishda quyidagi 

yo`nalishlar ko`zda tutilgan: 

-Ta`lim  olishda,  shuningdek,  bolalar  va  yoshlarni  ma`naviy  hamda  axloqiy, 

intellektual 

va 

jismoniy 

jihatdan 

tarbiyalashda 

jamoat 

tashkilotlari, 

jamg`armalarning rolini kuchaytirish hamda takomillashtirish. 

O`zbekiston Respublikasining 2000 yil 26 maydagi «Jismoniy tarbiya va sport 

to`g`risida»gi Qonunida (yangi tahrir) jismoniy tarbiya bo`yicha majburiy darslar, 

darsdan  tashqari  mashg`ulotlar  va  test  sinovlari  barcha  ta`lim  muassasalarida 

o`quvchilarning fiziologik imkoniyatlariga mos ravishda o`tkazilishi ko`rsatilgan.  

Umumiy  o`rta  ta`lim  maktablarining  I-IV  sinflarida  o`quvchilarning  fanlar 

asoslari bo`yicha muntazam bilim olishlari, ularda bilimni o`zlashtirish ehtiyojini, 

asosiy  o`quv-ilmiy  va  umummadaniy  bilimlar,  milliy  va  umumbashariy 

qadriyatlarga  asoslangan  ma`naviy-ahloqiy  fazilatlar,  mehnat  ko`nikmalari,  ijodiy 

fikrlash  va  atrof-muhitga  ongli  munosabatda  bo`lish  hamda  kasb  tanlashni 

shakllantirish Kadrlar tayyorlash milliy dasturida belgilab berilgan. 

Jumladan, boshlang`ich sinf o`quvchilari o`quv dasturiga kiritilgan uloqtirish 

mashqlarining  texnika  asoslariga  o`rgatishni  ilmiy-uslubiy  asoslash  shu  yoshdagi 

o`g`il va qizlarning dasturdagi mezonlarni bajarishlariga juda katta yordam beradi, 

aks  holda  ular  umumiy  o`rta  ta`lim  maktablarini  bitirish  oldidan  ham  uloqtirish 

mezonlarini talab darajasida bajara olmasliklari mumkin. 

Jismoniy  tarbiyaning  muhim  muammolaridan  biri  harakat  faoliyatiga 

o`rgatishning yangi uslub va shakllarini yaratishdan iboratdir. Umumiy o`rta ta`lim 

maktablari o`quvchilarining jismoniy tayyorgarlik va salomatlik darajasini belgilab 

beruvchi  «Alpomish»  va  «Barchinoy»  maxsus  testlarining  har  bir  bosqichi 

---

 

9 

me`yoriy  talablariga  kiritilgan  jismoniy  tarbiya  testlari  bo`yicha  dasturda  ko`zda 

tutilgan uloqtirish mashqlari buning amaliy ahamiyatidan dalolat beradi.  

Shu  bilan  birga,  bu  harakat  faoliyatlarini  bolalar  eng  murakkab  harakat 

uyg`unligi sifatida katta qiyinchiliklar bilan o`zlashtirishadi.  

Kichik  maktab  yoshidagi  o`quvchilarni  uloqtirish  harakatlari  mashqlarining 

texnika  asoslariga  dastlabki  o`rgatishda  zamonaviy  uslub  va  shakllardan 

foydalanish  dasturdagi  «Alpomish»  va  «Barchinoy»  maxsus  test  me`yorlarini 

muvaffaqiyatli o`zlashtirishga yordam beradi.  

Mazkur  ishda  uloqtirish  harakatlarini  ilmiy  tomondan  tahlil  qilish  jismoniy 

tarbiya  bo`yicha  boshlang`ich  sinflar  dasturida  ko`zda  tutilgan  kichik  to`pni 

joyidan turib uloqtirish misolida amalga oshiriladi. 

Dastlabki  o`rgatish  jarayonida  harakat  faoliyati  malakasini  shakllantirishdan 

kelgusida  tarkib  topadigan  stereotipni  sindirib  tashlashni  talab  qilmasdan,  balki 

uloqtirishning  boshqa  turlarini  [granata,  nayza,  disk,  bosqon,  yadro]  o`rgatish  va 

takomillashtirishda foydalanish katta ahamiyatga ega. 

Hozirga  qadar  7-10  yoshli  bolalarni  uloqtirish  asoslariga  o`rgatishning 

samaradorligini  oshirish  masalasi  kam  o`rganilgan.  Mavjud  ilmiy  izlanishlarda 

asosiy e`tibor uloqtiruvchi qo`lni keyingi final kuchlanishiga va yugurib borishdan 

sakrashga o`tishning turli xil usullarini o`rgatishga qaratilgan.  

Shuningdek,  kichik  yoshdagi  maktab  o`quvchilarida  joyidan  turib  kichik 

to`pni  uloqtirishda  harakatlantiruvchi  ta`sirning  izchilligi  etarli  darajada 

o`rganilgan emas. 

Kichik  to`pni  uloqtirish  texnikasini  (kinematik  va  dinamik  tavsifdan)  tahlil 

qilish,  uni  7-10  yoshli  bolalarning  o`zlashtirishidagi  qiyinchiliklar  sabablarini 

o`rganish  va  shu  asosda  vazifalarni  oydinlashtirish,  shuningdek,  ularni  hayotda 

qo`llash  uchun  vositalarni  tanlash  va  asoslash,  tayyorgarlikning  miqdor  va  sifat 

mezonlarini  ishlab  chiqish  uloqtirishda  o`rgatish  jarayonining  samaradorligini 

oshirishga yordam beradi.  

---

 

10

Shu  boisdan  kichik  maktab  yoshidagi  bolalarni  jismoniy  tarbiya  darslarida 

kichik  to`pni  uloqtirish  mashqlari  texnika  asoslariga  o`rgatishning  eng  samarali 

uslublarini aniqlash dolzarb masalalardan biridir. 

Jismoniy  tarbiyada  (ayniqsa,  boshlang`ich  sinflarda)  kichik  to`pni  uloqtirish 

mashqlarining texnika asoslarini o`rgatish muhim muammolar qatoriga kiradi.  

Shuning  uchun  ham  jismoniy  tayyorgarlik  masalasi  ko`pchilik  olimlar 

tomonidan 

(V.K.Bal`sevich, 

Yu.V.Verxoshanskiy, 

T.S.Usmonxo`jaev, 

Sh.X.Xankel`diev  va  boshqalar)  nazariy  jihatdan  o`rganilgan  bo`lsa,  ba`zi 

tadqiqotchilar  (N.B.Bernshteyn,  B.G`.Boyboboev,  G.V.Goshupkin,  R.S.Salamov, 

A.T.Sodiqov,  V.V.Semenov,  T.S.Usmonxo`jaev,  G.Yu.Fokin,  Sh.X.Xankel`diev, 

D.D.Sharipova va boshqalar)ning ilmiy izlanishlarida I–IV sinf o`quvchilarini turli 

xil sport mashqlari umumiy texnika asoslariga o`rgatishning maqsadga muvofiqligi 

va uning imkoniyatlari masalasi tadqiq qilingan. 

Bir  qator  tadqiqotchilar  -  E.R.Andris,  R.Q.Qudratov,  N.D.Ivanov, 

K.M.Mahkamjonov,  K.T.Shakirjonova,  A.Shakirov  va  boshqalarning  ilmiy 

ishlarida  katta  yoshdagi  sportchilar  uchun  (granata,  nayza,  bosqon,  disk,  yadro) 

uloqtirishning  uslubiy  asoslari  etarli  darajada  ishlab  chiqilgan  bo`lsa-da,  kichik 

yoshdagi  o`quvchilarni  kichik  to`pni  uloqtirishga  o`rgatish  bo`yicha  tadqiqot 

ishlari  olib  borilmagan.  Natijada,  kichik  yoshdagi  o`quvchilarga  kichik  to`pni 

uloqtirish mashqlarining texnika asoslarini o`rgatishda kamchilik va xatolar yaqqol 

ko`zga tashlanadi.  

Ilmiy–uslubiy  adabiyotlarning  tahlili  shuni  ko`rsatadiki,  uloqtirish  harakatini 

o`rgatayotganda o`qituvchi tomonidan harakat ta`sirining izchilligi asosiy fazasida 

oyoq,  gavda,  uloqtiruvchi  qo`l  harakati  uyg`unligiga  etarlicha  e`tibor  berilmaydi, 

bularning  hammasi  uloqtirishni  boshlang`ich  o`rgatish  uslubining  jiddiy 

kamchiligidir. 

Yuqoridagilardan  kelib  chiqib,  mazkur  ishning  dolzarbligi  kichik  maktab 

yoshidagi  bolalarni  jismoniy  tarbiya  darslarida  uloqtirish  mashqlarining  texnika 

asoslariga  dastlabki  o`rgatish  jarayonini  optimallashtirish  orqali  dastur 

---

 

11

materiallarining  to`liqligicha  o`zlashtirilishiga  erishish,  shu  bilan  birga  ularni 

kelgusida granata, nayza, bosqon, disk, yadro uloqtirishga tayyorlashdan iborat.