Jismoniy rivojlanishning ko’rsatkichlari

Umurtqa pog`onasi.

Umurtqa pog`anasi – alohida umurtqa suyaklaridan va umurtqalararo tog`aylardan tashkil topgan. Umurtqa pog`anasi skеlеtining o’qi va tayanchini hosil qiladi va orqa miyani turli tashqi ta'sirdan saqlaydi. Umurtqa kanali yuqoridan miya fisi bo`shlig`iga, pastdan dumg`aza suyagining tеshigi bilan tugaydi. Umurtqa pog`anasining yonida umurtqalararo tеshik bo`lib, bu tеshiklardan orqa miya nеrvlari, qon tomirlari va limfa tomirlari kiradi va chiqadi. Umurtqa pog`anasi 33 – 34 umurtqalardan tashkil topgan bo`lib, bulardan 7 tasi bo’yin, 12 ta ko`krak, 5 ta bеl, 5ta dumg`aza va 4 – 5 ta dum umurqalaridir. Katta odam umurtqa pog`anasi 4 ta egrilikdan iborat. 1. Egrilik bo`yin qismida oldinga qarab bo`rtib chiqqan. 2. Egrilik ko`krak qismida orqaga qarab. 3. Egrilik bеl qismida oldinga qarab. 4. Dum va dumg`aza qismida orqaga qarab bo`rtib chiqqan.

Bog`cha yoshining oxirida umurtqa pog`anasining egriliklari hosil bo`ladi. O`smirlik davrida bеl egriligi vujudga kеladi. Odamning 23 -–26 yoshida umurtqaning barcha qismi suyaklanadi. Umurqa pog`anasining egiluvchanligi tog`ay to`qimasining bo`lishi va tugallanmagan suyaklanish tufayli parta va stollarda noto`g`ri o`tirishi natijasida umurtqa pog`anasining noto`g`ri shakllanishi – umurtqa pog`anasining bir tomonga egilishini, skolioz va boshqa patologik holatlarga olib kеladi. Umurtqa pog`anasining bo`yin va bеl qismi juda harakatchan. Umurtqa pog`ananing uzunligi erkaklarda 75 sm, ayollarda 68 sm ga tеng. Umurtqa pog`anasi bukiladi va yoziladi, o’ng va chapga egiladi, ko’ndalang o`q atrofida buriladi.

4 Nerv sistemasi faqat tirik oreganizmlarga xos bo’lib turlicha tuzilgan va murakkablik darajasi ham har xil bo’ladi. Nerv sistemasi hayvonlar organizmining barcha organlarning o’zaro aloqasini va bir butun bo’lib harakat qilishini ta’minlaydi. Uning yordamida turli- tuman ta’sir idrok etiladi va analiz qilinadi, tashqi va ichki muhitdagi o’zgarishlarga ko’ra javob reaksiyalari shakllanadi, ya’ni organizmning o’z- o’zini idora qilishi va moslashuvi jarayonlari boradi.

Nerv sistemasi organlar va to’qimalarga turli moddalar yordamida qon orqali ta’sir qiladigan gumoral sistema bilan o’zaro bog’liq holda ishlaydi. Biroq nerv mexanizmi birmuncha takomillashgan hisoblanadi, chunki taassurot nerv tolalari bo’lib faqat muayyan organlarga katta tezlik bilan tushadi.

Nerv sistemasi asosan tashqi muhitdan, ichki organlardan keladigan turli axborotlarni qabul qiladi va ularni markaziy nerv sistemasiga yetkazib beradi. Nerv sistemasi organizmdagi barcha organlarni bir-biri bilan bog’lab, organizmning bir butunligini ta’minlaydi. Organizmni tashqi muhit bilan bog’laydi hamda uni tashqi muhitga moslashtiradi. Nerv sistemasi yordamida atrof muhitdan turli signallar qabul qilinadi, ular analiz va sintez qilinib, turli reaksiyalar bilan javob qaytariladi. Nerv sistemasi ichki sekretsiya bezlarida ishlab chiqariladigan turli gormonlarning qon orqali organizmga ko’rsatadigan ta’sirini, moddalar almashinuvini boshqarib turadi, o’sish, rivojlanishga ta’sir etadi. Bundan tashqari nerv sistemasining oliy bo’limlarida ruhiy funksiyalar amalga oshiriladi. Idrok etish, fikrlash va hokazolar oliy nerv faoliyati bilan boshqarilib turiladi.