Jismoniy rivojlanish

JISMONIY RIVOJLANISHDA OG`ISHLAR
Boladagi jismoniy rivojlanishdagi og`ishlar uning holatidagi kamchiliklardan dalolat beradi. Homila rivojlanishidan orqada qolishi (3-6 rasm) quyidagicha bo`lishi mumkin:

• 
  «simmetrik»-tana vazni va tana uzunligining bir xilda pasayishi, bunda homilaga salbiy ta`sirlarning homiladorlikning 1 va 2 yarmida kuchli ta`siri natijasida og`ir darajadagi o`zgarishlar kelib chiqadi.
  
• 
  «asimmetrik» - tana uzunligi normada bo`lib, faqat tana vaznining kamayishi( salbiy omillarning homilaga homiladorlikning 2-yarmida ta`siri natijasida kelib chiqadi).
  

Tana vazni oshishi asosan shish sindromida, semirishda, limfatiko-gipoplastik diatezda, shuningdek qandli diabet bilan kasallangan onalardan tug`ilgan bolalarga xos.
Yangi tug`ilgan chaqaloqning ko`krak aylanasi bosh aylanasi bilan taqqoslash uchun o`lchanadi. Ular orasidagi farq 2 smdan ortiqligi markaziy nerv sistemasinining perinatal zararlanishidagi gidrotsefaliyaga xos bo`ladi. Bosh va ko`krak aylanasini o`lchayotganda tug`ruq vaqtidagi miya qutisi suyaklarining biri biriga kirganligini inobatga olib, teri osti yog` qavatining qalinligiga, ko`krak qafasi sohasidagi shishga e`tibor berish lozim.
Bosh aylanasining uzunligi tug`ilgan yoshiga nisbatan kichrayishi, uning konfiguratsiyasi o`zgarishi bilan bog`liq, kompensator gidrotsefaliyaga qaraganda mikrotsefaliya kamroq uchraydi. Jismoniy statusni baholashda bir vaqtning o`zida tana uzunligi va vazni hisobga olinadi.
Tana uzunligini alohida baholaganda u o`rtacha, past, baland bo`lishi mumkin (3-7 rasm). Tana uzunligi (bo`yni) alohida baholaganda u o`rta (normal), past, baland, past bo`ylik, novcha (3-7 rasm) bo`lishi mumkin. Tana vazni (“oziqlanish”) ham normal, pasaygan (sust oziqlanish), past (kam tana vaznlik), juda kam tana vaznlik (ozish), ortiqcha vazn, semirish (ortiqcha oziqlanish) bo`lishi mumkin (3-8 rasm).
Normal jismoniy rivojlanish (o`rtacha garmonik) — bola tana uzunligi uning yoshiga mos (±5—10%), vazni esa bo`yiga to`g`ri keladi.
Disproporsional (disgarmonik) jismoniy rivojlanishda tana uzunligi yoki vazni yoshiga mos kelmaydi, 10% dan ortiq og`ish aniqlanadi. U proporsional – ham tana vazni, ham tana uzunligi yoshidagi ko`rsatkichga nisbatan bir xilda 10% dan ortiq yoki kam bo`lishi mumkin. Disproporsional – tana vazni va bo`y uzunligi bir – biriga mos kelmaydi.
XX asrda rivojlangan mamlakatlarda akseleratsiya kuzatildi, ya`ni bolalikning barcha davrlarida homila ichidan boshlab o`sish va rivojlanish oshishi aniqlandi. Oxirgi 40 -50 yil davomida chaqaloqlarning tana uzunligi 1-2 smga oshib, 1 yashar bolaniki 4-5 smga ortgan. 15 yoshdagi bolalarning oxirgi 100 yil ichida o`rtacha 20 smga oshgan.
Shuningdek mushak kuchining tez rivojlanishi, biologik etilish tezlashishi qayd etilgan, bundan suyaklanish yadrolarining erta muddatlarda paydo bo`lishi, doimiy tishlarning chiqishi, balog`atga etish, qisman qizlarda hayz faoliyatining barvaqt paydo bo`lishi dalolat beradi. Akseleratsiyaning garmonik va disgarmonik tiplari tafovut qilinadi.

• 
  Garmonik tur — antropometrik ko`rsatkichlar va biologik etilganlik belgilari muayyan yoshdagi bolalarning o`rtacha ko`rsatkichlaridan yuqori bo`ladi.
  
• 
  Disgarmonik tur — bo`yga o`sish tezlashishi balog`atga etish bilan birga bormaydi, yoki balog`atga etish tezlashib, bo`y o`sishi ko`paymasligi mumkin.
  
• 
  Akseleratsiya —ekzo- va endogenfaktorlarning murakkab o`zaro ta`siri mahsulidir. (aholi migratsiyasi natijasida genotipning o`zgarishi va aralash nikohlarning ko`payishi, ovqatlanish xarakterining, iqlim sharoitlarining, ilmiy – texnik progressning ekologiyaga ta`siri va boshqa omillar ta`siri sababli bo`lishi mumkin)..
  

Bundan oldingi yillarda akseleratsiya jarayoniga ijobiy qaralardi, biroq oxirgi yillarda bunday bolalarda ko`p hollarda organizm ayrim tizimlarida, ayniqsa neyro- endokrin va yurak – qon tomir tizimida disproporsiyalarning bo`lishi olimlarni tashvishga solmoqda. Hozirgi zamonda iqtisodiy rivojlangan davlatlarda akseleratsiya jarayoni susaydi. Kelajakda ming yillar davomida o`rnatilgan tana uzunligi normalardan o`sishi yoki balog`atga etishning orqada qolishi kutilmayapti.