Jismoniy madaniyat nazaryasi va uslubiyoti kafedrasi

 
1917-yilgacha bo’lgan davrda gimnastika 
 
1879-yilda 
Toshkentda  ochilgan  o’lkada  yagona  pedagogika  bilim  yurti  Turkiston 
o’lkasidagi rus va rus-tuzem maktablari uchun o’qituvchilar tayyorlagan. Ular jismoniy tarbiya 
to’g’risida  eng  oddiy  tasavvurga  ega  bo’lishgan.  O’quv  rejasida  ko’rsatilgandek,  talabalarning 
gimnastik  mashqlari  saflanish,  erkin  harakatlar,  gimnastika  o’yinlari  va  gimnastik  jihozlarda 
bajariladigan mashqlardan iborat bo’lgan. 
1880-yilda 
maxsus ta’lim hay’ati Turkiston o’lkasidagi cherkov qoshidagi to’rt yillik 
bilim  yurti  uchun  dastur  ishlab  chiqdi.Ushbu  dasturga  muvofiq  rus  tili,  arifmetika,  geografiya, 
toza yozish va chevarlikni o’rganish darslari bilan bir qatorda, gimnastika mashg’ulotlaridan dars 

---

o’tish nazarda tutilgan edi.  Biroq bu dastur uch  yillik  o’quv jarayoniga  mo
c
ljallangan  dasturga 
almashtirildi.  Yangi  dasturda  gimnastikaga  o’rin  topilmadi.  O’sha  paytda  gimnastika 
boshlang’ich bilim yurtlarda o’tilar, ammo mutaxassislarning yetishmashgi, dars o’tish xonalari 
va  sport  jihozlari  yo’qligi  sababli  darslar  mukammal  darajada  o’tilmasdi.  Gimnastika 
mashg’ulotlari  faqat  Toshkentdagi  erkaklar  gimnaziyasida  muntazam  ravishda  o’tkazilardi. 
Gimnaziyalarda jismoniy tarbiya darslarini zaxiradagi harbiy zobitlar o’tishgan. 
1904-yilda  Toshkentda  «Gimnastika  va  jismoniy  tarbiya  havaskorlari  jamiyati»  tuzilib, 
uning  nizomida  gimnaziya  talabalari  jamiyatga  a’zo  bo’lish  huquqidan  mahrum  ekanligi  qayd 
etilgan. Gimnastika tushunchasiga yugurish, sakrash va irg’ilish mashqlari kirgan. 
Toshkentda  shved  va  fransuz  gimnastikasi  o’qituvchilarini  tayyorlash  bo’yicha  qisqa 
muddatli  o’quv  kurslari  tashkil  etilib,  ularda  o’qish  haqi  juda  baland  bolgan.  Shu  sababli  kurs 
tinglovchilarini soni 10-15 nafardan iborat bo
c
lgan. 
1910-yil  26-dekabrdan  1911  -yilning  2-yanvarigacha  «Bilim  yurtlar  o’qituvchilarining 
birinchi  Turkiston  qurultoyi»da  jismoniy  tarbiya  muammolari  ko’rib  chiqilib,  jismoniy  tarbiya 
bo’yicha maxsus sho’balar ochilgan, mundarijalari, dars soatlari, o’qitish uslubiyatlari bo’yicha 
tavsiyalar  ishlab  chiqildi.  Ushbu  qurultoy  qatnashchilari  jismoniy  tarbiya  darslari  erkak  va 
ayollar bilim yurtlari uchun majburiyligini ta’kidlab o’tdi. 
Toshkentga  1912-yildan  boshlab  Peterburg,  Varshava,  Moskva  shaharlaridan  gimnastika 
sporti  bo’yicha  murabbiylar  kela  boshladilar.  Harbiy  okrug  bosmaxonasining  ishchilari 
gimnastika sho’basini tashkil etishdi. 
1912-yilda  Stokgolm  shahrida  o’tadigan  Olimpiada  o’yinlarida  ishtirok  etish  uchun 
Rossiya terma jamoasini saralash musobaqasi Turkiston (Toshkent)da bolib o’tgan. Ushbu sana 
O’zbekistonda  sport  gimnastikasini  bunyod  etilgan  kuni  deb  hisoblanadi.  Keyin  Qo’qon, 
Farg’ona va Samarqand shaharlarida gimnastika jamiyatlari tuzilgan. 
1912-yilda Toshkentlik gimnastlar Moskvada o’z mahoratlarini namoyish etishgan. 1915-
yilda  Toshkentda  ayollar  gimnastikasi  bo’yicha  o’quv  kurslari  ochildi.  Shu  kurslarni  tugatgan 
Polina  Garfung  O’zbekistonda  gimnastikani  rivojlanishiga  katta  hissa  qo’shgan.  Oktabr 
inqilobidan  so’ng  gimnastika  ommaviy  tarzda  rivojlangan.  Aholini  jismoniy  va  sport  orqali 
sog’lomlashtirish  davlat  ishiga  aylangan.  Shu  tarzda  gimnastika  Buxoro,  Kattaqo’rg’on, 
Namangan, Urganch shaharlariga tarqala boshlagan.