Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi

1.3. Umumiy hamda maxsus jismoniy tayyorgarlik darajasini baxolash. 

Mashg‘ulot  jarayoni–bu  boshqariluvchi  tizim  bo‘lib,  unda  boshqaruv 

g‘oyalarini  yuzaga  chiqarish  teskari  aloqalar  yordamida  amalga  oshiriladi. 

Pedagogik nazorat ma’lumotlari asosida mashg‘ulot dasturiga zarur o‘zgartirishlar 

kiritiladi.  ()Pedagogik  nazorat  bosqichli,  joriy  va  tezkor  nazoratga  ajratiladi. 

Yengil  atletikada  jismoniy  rivojlanish  va  texnikaning  takomillashuvi  ustidan 

nazorat olib borilishi maqsadga muvofiq hisoblanadi.  

«Nazorat» atamasi muayayn tushuncha hosil qilishiga qaramasdan, jismoniy 

tarbiya  jarayonida  mazkur  tushuncha  bir  ma’noda  ta’riflanmaydi.  Ko‘p  yillar 

davomida  jismoniy  tarbiya  mutaxassisining  nazorat  qilish  funksiyalari 

shug‘ullanuvchining  o‘zlashtirishi  hamda  jismoniy  holatini  nazorat  qilish  bilan 

cheklanadi, degan tasavvur ustun bo‘lgan. 

Sportchining 

jismoniy 

tayyorgarligini 

baholash 

uchun 

bir 

qator 

mutaxaassislar  ()  turli  xil  testlarni  taklif  qilganlar,  jumladan,  ular  orasida 

sportchining  asab–mushak  apparati  fiziologik  xususiyatlarini  qayd  qilish  testlari 

mavjud. Ushbu holda asab –mushak apparati tizimi shuni aks ettiruvchi testlarning 

---

32 

 

 

foydasi  hamda  qimmatini  rad  qilib  bo‘lmaydi.  Mualliflarning  fikricha, 

sportchilarning  eng  yaxshi  natijalarini  bevosita  mashg‘ulot  mashqlarni  bajarish 

jarayonida  hisobga  olishni  ko‘zda  tutadigan  pedagogik  nazorat  uslubi  eng  amaliy 

va  qulay  hisoblanadi.  Bunday  mashg‘ulot  mashqlari  organizm  harakat 

funksiyalarining  ma’lum  bir  jismoniy  sifatga  maksimal  talablar  qo‘yadi.  Bunda 

quyidagi  shartga  amal  qilinishi  lozim,  ya’ni  nazorat  mashqlari  texnik  jihatdan 

ortiqcha murakkab bo‘lmasligi lozim. 

Biz  tomonimizdan  tahlil  qilingan  ilmiy  va  uslubiy  adabiyotlarda  ko‘p 

miqdorda  nazorat  mashqlari  keltiriladi.  Ulardan  yengil  atletikachining  jismoniy 

tayyorgarligini aniqlash uchun foydalanish mumkin. 

Ular  orasida  sakrash  va  yugurish  mashqlari,  shuningdek,  uloqtirish  

mashqlari  bor.  Tadqiqotchilarni  tavsiyasiga  ko‘ra    ko‘pincha  quyidagi  mashqlar 

qo‘llaniladi:  o‘rta  masofalarga  yuguruvchi  yengil  atletikachilarning    aynan  mos 

keladigan  ya’ni  tezkorligini  oshirish  uchun  300  m,600  m  ,tezlikka  bo‘lgan 

chidamliligini  oshirish  uchun  1000  m  va  maxsus  chidamliligini  oshirish  uchun 

2000  m.ga  yugurishlar,  shuningdek  koordinatsion  kuchini  tekshirish  uchun 

sakrashlar  (joyidan  turib  sakrash  va  joyidan  turib  uch  hatlab  sakrash)  maxsus 

tayyorgarligini o‘rganishda qo‘llanildi. 

  

Ushbu  mashqlardagi  ko‘rsatkichlar  sport  natijalari  bilan  yuqoriroq 

darajadagi bog‘liklikka ega. Tezkorlik va tezkor kuch sifatlarni sport turiga qarab 

yordamida baholash qabul qilingan.