Jismoniy madaniyat” kafedrasi samisi o‘quv uslubiy kengashida muhokama etilgan O‘uk raisi Mirzayev Q. J. Bayonnoma №1 avgust 2019 yil. «Boshqaruv psixologiyasi»

4.Muammoli, qiyin va nizoli vaziyatda muloqot olib borish bosqichlari.
Muloqot (arabcha so‘z bo‘lib- “uchrashish, ko‘rishish; qabul qilish ma’nosini anglatadi”) insonlar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar va fikr almashuv shaklining bir turi¹.
Muloqotning kommunikativ sohasi – bu kishilar (individlar)aro axborotlar almashishidir.
Kishilar o‘zaro munosabatlarda nutq yordamida, mimika va pantomimika, harakatlar vositasida bir-birlariga ta’sir etadilar. Va shu vositalar yordamida o‘zaro munosabatlar kedib chiqadi.
Muloqot tushuchasi keng bo‘lib shaxs yoki shaxslararo har qanday aloqalar, munosabatlar muloqotga kiradi. Munosabat tushunchasi – torroq ma’noda ishlatilib shaxslararo munosabatning turlarini, xilini va boshqalari kiradi.
Muloqotning kommunikatsiya vositasida kishilar axborotlar bilan almashadilar. Bu munosabatlar, muloqotlar 2 xil tarzda kechadi: verbal va noverbal.
Keyingi vaqtlarda ijtimoiy psixologiyada noverbal kommunikatsiyaga ko‘proq e’tibor berilmoqda. Voerbal kommunikatsiyaga – so‘zsiz muloqot: mimika, imo-ishora, ko‘z, qiyofa, hatti-harakat bilan muloqot qilish tushuniladi.
Imo-ishora – nutq jarayonida ixtiyorsiz ravishda namoyon bo‘ladigan qo‘l va gavda xarakatlari. Ifodali xarakatlar – shaxsning muayyan psixik holatini, ayniqsa his-tuyg‘ularini ob’ektiv ravishda ifodalaydigan mimika, pantomimika, qo‘l xarakatlari kabi ixtiyorsiz yoki ixtiyoriy harakatlar yig‘indisi.
Mimika– (yunon. Mimikos – taqlid qiluvchi) - mimika; kishishing muayyan sharoitlagi ruhiy holatini, ayniqsa hissiyotini ifodalovchi yuz mushaklarining xarakatlari. Mimik xarakatlar, odatda, ixtiyorsiz ro‘y beradi, biroq ularni ongli ravishda hosil qilish ham mumkin.
Pantomimika– (yunon. Pantomimikos – hamma narsaga taqlid qiluvchi) – inson gavdasining mimika, imo-ishora, intonatsiyalar bilan birga, uning psixik holatini, ayniqsa his-tuyg‘ularini ifodalovchi harakatlari. Pantomimika kishilarning o‘zaro fikr olishishi va bir-biriga ta’sir qilishi uchun qo‘shimcha vosita bo‘lib xizmat qiladi.
O‘tkazilgan tajribalar shuni ko‘rsatadiki insonning kundalik muloqotida so‘zlar 7 % -ni, tovush va intonatsiyalar – 38%-ni, so‘zsiz hamkorlik esa 55%- tashkil etar ekan.
Noverbal kommunikatsiya bilan ko‘p narsani tushunish va tushuntirish mumkin.
Masalan, muayyan tekshirishlar olib borilgpnda bir kishi o‘z mimikasi va gavda harakati bilan, g‘am-qayg‘u, hursandlik, intiqish, shoshilish kabi juda ko‘p ruhiy holatlarni ko‘rsatgan. Ikkinchi kishi esa uning yonida turib, birinchi kishining ruhiy holatini og‘zaki ta’riflab turgan. Natijada solishtirilganda 80-90% ruhiy holatni yaxshi ekanligi aniqlangan. Lekin bu erda shuni nazarda tutish kerakki: har xil madaniyatdagi xalqlarda mimika va pantomimika hhar xil bo‘ladi. ya’ni yuz qiyofasi va ifodasi har xil madaniyatlarda har xil bo‘ladi.
Masalan, Yaponiyada, afrika xalqlarida, evropa xalqlarida har xil ruhiy holatlardagi yuz qiyofasi har xil bo‘ladi.
Kommunikatsiya to‘liq kechishi uchun: kommunikator-gapiruvchi, xabar beruvchi va retsipient xabarni qabul qiluvchi bo‘lishi kerak. “K” bilan “R” o‘rtasida to‘laqonli muloqot kechishi uchun:
Nutq – xabar tushunarli bo‘lishi kerak.
Muloqotga kirishuvchilar orasidagi nutq (bir-birini) ularni qiziqtiradigan bo‘lishi kerak.
Muloqotga kiruvchilarning verbal va novenrbal nutqlari ozmi-ko‘pmi hissiyotli bo‘lishi kerak.
Muomala madaniyati hamkorlik faoliyatining ehtiyojidan vujudga kelib chiquvchi, shaxslararo muloqot rivojlanishining ko‘p qirrali jarayonidir. Muomala madaniyati quyidagi tarkibiy qismlardan tashkil topadi: