Jismlarning harakati. Fazo va vaqt darsning maqsadi a

5. O’quvchilarni baholash. Faol ishtirok etgan o’quvchilar baholanadi. Baholar jurnal va kundalik daftarlarga qo’yiladi.
6. Uyga vazifa: mavzuga oid test tuzish, savollarga javob topish, yangi mavzuga tayyorlanib kelish

25-dars Sana: 7-sinf
Mavzu: Masalalar yechish
Darsning maqsadi.
a) O’quvchilarga masala yechish usullari yuzasidan nazariy bilim va tushunchalar berish, masalalarni yecha bilishga o’rgatish.
b) O’quvchilarga estetik va axloqiy tarbiya berishda hamkorlik qilish, mustaqil ishlashga o’rgatish
d) O’quvchilarning fikrlash qobiliyatini oshirish, tasavvur ko’lamini kengaytirish


Darsning turi: bilimlarni mustahkamlovchi
Dars uslubi: suhbat, savol – javob, masalalar yechish
Dars jihozlari: darslik, jadvallar.


Darsning borishi
a) Tashkiliy qism
b) O’tilgan mavzuni so’rash
1) Jism inertligi deb nimaga aytiladi?
2) Massa deb nimaga aytiladi va qanday belgilanadi?
3) Xalqaro birliklar sistemasida massa birligi qilib qanday birlik qabul qilingan?
4) Jism massasi qanday o’lchanadi?
Masala yechish namunasi.

Oy va Yer orbitalarining radiuslari ma'lum bo'lganda Oy va Yerning massalarini taqqoslang.

Yechilishi. Odatda Oy va Yer ta'siri ostida Yer atrofida shunday harakat qiladiki, bunda Yerning markazi Oy orbitasining qo'zg'almas markazi deb hisoblanadi. Biroq bu to'g'ri emas. Lekin Yer va Oy o'zaro ta'sirlashganda bu ikkala jism tezlanish olishi kerak. Oy orbita bo'ylab harakatlanib markazga intilma tezlanish olar ekan. Yer ham markazga intilma tezlanish olishi kerak. Darhaqiqat, astronomik kuzatishlarning ko'rsatishicha, Oy Yer markazi atrofida emas, balki Yer markazidan 4700 km masofada qandaydir nuqta atrofida harakat qiladi. Yerning markazi ham mana shu nuqta atrofida aylana bo'ylab harakat qiladi. Radiusi R_Yer = 4700 km bo'lgan aylana bo'ylab Yer markazi, radiusi R_0y = 380000 km bo'lgan aylana bo'ylab esa Oy markazi harakat qiladi.
O'zaro ta'sirlashuvchi jismlarning markazga intilma tezlanishlari modullarining nisbati o'sha jismlar harakat qilayotgan aylanalar radiuslari nisbatiga teng.
Binobarin,
^aOy^/aYer = ^ROy^/Ryer
deb yozish mumkin. Bunda a_0y va a_Yer — Oy va Yerning tezlanishlari. Lekin o'zaro ta'sirlashuvchi jismlar tezlanishlarining nisbati ular massalarining teskari nisbatiga teng. Shuning uchun
m_Yer/m_oy= 380000 km / 4700 km = 81.
Yerning massasi Oyning massasidan 81 marta katta.