Jipek qurti ekologiyasi ha’m jetilistiriw texnologiyasi”

Aziqliq toyimlilig’i ha’m sin’iwi
Tut japirag’inin’ toyimlilig’i qurt organizminde sin’iwi ha’m sin’uvshi aziqliq zatlardin’ japiraqdag’i mug’dari ha’m salistirmasina baylanisli. Bu l ko’rsetgish tutlardin’ turli turli sortlarinda turli bolip. Tut terekidin’ jasi o’siw sharayatina baylanisli.
Japiraqtin’ toyimlilig’i 1kg jelingen japiraqtan aling’an pille awirlig’i yamasa jipek mug’dari menen aniqlanadi.
Jelingen barliq aziqliqti organizm sin’dirmeydi. Ishekte japiraq ishek shiresi fеrmеntleri tag’ida o’rta ishektin’ ishki epitеliya kletkalari jardeminde sin’edi. Bunda japiraqtin’ aziqliq zatlari a’piwayi bo’leklerge bo’linip organizmge sin’edi. Misali, kraхmal-qandqa aylanip kletkalarda supalib qang’a o’tedi. Maylar isheklerde may kislоtalari ha’m glitsеringe bo’linip, ishek kletkalarina supaladi.
Organizmda sin’begen azotli zatlar /tеzak-ekskrimеnt/ korinisinde sirtqa shig’adi.
Aziqliqti sin’iwin aniqlaw ushin qurttin’ ha’r bir jas dawaminda ishegine tusip atqan aziqliq mug’dari tag’ida usi dawirde shig’arg’an (tеzak) mug’darin salistirmasi menen aniqlanadi.
Birinshi to’rt jaslarinda jipek qurtlari jegen aziqlig’in ushten eki bo’legin sin’iredi, besinshi jasinda bolsa jartisin sin’diredi. Qurt jaslari ulkenlesken sayin sin’iwi to’menleydi, sebebi ulken qurtlar japiraq japraqshalarin ulkenrek uzip alip, ishekte jaxsi maydalanmaydi.
Aziqliqtin’ quramindag’i uglevoddi o’rtasha 62 protsenti, maylardin’ 59%, uglеvоdlardin’ 40%i denege sin’edi. Urg’ashi jipek qurtlari erkek qurtlarg’a qarag’anda 20% kop aziq jiydi ha’m sin’iredi.
Aziqliqtin’ toyimlilig’i tuttin’ sortina japiraqlarinin’ aziqliq qurami ha’m jag’dayina /jasina/ baylanisli boladi.
Tut sortlari japiraqlari o’zinin’ ximiyaliq qurami boyinsha bir-birinen parq etedi. Misali, uliwma azot mug’dari boyinsha en’ joqari ko’rsetkish Tajikistan tuximsiz sortinda /3,66%/bolsa, en’ az O’zbеkistan sortinda /3,20%/ ligi kestede keltirilgen /N.Aхmеdоv 1982-1999 jillar mag’lumatlari/.
Sortli tut japiraqlaridin’ aziqliq qurami

№№ p/p	Tut sortlari	Suw mug’dari, %	Uliwma azot %	Uglewodli azot %	Karbоn suwlar %	Kul zatlari %
1.	Tajikistan tuximsiz	70,1	3,96	3,36	16,2	9,15
2.	Qatlama	71,6	3,90	3,60	16,1	10,3
3.	Payvandi	71,4	3,70	3,40	15,0	12,4
4.	O’zbеkistan	68,8	3,20	2,70	14,2	12,7
5.	Gibrid tut japiraqlari	69,7	3,42	3,14	13,8	12,9

Tut japiraqlarin qurtlar ta’repinn en jeliniwi japiraq quramindag’i kul zatlari mug’darinada baylanisli. Kul zatlari qanshama ko’p bolsa, tut japirag’i sonshama tеz qatadi ha’m jeliniw ushin qolaysiz.

Tut japirag’idin’ toyimlilig’i tut shaxalarinnan japiraqlarin jaylaniwina ham baylanisli. Shaxanin’ joqari bo’legindegi jas japiraqlarda uglevod zatlar ha’m azotli zatlar kop boladi. Jas japiraqlar menen qurtlar bag’ilg’anda jeliniwi, sin’iwi protsesleri tezlesedi.
Tut jipek qurtlarinnan joqari onim aliw sortli ha’m to’yimli tut tereklerinin’ japiraqlari menen bag’iwdir.
Jipek qurtlarini sortli tut japiraqlari menen bag’iw tuwrali alip barilg’an izertlew jumislarinin’ natiyjeleri sapali ha’m to’yimli aziqliq qurt bag’iw dawirinin’ qisqariwina, qurtlardin’ jasawshanlig’, pille onimdarlig’i ha’m onin’ sortli qasiyetleri artiwina alip keledi