Jinoyat huquqi 14-kazus

---

Jinoyat huquqi 14-kazus 

  

Fuqaro P. tanishilari orqali Olmazor tumani, Beruniy 3-mavzesi, Blok-E uy, 

11-xonadonda 150.000 АQSh dollari miqdorida pul borligi haqida xabarni olgach, 

2018-yil  28-iyul  kuni  soat  09:20  larda  shu  xonadonga  kelib  atrofni  kuzatib  turib, 

sheriklari M. va S.lar esa pichoq bilan qurollangan holda xonadonga g‘ayriqonuniy 

ravishda  bostirib  hujum  qilib,  jabrlanuvchi  Z.ning  yuziga  qo‘l  bilan  urib  zo‘rlik 

ishlatib,  uyda  bo‘lgan  shaxslarning  qo‘lini  mato  bilan  bog‘lab,  xonadon  balkoni 

shkafidan  148.500  АQSh  dollari  pul  va  narxi  300.000  so‘mlik  “Аrtel”  rusumli 

uyali telefon apparatini olib, voqea joyidan yashiringan. 

  

Sud  tomonidan  fuqaro  P.  sodir  qilgan  bosqinchilik  jinoyati  uchun 

O‘zbekiston  Respublikasi  Jinoyat  kodeksining  164-moddasi  4-qismi  “a”  bandi 

bilan  aybli  deb  topilib,  15  (o‘n  besh)  yil  ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosi 

tayinlangan. 

  

Shuningdek  P.ga  nisbatan  sud  tayinlagan  ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosi 

qattiq tartibli koloniyalarda o‘tash belgilangan. 

  

1. Vaziyatga huquqiy baho bering.  

  

2. Mauammoli vaziyatdan kelib chiqib ozodlikdan mahrum qilish jazosining 

kaloniya turlarini va ularda jazo o‘tash shartlarini yoriting. 

  

3.  P.ning  jinoiy  sheriklari  M.  va  S.lar  qilmishiga  jazo  tayinlash  masalasini 

muhokama qiling. 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

  

1. Demak vaziyatga huquqiy baho beradigan bo‘lsak, uning jinoyat tarkibini 

tahlil  qilishimiz  lozim  bo‘ladi.  Jinoyat  tarkibi  deb  jinoyat  huquqida  sodir  etilgan 

aniq  bir  ijtimoiy  xavfli  qilmishni  jinoyat  deb  baholash  uchun  zarur  bo‘lgan 

obyektiv va subyektiv belgilarning minimal yig‘indisiga aytiladi. Jinoyat tarkibini 

tahlil qilishda jinoyat subyekti va obyekti, uning subyektiv va obyektiv tomonlarini 

aniqlab olamiz.  

  

Demak  yuqoridagi  vaziyatda  JK  164-moddasida  belgilangan  bosqinchilik 

jinoyati  sodir  etilmoqda.  Bosqinchilik  ijtimoiy  xavfliligi  yuqori  bo‘lgan 

jinoyatlarga  kiradi.  Ya’ni  bosqinchilik  og‘ir  jinoyatlardan  hisoblanadi.  Chunki 

mazkur  jinoyat  uchun  164-moddaning  sanksiyasida  5  yildan  8  yilgacha  bo‘lgan 

muddatdagi  ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosi  belgilangan.  Kazusda  bosqinchilik 

jinoyati  sodir  etilishida  jazoni  og‘irlashtiruvchi  holatlar  mavjud  bo‘lib,  ular 

quyidagilarda  o‘z  ifodasini  topgan:  a)  qurol  yoki  qurol  sifatida  foydalanish 

mumkin  bo‘lgan  boshqa  narsalarni  ishlatib;  b)  bir  guruh  shaxslar  tomonidan 

oldindan til biriktirib; b) juda ko‘p miqdorda; v) uy-joyga, omborxona yoki boshqa 

binolarga g‘ayriqonuniy ravishda kirgan holda; g) badanga og‘ir shikast yetkazgan 

holda  sodir  etilgan.  Shularni  inobatga  olgan  holda  JK  164-moddasi  4-qismi  bilan 

15 yildan 20 yilgacha ozodlikdan mahrum qilish belgilangan.  

  

Jinoyat  obyekti  –  jinoyat  sodir  etish  natijasida  yuzaga  keladigan  yoki  zarar 

yetkazishi  mumkin  bo‘lgan  tajovuzga  yo‘naltirilgan  ijtimoiy  munosabatlardir. 

Ya’ni  jinoyat  qonunlari  bilan  muhofaza  qilinadigan  inson  erkinlkiklari  va 

huquqlari,  mulki,  davlat  boshqaruv  tizimi  va  shu  kabilar.  Bosqinchilik  jinoyati 

murakkab  tarkibli  jinoyatlardan  biri  bo‘lib,  uning  bir  necha  obyekti  mavjud 

bo‘lishi  mumkin.  Bular:  o‘zganing  mol-mulki  hamda  fuqarolaraning  hayoti  va 

sog‘lig‘idir. Mazkur vaziyatda jinoyat obyekti Blok-E uyda yashovchilar hayoti va 

sog‘lig‘i hamda  ularning  mulkiy  huquqi.  Jinoyat  predmeti  –  jinoyat qonuni bilan 

qo‘riqlanadigan  obyektning  ijtimoiy  xavfli  harakat  to‘g‘ridan  to‘g‘ri  ta’sir 

qiladigan  elementidir.  Kazusda  keltirilgan  vaziyatda  jinoyat  predmeti  –  148,500 

AQSh  dollari  miqdoridagi  pul  va  300,000  so‘mlik  “Artel”  rusumli  uyali  aloqa 

vositasi. 

---

  

Jinoyatning  obyektiv  tomoni  deganda  jinoyat  subyektining  harakati 

tushuniladi.  Bundan  tashqari,  jinoyatning  obyektiv  tomoniga  fakultativ  belgilar 

hisoblanmish  jinoyat  sodir  etilishing  usuli,  vaqti,  sharoiti,  jinoyat  quroli,  vositasi 

va  motiv  kabilar  ham  kiradi.  Bosqinchilikning  obyektiv  tomoni  o‘zganing  mol-

mulkini  talon-taroj  qilish  maqsadida  shu  mulkning  egallanishiga  qarshilik 

ko‘rsatgan  shaxsning  hayoti  yoki  sog‘lig‘i  uchun  xavfli  bo‘lgan  jismoniy  zo‘rlik 

ishlatish yoxud shunday zo‘rlik ishlatish bilan hujum qilishda ifodalanadi. Mazkur 

vaziyatda  jinoyatning  obyektiv  tomoni  jinoyatchilar  M.  va  S.  ismli  shaxslarning 

bostirib  kirishi  va  jabrlanuvchi  Z.ning  yuz  qismiga  urishi,  oila  a’zolarining 

qo‘llarini  bog‘lab  qo‘yishi  va  shkafdan  pul  va  qimmatbaho  buyumni  noqonuniy 

ravishda  egallab  olishlarida  namoyon  bo‘lmoqda.  Shuning  fakultativ  belgilarni 

ham  yoritadigan  bo‘lsak,  bunda  jinoyat  quroli  –  pichoq,  jinoyat  vaqti  –  2018-yil 

28-iyul soat 9:20 lar atrofi, jinoyat sodir etish usuli  – hujum qilish, sharoiti – o‘ta 

xavfli,  motiv  –  jabrlanuvchi  Z.ning  mulkiga  egalik  qilish.  Bosqinchilikda  hujum 

jabrlanuvchining shaxsan o‘ziga, oila a’zolariga, qarindoshlariga yoki hujum payti 

u bilan birga bo‘lgan boshqa uchinchi shaxslarga qaratilgan bo‘lishi mumkin. 

  

Jinoyat  subyekti  –  jinoyat  qonunchiligida  belgilab  qo‘yilgan  xulq-atvor 

qoidalariga  zid  ravishda  harakat  qilgan,  qonunga  muvofiq  jinoiy  javobgarlikka 

tortish  mumkin  bo‘ladigan  yoshga  to‘lgan  (bosqinchilik  jinoyatida 14  yosh),  aqli 

raso  jismoniy  shaxs.  Mazkur  vaziyatda  jinoyat  subyekti  uyushgan  guruh  bo‘lib, 

ular uch kishidan iborat. Bular: fuqaro P., M. va S. Ikki yoki undan ortiq shaxsning 

birgalikda  jinoiy  faoliyat  olib  borish  uchun  oldindan  bir  guruhga  birlashishi 

uyushgan guruh deb topiladi. 

  

Jinoyatning  subyektiv  tomoni  bu  jinoyat  tarkibining  ichki  tomoni 

hisoblanadi,  subyekting  jinoiy  oqibatga  bo‘ladigan  ruhiy  munosabati  muhim  ro‘l 

o‘ynaydi.  Ya’ni  jinoyatning  subyektiv  tomoni  jinoyatni  sodir  etgan  shaxs 

tomonidan amalga oshirilgan qilmishning qasddan yoki ehtiyotsizlik oqiabtida ro‘y 

berganligini  aniqlash.  Bosqinchilik  jinoyati  to‘g‘ri  qasd  va  g‘arazli  niyat  bilan 

amalga oshiriladi. Subyektiv tomonning zaruriy belgisi – o‘zganing mulkini talon-

taroj  qilish  maqsadi  hisoblanadi.  Mazkur  vaziyatda  uyushgan  guruh  o‘z 

---

harakatlarining  qonunga  zid  ekanligini  tushunib,  buni  xohlab  amalga 

oshirmoqdalar, shuning uchun bu jinoyat to‘g‘ri qasd bilan sodir etilgan. 

  

2.  Ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosi  jazoni  o‘tash  maxsus  muassasalarida 

amalga  oshirialdi.  Bunday  muasassalarga:  jazoni  ijro  etish  koloniyalari,  shu 

jumladan  davolash  huquqi  asosidagi  koloniyalar;  tarbiya  koloniyalari;  turmalar; 

mahkumlar uchun ixtisoslashgan kasalxonalar kiradi.  

  

Jazoni ijro etish koloniyalari manzil-koloniyalarga, umumiy, qattiq, maxsus 

tartibli koloniyalarga bo‘linadi hamda voyaga  yetgan mahkumlarni saqlash uchun 

mo‘ljallangan. Tarbiya koloniyalari voyaga yetmagan mahkumlarni saqlash uchun 

mo‘ljallangan.  Manzil-koloniyalar  quyidagilarga  bo‘linadi:  ijtimoiy  xavfi  katta 

bo‘lmagan  jinoyatlar,  ehtiyotsizlik  oqibatida  sodir  etilgan  uncha  og‘ir  bo‘lmagan 

jinoyatlar uchun shuningdek qasddan uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyat sodir etganlik 

uchun  ozodlikdan  mahrum  etishga  hukm  qilingan  shaxslar  saqlanadigan  manzil-

koloniyalar;  umumiy,  qattiq  tartibli  koloniyalardan,  shuningdek  tarbiya 

koloniyalaridan o‘tkazilgan mahkumlar saqlanadigan manzil-koloniyalar. Umumiy 

tartibli koloniyalar quyidagilarga bo‘linadi: 

  og‘ir jinoyat sodir etganlik uchun birinchi marta ozodlikdan mahrum etishga 

hukm qilingan erkaklar saqlanadigan koloniyalar; 

  o‘ta  og‘ir  jinoyat  sodir  etganlik  uchun  birinchi  marta  ozodlikdan  mahrum 

etishga hukm qilingan erkaklar saqlanadigan koloniyalar; 

  og‘ir yoki o‘ta og‘ir jinoyat sodir etganlik uchun ozodlikdan mahrum etishga 

hukm qilingan ayollar saqlanadigan koloniyalar. 

  

Qattiq  tartibli  koloniyalar  quyidagilarga  bo‘linadi:  ilgari  qasddan  sodir 

etilgan  jinoyat  uchun  ozodlikdan  mahrum  qilish  tariqasidagi  jazoni  o‘tagan  va 

qasddan  jinoyat  sodir  etganlik  uchun  yana  sudlangan  erkaklar  saqlanadigan 

koloniyalar;  ilgari  qasddan  sodir  etilgan  jinoyat  uchun  ozodlikdan  mahrum  qilish 

tariqasidagi  jazoni  o‘tagan  va  o‘ta  og‘ir  jinoyat  sodir  etganlik  uchun  yana 

sudlangan  ayollar,  shuningdek  o‘ta  xavfli  retsidivist  deb  topilgan  ayollar 

saqlanadigan  koloniyalar. Maxsus  tartibli koloniyalar  ozodlikdan  mahrum  qilinib, 

o‘ta  xavfli  retsidivist  deb  topilgan  erkaklarni,  shuningdek  umrbod  ozodlikdan 

---

mahrum  qilingan  mahkumlarni  saqlash  uchun  mo‘ljallangan.  Maxsus  tartibli 

koloniyalarda  umrbod  ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosi  afv  etish  tartibida 

ozodlikdan mahrum qilish bilan almashtirilgan erkaklar ham saqlanadi. 

  

Jazoni  umumiy,  qattiq  tartibli  koloniyalar,  tarbiya  koloniyalari  qabul 

bo‘linmalarining  kameralarida,  shuningdek  maxsus  tartibli  koloniyalarning 

kameralarida  o‘tayotgan  ozodlikdan  mahrum  etilgan  mahkumlar,  agar  ular  ochiq 

havoda  ishlayotgan  bo‘lmasa,  har  kuni  muddati  ikki  soatlik  sayr  qilish  huquqiga 

ega. 

  

Manzil-koloniyalarda: 

mazkur muassasalarga sud hukmiga binoan kelgan voyaga yetgan mahkumlar; 

umumiy,  qattiq  tartibli  koloniyalardan  va  tarbiya  koloniyalaridan  sudning  ajrimi 

asosida o‘tkazilgan voyaga yetgan mahkumlar; 

ijtimoiy  xavfi  katta  bo‘lmagan  jinoyati,  ehtiyotsizlik  oqibatida  sodir  etilgan 

jinoyati  uchun  va  qasddan  sodir  etgan  uncha  og‘ir  bo‘lmagan  jinoyati  uchun 

ozodlikdan  mahrum  qilish  bilan  bog‘liq  bo‘lmagan  jazoni  ozodlikdan  mahrum 

qilish tariqasidagi jazo bilan almashtirish tarzida sudning ajrimi asosida yuborilgan 

voyaga  yetgan  mahkumlar  jazoni  o‘taydi.  Manzil-koloniyalarda  mahkumlar: 

soqchisiz,  ammo  nazorat  ostida  saqlanadilar;  ertalab  o‘rindan  turishdan  kechki 

yotishgacha  bo‘lgan  vaqt  mobaynida  koloniya  hududi  doirasida  erkin  yurish 

huquqidan foydalanadilar; agar ular bajarayotgan ish yoki olayotgan ta’lim taqozo 

etsa,  ma’muriyatning  ruxsati  bilan  koloniya  hududidan  tashqarida  nazoratsiz 

yurishlari  mumkin;  fuqarolar  kiyadigan  kiyimda  yuradilar;  yonlarida  pul  va 

qimmatli  buyumlar  saqlashlari,  puldan  cheklanmagan  holda  foydalanishlari 

mumkin;  cheklanmagan  miqdorda  telefon  orqali  so‘zlashishlari,  posilka,  yo‘qlov 

va  banderollar  olishlari  hamda  jo‘natishlari  mumkin;  o‘z  shaxsiy  mablag‘lari 

hisobiga 

xarid 

qilingan 

oziq-ovqat 

mahsulotlaridan  va  yo‘qlovlardagi 

mahsulotlardan mustaqil ravishda ovqat tayyorlashni amalga oshiradi. 

  

Umumiy tartibli koloniyalarda jazoni:  

  

mazkur muassasaga sud hukmiga binoan kelgan mahkumlar; sud tomonidan 

manzil-koloniyalardan  intizomiy  jazo  tarzida  o‘tkazilgan  mahkumlar;  qasddan 

---

og‘ir  va  o‘ta  og‘ir  jinoyat  sodir  etganligi  uchun  birinchi  marta  hukm  qilingan, 

ozodlikdan  mahrum  qilish  bilan  bog‘liq  bo‘lmagan  jazoni  ozodlikdan  mahrum 

qilish  tariqasidagi  jazo  bilan  almashtirish  tartibida  sudning  ajrimi  asosida 

yuborilgan  mahkumlar;  rag‘batlantirish  tarzida  yoki  sud  tomonidan  tayinlangan 

turmaga  qamash  tariqasidagi  ozodlikdan  mahrum  qilish  muddatini  o‘taganidan 

keyin turmalardan o‘tkazilgan mahkumlar o‘taydi.    

  

Umumiy tartibli bir koloniyadan ikkinchisiga o‘tkazilgan mahkumlar jazoni 

bu  yerga  o‘tkazilgunga  qadar  belgilangan  saqlash  sharoitida  o‘taydilar.  Tarbiya 

koloniyasidan  o‘tkazilgan  mahkumlar  jazoni  yengillashtirilgan  saqlash  sharoitida 

o‘taydilar. 

  

Qattiq tartibli koloniyalarda jazoni: 

  mazkur muassasaga sud hukmiga binoan kelgan mahkumlar; 

  turmalar  va  maxsus  tartibli  koloniyalardan  rag‘batlantirish  tarzida 

o‘tkazilgan mahkumlar; 

  qasddan  sodir  etgan  jinoyati  uchun  ozodlikdan  mahrum  qilish  tariqasidagi 

jazoni  ilgari  o‘tagan  va  qasddan  jinoyat  sodir  etganligi  uchun  ozodlikdan 

mahrum  qilish  bilan  bog‘liq  bo‘lmagan  jazoga  qayta  hukm  qilinib, 

ozodlikdan  mahrum  qilish  bilan  bog‘liq  bo‘lmagan  jazoni  ozodlikdan 

mahrum  qilish  tariqasidagi  jazo  bilan  almashtirish  tartibida  sudning  ajrimi 

asosida yuborilgan mahkumlar o‘taydi. 

  

Maxsus tartibli koloniyalarda jazoni: 

  mazkur muassasaga sud hukmiga binoan kelgan mahkumlar; 

  umrbod  ozodlikdan  mahrum  qilinganlar,  shuningdek  umrbod  ozodlikdan 

mahrum  qilish  jazosi  afv  etish  tartibida  ozodlikdan  mahrum  qilish  bilan 

almashtirilgan shaxslar; 

  sud  tomonidan  qattiq  tartibli  koloniyalardan  intizomiy  jazo  tarzida 

qaytarilgan mahkumlar o‘taydilar. 

3.  JK  ning  30-moddasiga  ko‘ra  jinoyatda  ishtirok  etganlar  ham  jinoiy 

javobgarlikka  tortiladilar.  Ya’ni  tashkilotchi,  dalolatchi  va  yordamchilar  ham  JK 

Maxsus  qismining  bajaruvchini  javobgarlikka  tortish  belgilangan  moddasi 

---

bo‘yicha javobgarlikka tortiladilar. Oldindan til biriktirgan guruh, jinoiy guruh va 

jinoiy  uyushmaning  tashkilotchilari  hamda  a’zolari  tayyorgarlik  ko‘rilishi  yoki 

sodir  etilishida  o‘zlari  qatnashgan  barcha  jinoyatlar  uchun  javobgarlikka 

tortiladilar.  Uyushgan  guruh  yoki  jinoiy  uyushma  tashkil  etgan  yoki  ularga 

rahbarlik  qilgan  shaxslar  shu  guruh  yoki  uyushma  sodir  etgan  barcha  jinoyatlar 

uchun,  basharti,  bu  jinoyatlar  ularning  jinoiy  niyati  bilan  qamrab  olingan  bo‘lsa, 

javobgarlikka  tortiladilar.  Boshqa  ishtirokchilarning  jinoiy  niyati  bilan  qamrab 

olinmagan  qilmish  uchun  uni  sodir  etgan  shaxs  javobgar  bo‘ladi  va  jazoga 

tortiladilar.  Tegishli  qonun  hujjatlari  bilan  ish  ko‘rib  chiqilgandan  so‘ng 

yuqoridagi  vaziyatda  jinoyatda  ishtirok  etgan  M.  va  S.  larga  sodir  etgan 

harakatlariga qarab jazo tayinlanadi. 

  

Xulosa  qilib  aytadigan  bo‘lsak,  yuqoridagi  kazusda  P.,  M.,  va  S.lar 

tomonidan JK ning 164-moddasi bilan belgilangan bosqinchilik jinoyati uyushgan 

jinoiy guruh shaklida sodir etilmoqda. Bu vaziyatda jinoyatda ishtirok etganlarning 

har biri alohida tartibda javobgarlikka tortiladilar.