|
(3-suwret.Jilılıq elektr orayınıń shamalıq jilılıq balansı)
Puw-gaz hám gaz-turbina apparatlı jilılıq elektr stansiyaları
Keyingi jıllarda dástúriy kondensatsion stansiyalarǵa salıstırǵanda natiyjeliligi joqarı bolǵan puw-gaz hám gaz-turbina apparatlı IESlarni qurıw, rekonstrukciyalaw hám olardan paydalanıw ǵalabalıqlasqan. Biziń mámleketimizde de bir qatar ámeldegi IESlarni sol sıyaqlı qarilmalarni ornatıw esabına keńeytiw hám rekonstrukciyalaw jumısları alıp barılmaqta.
Puw-gaz apparatı (BGQ) dúzilisi boyınsha eki bólim gaz-turbina hám puw-turbina bólimlerinen ibarat boladı. Buǵan uyqas penenhalda olarda janar maydıń janıwında payda bóliwshi ıssılıq energiyası eki basqıshda elektr energiyasına aylantırıladı. Olarda ámeldegi texnologiya boyınsha gaz yamasa suyıq janar maydan paydalanıladı.
Janıw kamerasında janıwdan payda bolǵan ónim gaz turbina hám uyqas penenhalda elektr generatorı rotorlarini háreketlantirib, elektr energiya islep shıǵaradı (1- basqısh ). Bunda gaz-turbinaning paydalı jumıs penenkoefficiyenti 0, 3 (natiyjeliligi 30%) den artıqlaw boladı. Gaz-turbinadan shıǵıwshı gaz ele óziniń joqarı temperaturasın saqlap qalǵanı halda, ıssılıq almastırǵısh, yaǵnıy qazan -utilizator (puw generatorı ) ga jiberiledi. Bul jerde puw 5000 C ge shekem qızıwı nátiyjesinde onıń basımı 80 atmosfergacha etedi. Payda bolǵan bunday parametr degi puw járdeminde puw-turbinasi hám náwbettegi elektr generatorınıń rotorlari háreketke keltiriledi (2- basqısh ). Bul jerde baslanǵısh energiyanıń 20 -30% bólegi elektr energiyasına aylantırıladı. Puw-turbinasidan shıqqan suw bug'i ana'anaviy kondensatsion IESlardagi sıyaqlı kondensatorda kondensatsiyalanib, qaytaldan puw generatorına haydaladi.
Sonday etip, pútkil BGQning paydalı jumıs penenkoefficiyenti shama menen 0, 6 (natiyjeliligi 60%) ni quraydı.
Bunday kombinatsiyalanǵan texnologiya elektr energiya islep shıǵarıw ushın zárúr bolǵan janar may sarpın dástúriy kondensatsion siklda isleytuǵın apparatlardagiga salıstırǵanda sezilerli dárejede azaytadı. Bunı bul apparatlardıń nátiyjelilikleri hám olarda shártli janar maydıń salıstırma sarpın salıstırıwlaw arqalı anıq kóriw múmkin: BGQning natiyjeliligi 50-60% bolıp, olarda shártli janar maydıń salıstırma sarpı 200-240 g/kvt. saat bolsa, dástúriy kondensatsion siklda isleytuǵın qurimalar ushın bul kórsetkishler uyqas penenhalda 32-38% hám 320 -360 g/kvt. saattı quraydı.
BGQning eki bólegi ǵárezsiz, yaǵnıy ápiwayı gaz-turbina apparatı (GTQ) hám kondensatsion IES penenretinde bólek isletiliwi múmkin.
Apparattıń bunday ózgeshelikinen onıń bólimlerinen birin remontlaw dáwirinde paydalanıw múmkin. Puw-gaz apparatlı elektr stansiyaları quwatına qaray qosımsha puw yamasa suw qizdırıw qazan -utilizatorlari menen úskeneleniwi de múmkin.
Bunda elektr energiya óndiris shıǵarıwdan tısqarı, puw-turbinani aylandırıw hám óz texnologiyalıq mútajligi ushın yamasa puw (kishi, orta hám úlken basımlı ), yamasa 1400 Cdan joqarı temperaturalı ıssı suw alıw imkaniyatın beredi. Payda etińan energiya suwıq islep shıǵarıw ushın da isletiliwi múmkin. Bul halda ıssılıq júklemesi qarıydarsı retinde oǵan absorbsion sawıpıw mashinası jalǵanadı. Hár qıylı daǵı energiyanı kompleks quramda islep shıǵarıw nátiyjesinde (elektr, ıssılıq, suwıq hawa ) stansiyanıń ulıwma paydalı jumıs penenkoefficiyenti 90% ten asadı.
Puw-gaz apparatlarınıń kemshiligi derlik joq, tek ǵana bul jerde janar may hám úskenelerge bolǵan málim sheklew hám talaplar haqqında sóylew múmkin.
Gaz-turbina apparatları (GTQ) tek gaz-turbinaga iye bolıp, hár qanday ıqlım sharayatlarında elektr energiyanı islep shıǵarıw yamasa xojalıq xızmet ob'yektlarining tig'iz yamasa rezervviy elektr energiyası dáregi retinde isletiwge mólsherlengen. Tig'iz derek sutkanıń maksimal júklemeli waqtındaǵı energiya tutınıwın oraw ushın zárúr. Bunday siklda isleytuǵın GTQ tek elektr energiyasın islep shıǵaradı.
GTQli elektr stansiyaları islew sikliga baylanıslı halda eki gruppaǵa - ashıq hám jabıq siklli GTQ elektr stansiyalarına bólinedi.
Ápiwayı ashıq siklli GTQning Principial sxeması, ol tiykarınan kompressor, janıw kamerası hám turbinadan shólkemlesken. Kompressor sırtdan hawa alıp, onıń basımın asıradı. Janıw kamerasında janar may joqarı basım astında kirip kelgen hawada qosıladı. Onda joqarı temperaturaǵa shekem qızdırılǵan gazlar joqarı basım astında turbinaga kirip keledi hám keńeyiw processinde payda bolǵan kinetik energiyası esabına turbinani háreketke keltiredi. Nátiyjede gaz molekulalarınıń energiyası turbina aylanıwınıń kinetik energiyasına ózgertiriledi.
Paydalanilg’an a’debiyatlar
G’oyibov T.Sh. Elektr tarmoqlari va jihozlariga texnik xizmat ko’rsatish, ishlatish va ta’mirlash. Kasb-hunar kollejlari uchun darslik. – T.: «ILM ZIYO», 2012. – 208 b.
Franklyn Ryder. Renewable energy commercialization. – Delhi.: Prakashdeep Bldg, 2011. – 146 p.
Stan Kaplan. Power Plant Characteristics and Costs. – New York.: Nova Scieners Publishers, Inc., 2010. – 139 p.
Werner Vogel, Henry Kalb. Large-Scale Solar Thermal Power. – Germany, WILEY-VCH Verlag GmbH&Co. KGaA, 2010. – 509 p.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
