Jekekapitaldin’ normaliq tiykarlari Ustav kapitalın tekseriwdiń maqset hám wazıypaları

Shólkemlestiriw hújjetlerin tekseriw

Auditor shólkemlestiriw hújjetlerin tekseriwde tómendegilerdi anıqlaydı :

- shólkemlestiriw hújjetlerinde qanday iskerlik túrleri názerde tutılǵan ;

- rasında ámelge asırıp atırǵan iskerlik túrleriniń shólkemlestiriw hújjetlerine muwapıqlıǵı ;

- Ózbekstan Respublikasınıń «Ayırım iskerlik túrlerin litsenziyalaw tuwrısında»gi nızamına muwapıq litsenziyalanıwı kerek bolǵan iskerlik túrleri hám litsenziyalardıń bar ekenligi.

Litsenziyalanıwı kerek bolǵan iskerlik túrleri boyınsha litsenziyalar bar ekenligi hám olardıń ámel qılıw múddetleri tekseriledi. Sebebi, kárxana bunday iskerlik túrleri menen shuǵıllanıw huqıqına litsenziya alınǵan yamasa ol jaǵdayda kórsetilgen waqıttan baslap iye boladı hám bul huqıq litsenziya ámel qılıw múddeti ótiwi menen toqtatıladı. Tiyisli litsenziyalarǵa iye bolmaydıden ámelge asırılǵan iskerlik túrleri nızamǵa qarsı esaplanadı. Eger kárxana bir shólkemlestiriwshi tárepinen islengen bolsa, bunda ol usı shólkemlestiriwshi tárepinen tastıyıqlanǵan, tiyisli hoqimiyat organınan dizimnen ótken hám notarial mekeme tárepinen tastıyıqlanǵan ustav tiykarında iskerlik kórsetedi. Shólkemlestiriw hújjetleri menen tanısıw auditorga múlk iyesi kim ekenligin hám kimning mápi ushın tekseriw ótkerilayotganligini anıqlawǵa múmkinshilik beredi.

Eger kárxana bir neshe shólkemlestiriwshiler tárepinen islengen bolsa, ol halda shólkemlestiriw shártnaması dúzilisi kerek, ustav bolsa shólkemlestiriwshiler tárepinen tastıyıqlanǵan bolıwı kerek. Mısalı, juwapkerligi sheklengen jámiyetler (MChJ) barlıq shólkemlestiriwshiler tárepinen imzolangan shólkemlestiriw shártnaması hám ustav tiykarında tashkil etiledi hám iskerlik kórsetedi.

Auditor tiyisli shólkemlestiriw hújjetleriniń bar ekenligin hám olardı tastıyıqlaw hám de mámleket diziminen ótkeriw qaǵıydalarına ámel etiliwin anıqlaydı. Kárxana shólkemlestiriwshiler tárepinen onı shólkemlestiriw tuwrısındaǵı qarar qabıl etilgen waqıttan baslap emes, bálki mámleket diziminen ótken kúnden baslap yuridikalıq shaxs mártebeine iye bolǵan dep esaplanadı. Sol sebepten, mámleket diziminen ótkenlik Tuwrısındaǵı gúwalıqtıń bar ekenligin, eger shólkemlestiriw hújjetlerine ózgertiwler kiritilgen bolsa, qayta dizimnen ótkerilgenligin tekseriw kerek.

Auditor shólkemlestiriw shártnaması menen tanısıwda, ol jaǵdayda qanday shártler keltirilgenligin anıqlaydı. Atap aytqanda :

- múlkti úles retinde qosıw (tapsırıw )

- iskerlikte qatnasıw ;

- payda hám zálellerdi shólkemlestiriwshiler ortasında bólistiriw;

- kárxana iskerligin basqarıw hám ol jaǵdayda shólkemlestiriwchilarning qatnasıwı ;

- shólkemlestiriwchilarning kárxanadan shıǵıwı. Juwapkerligi sheklengen jámiyetler (MChJ) shólkemlestiriw shártnamasında joqarıda sanap ótilgen maǵlıwmatlardan tısqarı tómendegi shártler de bolıwı kerek:

- ustav kapitalınıń quramı hám kólemi tuwrısında ;

- hár bir shólkemlestiriwshi úlesiniń kólemi jáne onı ózgertiw tártibi;

- shólkemlestiriwshiler úlesleriniń quramı, kólemi hám tapsırıw múddetleri;

- úleslerdi qosıwǵa tiyisli minnetlemelerdi buzganlik ushın juwapkerlik;

- shólkemlestiriwshiler tárepinen qosılatuǵın úleslerdiń jámi summası. Auditor kárxana ustavi menen tanısıw sıyaqlında ol jaǵdayda tómendegiler kórsetilgenliini anıqlaydı :

- kárxananıń ayriqsha qásiyetleri hám shólkemlestirilgen-huqıqıy formasın ańlatatuǵın atı ;

- kárxananıń mámleket diziminen ótkeriletuǵın, jaylasqan ornı ;

- ustav kapitalınıń kólemi jáne onıń barlıq shólkemlestiriwshiler ortasında úleslerge bólistiriliwi;

- kárxananıń maqseti hám iskerlik túrleri;

- atqarıw shólkemlerin saylaw yamasa belgilew tártibi;

- kárxana basqarıw organınıń quramı hám kepillikleri hám de olar tárepinen qarar qabıllaw tártibi;

- dividendlar bólistiriw tártibi; tuwrısındaǵı gúwalıqtıń bar ekenligin, eger shólkemlestiriw hújjetlerine ózgertiwler kiritilgen bolsa, qayta dizimnen ótkerilgenligin tekseriw kerek.

Auditor shólkemlestiriw shártnaması menen tanısıwda, ol jaǵdayda qanday shártler keltirilgenligin anıqlaydı. Atap aytqanda :

- múlkti úles retinde qosıw (tapsırıw )

- iskerlikte qatnasıw ;

- payda hám zálellerdi shólkemlestiriwshiler ortasında bólistiriw;

- kárxana iskerligin basqarıw hám ol jaǵdayda shólkemlestiriwchilarning qatnasıwı ;

- shólkemlestiriwchilarning kárxanadan shıǵıwı.

Juwapkerligi sheklengen jámiyetler (MChJ) shólkemlestiriw shártnamasında joqarıda sanap ótilgen maǵlıwmatlardan tısqarı tómendegi shártler de bolıwı kerek:

- ustav kapitalınıń quramı hám kólemi tuwrısında ;

- hár bir shólkemlestiriwshi úlesiniń kólemi jáne onı ózgertiw tártibi;

- shólkemlestiriwshiler úlesleriniń quramı, kólemi hám tapsırıw múddetleri;

- úleslerdi qosıwǵa tiyisli minnetlemelerdi buzganlik ushın juwapkerlik;

- shólkemlestiriwshiler tárepinen qosılatuǵın úleslerdiń jámi summası.

Auditor kárxana ustavi menen tanısıw sıyaqlında ol jaǵdayda tómendegiler kórsetilgenliini anıqlaydı :

- kárxananıń ayriqsha qásiyetleri hám shólkemlestirilgen-huqıqıy formasın ańlatatuǵın atı ;

- kárxananıń mámleket diziminen ótkeriletuǵın, jaylasqan ornı ;

- ustav kapitalınıń kólemi jáne onıń barlıq shólkemlestiriwshiler ortasında úleslerge bólistiriliwi;

- kárxananıń maqseti hám iskerlik túrleri;

- atqarıw shólkemlerin saylaw yamasa belgilew tártibi;

- kárxana basqarıw organınıń quramı hám kepillikleri hám de olar tárepinen qarar qabıllaw tártibi;

- dividendlar bólistiriw tártibi;

- ámeldegi nızamshılıqta názerde tutılǵanı hám de shólkemlestiriwshiler menen kelisim, lekin nızamshılıqqa qarsı kelmaytuǵın basqa zárúr máseleler. Sonıń menen birge, shólkemlestiriw hújjetlerin tekseriwde kárxananıń shólkemlestirilgen-huqıqıy formasın itibarǵa alıw zárúr. Mısalı, aktsiyadorlik jámiyetiniń shólkemlestiriwshileri tárepinen tastıyıqlanǵan ustavida, ustav kapitalınıń kólemi tuwrısındaǵı maǵlıwmatlar menen birge jámiyet tárepinen shiǵarılatuǵın aktsiyalardıń taypaları, olardıń nominal ma`nisi hám muǵdarı, aktsiyadorlarning huqıqları tuwrısındaǵı shártler hár túrlı bolıwı kerek.

Aktsiyadorlik jámiyetiniń barlıq aktsiyaları bir aktsiyador tárepinen satıp alınǵanda, aktsiyadorlik jámiyetin bir kisi shólkemlesken esaplanadı yamasa bir aktsiyadordan ibarat boladı. Bul haldaǵı maǵlıwmatlar aktsiyadorlik jámiyeti ustavida belgilengen, dizimge alınǵan hám hámme tanısıwı ushın daǵaza etilgen bolıwı kerek.

Qatnasıwshılar quramın analiz qılıwda, aktsiyadorlik jámiyeti hám juwapkerligi sheklengen jámiyet birden-bir qatnasıwshısı retinde, bir shaxstan ibarat xojalıq jurgiziwshi sub'ekt bóle almasligiga itibar beriwi kerek. Aktsiyadorlik jámiyetleri hám juwapkerligi sheklengen jámiyetlerde de yuridikalıq shaxslar, da fizikalıq shaxslar shólkemlestiriwshi retinde qatnasıwları múmkin. Qospa kárxana ustav kapitalına Ózbekstanlıq qatnasıwshı tárepinen qosılatuǵın úles shet el qatnasıwshılar menen shártlesiwge kóre milliy valyutada qanday bahalansa, kelisim bahalar boyınsha sırt el valyutasında da jáhán bazarındaǵı bahoni esapqa alǵan halda sonday bahalanadı. Shet el qatnasıwshınıń úlesi de sol tártipte qospa kárxananı tashkil etiw haqqındaǵı shártnama imzolangan kúndegi yamasa onıń qatnasıwshıları kelgenler basqa sánege ámelde bolǵan Ózbekstan Respublikası Oraylıq Bankiniń rásmiy valyuta stul boyınsha so'mga esaplab ótkeriw jolı menen bahalanadı.

Jáhán bazarı bahası bolmaǵanda qosılıp atırǵan múlk ma`nisi qatnasıwshılardıń shártlesiwine muwapıq anıqlanadı.Shólkemlestiriw hújjetlerin tekseriwde ámeldegi nızam hújjetlerine muwapıq hár bir shólkemlestirilgen-huqıqıy forma daǵı xojalıq jurgiziwshi sub'ekt ushın túrli juwapkershilikler belgileniwin inabatqa alıw zárúr. Kárxana shólkemlestiriwchilarining sanı hám olardıń ustav kapitalı daǵı úlesin tekseriw sıyaqlında auditor shólkemlestiriwchilarning eń kóp sanı hám bir shólkemlestiriwshiniń ustav kapitalı daǵı eń kóp úlesi, hám de ustav kapitalınıń eń kem kólemi tiyisli yuridikalıq shaxs ushın qollanılatuǵın Nızam menen anıqlanadı.

Bul talaplarǵa ámel etiliwi kárxananıń iskerlik kórsetiwi, hám de kreditorlarning máplerin huqıqıy hám ekonomikalıq qorǵaw shártlerinen biri esaplanadı. Kárxana sap aktivleri maqdorining onıń utav kapitalınan asıp ketiwi (yamasa teń bolıwı ) tuwrısındaǵı májburiy talaplarǵa ámel etiliwi sol maqsetlerdagina tekseriledi. Kárxananıń jeke kapitalın tekseriw ushın zárúr maǵlıwmatlar finanslıq esabattıń tómendegi formalarında sáwlelendiriledi: Buxgalteriya balansında (OKUD boyınsha 1-forma ): Shólkemlestiriwlerdiń ustav kapitalına qosatuǵın úlesleri boyınsha qarızları - aktiv degi II-«Aylanba aktivlar» bóliminiń «Shólkemlestiriwshiler menen esaplawishilar» zatsı (4610 -schyot) (280-qatar);

Passivdagi I»Óz qarjları dárekleri» bóliminde ustav kapitalı (320 qatar), qosılǵan kapitalı (330 qatar), rezerv kapitalı (340 qatar), bólistirilmegen payda (350 qatar); Jeke kapital tuwrısındaǵı esabat (5-forma ) de Jeke kapitaldıń quramı boyınsha : jıl basına qaldıg'i (010 qatar 3, 4, 5, 6, 7, 8,-ústinler), jıl dawamındaǵı ózgeriwi (020 -070 qatarlar ) hám jıl aqırına qaldıg'i (080-qatar).