Javodbek yo q ubo V ergash hayitboyev huquqshunoslik

3-§. Davlatning belgilari va huquqiy davlat
D av lat ja m iyatning siyosiy tizimiga kiruvchi b o sh q a tashkilot- 
lardan bir q a to r o'z iga xos belgilari bilan farq qiladi. D avlatning 
belgilari to 'g 'risid a g i m asala h am ish a h u q u q s h u n o s la r e ’tiborini 
tortib kelgan va bu h a q d a ularning turli talqinlari mavjud.
F .E n g e ls o 'z i n i n g «O ila, xususiy m u lk va d a v l a t n i n g kelib 
chiqishi» degan asarida davlatning asosiy belgilari sifatida aholining 
h ududiy bo'linishi, om m aviy hokim iyat h a m d a soliqlar tizimining 
tashkil etilishini k o 'r s a tib o 'tg a n d i. G .F.S hershenevich ha m shunga 
o 'x s h a s h uch belgi: «a) o d a m la rn in g birlashuvi; b) u la r u s tid a n
h u k m ro n lik qiluvchi hokimiyat; d) shu hokim iyat t a ’sir doirasidagi 
hudu d ...» 9ni san ab o'tadi.
Hozirgi vaq td a davlatning umumiy e ’tirof etilgan quyidagi asosiy 
belgilarini k o 'rsa tish mum kin:
- davlat o 'z davlat chegaralari doirasida fuqarolik belgisi bo'y icha 
birlashgan b u tu n jamiyatning, butu n aholining yagona vakili sifatida 
m ay d o n g a chiqadi;
- davlat — suveren hokim iyatning yagona sohibidir;
- davlat yuridik kuchga ega b o 'lg a n va h u q u q norm alarini aks 
ettirg an q o n u n la r va ularga asoslanib chiqariladigan h ujjatlarni 
qabul qiladi;
- dav lat o 'z vazifalari va funksiyalarini bajarish uch u n z a ru r 
b o 'lg a n davlat o rganlari h a m d a tegishli m oddiy vositalar tizimidan 
iborat m u r a k k a b mexanizm (m ahkam a)dir;
s С аид ов A.X. О сновы мусульманского права. — Т.: А кадемия М В Д . 1994, 52-с.
9 Ш е р ш е н н е в и ч Г .Ф . О б щ а я т е о р и я п р а в а . — §М .: 1995, 172-с.
12
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

- davlat — qonuniylik va huquq-tartibot posboni b o iish g a maxsus 
d a ’vat etilgan huquqni m uhofaza qilish (jazolash) organlari (sud, 
p r o k u r a t u r a , militsiya, politsiya va h k.)ga ega b o 'l g a n y a g o n a
tashkilot;
- faqat davlatgina o ‘z mudofaasi, suvereniteti, hududiy yaxlitligi 
va xavfsizligini t a ’m inlovchi q u ro lli k u c h l a r h a m d a xavfsizlik 
organlariga ega b o ‘la oladi.
Y u q o rid a k o ‘rsatib o i i l g a n birgalikda olingan davlat belgilari- 
ning ja m i ja m i y a t siyosiy tizim id a d a v la tn in g a lo h id a o ‘rni va 
yetakchi rolini t o i a izohlaydi. A lbatta, bunda, har bir tarixiy davrda, 
turlicha ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarda davlatning bu belgilari ham
ichki mazmuni, ham tashqi ko'rinishi bilan farq qilishini hisobga 
olish zarur.
Hozirgi sharoitlarda dem okratiya va erkinliklarni, barqarorlik, 
tinch-totuvlikni, respublika xalqlari hamjihatligi va hamkorligini 
q a r o r t o p t i r i s h d a , i s l o h o t l a r va u l a r n i a m a l g a o s h i r i s h d a g i
ta s h a b b u s k o r lik d a , m a d a n iy a ti y u k s a k rivoj to p g a n ja m iy a tg a
o'tis h d a 0 ‘zbekiston davlati yetakchi rol o ‘y n am oqda.
U sh b u m aqsadlarni hayotga muvaffaqiyatli tatbiq etish, davlatni 
m u s t a h k a m l a s h v a z i f a l a r i n i b a j a r i s h , O ' z b e k i s t o n d a d a v l a t
hokim iyati b a rc h a b o ‘g ‘inlarining sam arali ishlashini t a ’minlash 
bilan cham b arch as b o g iiq .
Huquqiy davlat — huquqning hukmronligi, qonunning ustunligi, 
barchaning q o n u n va mustaqil sud old ida tengligi t a ’m inlanadigan, 
in s o n h u q u q l a r i va e r k i n l i k l a r i k a f o l a t l a n a d i g a n , h o k i m i y a t
vakolatlarining b o iin ish i prinsipi asosida tashkil etilgan dem okratik 
davlat.
H u q u q iy davlatning asosiy belgilariga quyidagilar kiradi:
1. H uquqning hukm ronligi.
D a v la t h u d u d id a b o i g a n b a rc h a
shaxslar— ushbu davlat fuqarolari, xorijliklar, fuqaroligi b o i m a g a n
shaxslar, yuridik shaxslar, m a n s a b d o r shaxslar, davlat hokim iyati 
idoralari h u q u q q a bo'ysunadilar.