Jaslar fiziologiyasi hám gigiyenasi

“Jaslar fiziologiyasi hám gigiyenasi” páninen lekciyalar teksti

1-lekciya

Tema : Jaslar fiziologiyasi hám gigiyenasi pániniń mazmunı, áhmiyeti hám tariyxı.
REJA:
1. Jas fiziologiyasi predmeti.
2. Mektep gigienası predmeti hám áhmiyeti.
3. Jas fiziologiyasi hám gigienası pániniń basqa pánler menen baylanısı hám qısqasha tariyxı.
4. 2000 jıl - saw áwlad jılı.
5. saw áwlad ushın programma.

Jas fiziologiyasi hám gigienasifani studentlerge -bolajaq muǵallımlarǵa 1) rawajlanıp atırǵan organizmdiń usılı 2) rawajlanıp atırǵan balalardıń jas qásiyetleri. 3) olardıń sırtqı zárúrli menen óz-ara baylanıslılıǵı. 4) balalarda ushraytuǵın túrli kesellikler hám olardı aldın alıw jolların úyretiwde úlken áhmiyetke iye.

Fiziologiya -biologiyaning 1 tarmog'i bolıp, organlar, organlar sisteması hám funktsiyaların xamda turmıs processlerin úyrenedi.
Jas fiziologiyasi páni - adam anatomiyası hám fiziologiyasi pániniń 1 tarmog'i bolıp, jas organizmdiń úlken adam organizmden tupten parq etiliwi kórsetiledi. Sonday eken bala organizmi tek úlken adamdıń holini emes, bálki xanomi, fiziologikalıq qásiyetleri hám sırtqı muhidga sáykeslesiwi menen parq etedi.
Jas fizilolgiyasi páni-túrli jas daǵı balalar hám óspirimlerdiń organizminde keshetuǵın ósiw hám rawajlanıw processlerdi, shólkemlerin, toqımaları hám mizimlarini ózine tán jas qásiyetlerin úyrenedi.
Jas fiziologiyasi úyrenetuǵın tiykarǵı obiekt balalar bolıp tabıladı.
Gigiena -adamdı o'gab turǵan sırtqı muhidni salamatlandırıw jolların úyrenedi.
Gigiyena páni: 1) Mektep gigiyenasi, 2) kommunal gigiyena, 3) awqatlanıw gigiyenasi, 4) mexnat gigiyenasi hám gigiyenaga tiyisli basqa pánlerdi óz ishine aladı.
Mektep gigiyenasi balalar hám óspirimler organizmi menen sırtqı ortalıq ortasındaǵı nizamlıqlardı úyrenedi. Olardı tuwrı ósip rawajlanıwı ushın zárúr gigiyena tiykarların isdhlab shıǵadı.
Mektep gigiyenasining tiykarǵı maqseti-bala intellektual mexnat uqıplıyatning funksional múmkinshilikleri artıp barıwı, túrli jaǵdayǵa iykemlesiwi, sharshaw hám oǵada sharshaw, nerv hám basqa túrli keselliklerdiń 0 aldın alıw ushın ilaj ilajlar islep shıǵıwdan ibarat. Sonıń menen birge balalar muassalarida-sanitariya -gigiyena xolatini jaqsılaw, tálim tárbiya procesiń giginik tiykarları, mekteplerdi tuwrı kóriw hám abadanlastırıw hám sonday basqa máseleler menen shuǵillanadı.
Sanitariya - adam salamatlıǵın támiyinleytuǵın gigiyena talapların ómirge nátiyjeni ámelde qollanıw etedi. Sanitariya sózi gigiyenik malumotlarini ámeliyatda nátiyjeni ámelde qollanıw qılıw mánisin ańlatadı. Giogiyena páninde medicinalıq ekisperiment usılı tiykarǵı usıl bolıp, ol organizmge sırtqı ortalıqtıń hár tárepleme tasirini úyrenedi. Tabbiy gigiyenik eksperiment usıllarında bala ushın tabbiy jasaw sharayatta : (sabaq saatları, fizikalıq shınıǵıwlar hám basqalar ) organizmbilan sırtqı ortalıq ortasındaǵı óz-ara baylanıslı, tabbiy faktorlardıń bala organizmine tasirini gúzetip sol jas daǵı balalarǵa, onıń antomo- fiziologikalıq múmkinshiliklerine qaray tiyisli normalar belgilenedi.
Jas fiziologiyasi hám gigiesi bir qansha pánler: tibiyot, pedagokika, asixologiya pánleri menen chambar- chas baǵlıq.
Tibiyotning kóp tarawları jas fiziologiyasidan paydalanadı (pediatriya, óspirimler gigienası, jas psihologiyasi). Jas fiziologiyasi hám gigienası pedagogika hám onıń barlıq tarawları ushın iilmi- tábiy tıykar bolıp tabıladı. Pedagok bilip alıwı kerek bolǵan birinshi zat bul bala denesiniń dúzilisi hám ómiri, bala denesiniń anatomiyası hám fiziologiyasi hám onıń rawajlanıwı bolıp tabıladı. Bul siz jaqsı pedagok bolıw balanı tuwrı tárbiyalaw múmkin emes. Balanıń fizikalıq hám intellektual qábiletlerin onıń nelerge ılayıq ekenligin bilmasdan turıp jasqa baylanıslı qásiyetlerin názerge almastan turıp, tálim-tárbiya jumısların tuwrı jolǵa qoyıw múmkin emes. Balalardı tuwrı o'stirib tárbiyalaw mámleketti kóteriw hám taraqqiy ettiriw girewi bolıp tabıladı.
Ózbekstanda jas fiziologiyasi hám gigiyenasi pánniń qısqasha rawajlanıw tariyxı.
Jas fiziologiyasini úyrener ekenbiz medicina pánine ules qosqan watanlaslarımızdı eske alamız.
X ásirdiń ekinshi yarımında abu bakr ibn axovay buxoriy xidoyat (yaǵniy medicina uyreniwshilerge qóllanba ) kitabında adam hám balalarda ushraytuǵın kóplegen kesellikler hám olardı emlewde etiletuǵın dáriler haqqında maǵlıwmat berilgen.
Sol dáwirde Abu Mansur Buxoriy “Ápiwayı dáriler haqqında úlken jıynaq”, Abu Saxn Masix Jurjoniyning 100 bobli al-ximiya kitabında medicinanı úyrenmishda keń sabaqlıq klasslar qollanbası chop etken.
Ensiklopedist alım Abu Rayxon Beruniydiń “saydana” kitabında ósimlik hám xayvon ónimlerinen hám minerial elementlardan tayarlanatuǵın 1000 den artıq dáriler haqqında malumot berilgen.
Abu Ali Ibn Sino - jaxon ilimiy taffakkuri rawajlanıwına úlken ules qosqan, úlken ilimiy miyraslar qaldırǵan. Ol shıǵıs mutaffakkirining dóretpelerin tereń úyreniw menen birge áyyemgi grek- medicinalıq, ilimiy hám filosofiyalıq miyraslarini” Aristotel, Evklit Ptolomey Galen, Gipokrat, pifagor dóretpelerin qunt menen úyrendi.
Ibn Sinoning “kitap al nızam - Fittibb” (tip nızamları ) kitapı 5 ta úlken kitaptan ibarat bolıp, 1956 -1962 jıllarda orıs hám ózbek tilinde baspa etilgen. Bul kitaplarda adam anatomiyası, fiziologiyasi, gigiyenasi, ishki kesellikler, jaroxlikdorishunoslik, juqpalı keselliklerge tiyisli bilimler bayan etilgen. Bul kitap 600 yil dawamında pútkil jaxondagi shıpakerler ushın tiykarǵı qóllanba bolıp keldi. Ol 36 ret qayta baspa etilgen. Ibn Sino túrli juqpalı keselliklerdiń kelip shıǵıwına, pataslanǵan suw hám hawanıń roli úlken ekenligin uqtirib, suwdı qaynatib yamasa filtirlab ıshıwdı usınıs etken. Ol hawa, suw arqalı kesellik taratıwshı mayda mikroblar haqqında Pasterdan 800 jıl aldın óz pikirin bildirgen. Ol keselliklerdi aldın alıwda sırtqı ortalıqtı muxofaza qılıw jeke hám social gigiyena qaǵıydalarına ámel qılıw haqqındaǵı fikirni bunnan 1000 jıl aldın aytqan edi.
XII asirdegi jasap dóretiwshilik etken Ismoil Jurjoniy Najibbuddin Samarqandiy XvI- asirda”Sultan Ali táwip Xurosat medicina fiziologiyasiga ules qosqan.
Házirgi dáwirdegi medicina fiziologiyasida belgili ilimpazlar. Mısal : Akademikalıq Yunusov A. Y- fiziologiya pánleri rawajlanıwına ules qosqan, Akademikalıq Yunusovning-jas fiziologiyasi úyreniw tarawindegi jumısları úlken.
Qaǵıydaiy atlı Tashkent Mámleket pedagokika universitetinde hám pedagokik ilimiy tekseriw instutida islep shıǵıp atır. Professor : Sharıpova, maxmudov, Tursunov, Axmerdov, Xojimatov, xatker Karimova hám olardıń shákirtleri jas fiziologiyasi páni rawajlanıwı ushın óz uleslerin qosıp kelip atırlar.
Ózbekstanda ǵárezsizlikke eriskennen keyin, tiykarǵı maqset saw áwladtı tárbiyalawdı belgilep aldı. 2000 jıl “soglom áwlad jılı” dep elon etiliwi mámleketimizde alıp barılıp atırǵan joqarı mırza islerdiń dawamı dep esaplanadi. Ǵárezsiz Ózbekstan aldında turǵan tiykarǵı máselelerden biri bul tálim tárbiya tizmidan tupten ózgerip, házirgi zaman talabı dárejesine kóteriw bolıp tabıladı. Mámleketimizdi birinshi ordeni “saw áwlad ushın” bolıp. Ol 4-ret 1999 jılda qabıl etilgen. 1993 jıl 29 -aprelde “ saw áwlad ushın” fondı tuzildi.
1993 jıl 3-dekabrde vAZIRLAR MAXKAMASINING 589 QARORI BILAN O'SIB KELAYOTGAN AvLODNI SOG'LOMLASHTIRISH CHORA TADBIRLARINI haqqında kompleks programma qabıl etildi. Budasturning tiykarǵı baǵdarları tómendegilerden ibarat :
1. Hár bir xalıq tálimi jumısshısı medicinalıq hám gigiyenik bilimlerge iye bolıwı.
2. Hár bir xalıq bilimlendiriwi jumısshısı tálim tárbiyanıń gigiyenik normalarini biliwleri.
3. Saw turmıs tárizin qáliplestiriw.
4. Jas áwladqa gigiyenik tárbiya beriw.
5. “Saw áwlad ushın” programmasın keń targ'ib qılıw.

Tekseriw sorawları :

1. Jas fiziologiya páni neni úyrenedi.
2.gigiyena páning wazıypaları nelerden ibarat.
3. Jas fiziologiyasi hám gigiyena pánin rawajlanıwına ules qosqan ilimpazlardan kimlerdi bilesiz.
4. davlatimiz jas áwladtı tárbiyalaw qorǵaw qılıw jılında qanday jumıslar alıp barıp atır.
SO'ZBOSHI
Jas, ósip atırǵan balalardıń salamatlıǵın, olardıń túrli dáwirler degi ósiw hám rawajlanıwın baqlaw, keselliklerdiń aldın alıw, jas balalar organizminiń shıdamlılıǵın asırıw hám
keselge shalınǵan balalardı emlew ilajlarınıń nátiyjeli bolıwı ushın tárbiyashi, pedagog hám pediatorlar ósip atırǵan organizmdiń fiziologikalıq qásiyetlerin jaqsı biliwleri kerek. Sonıń
ushın bul sabaqlıq nobiologik fakultetlerdiń bakalavlari hám de barlıq joqarı oqıw orınlarında vangidan tashkil etilgen «Kásiplik
tálim» baǵdarında tálim alıp atırǵan bakalavrlaming «Jasqa
tiyisli fiziologiya hám oqıwshılar gigiyenasi» hám de «Adam hám de
haywanlar fiziologiyasi» qánigeligi boyınsha tayarlanıp atırǵan
magistrlardıń tańlaw pánleri programmalarına kiritilgen qosımshalar
esapqa alınǵan halda tayarlandi.
Sonı dizimnen ótkeriw kerek, sabaqlıqta jasqa tiyisli fiziologiya hám
oqıwshılar gigiyenasiga tiyisli m a'lumotlar studentlerge túsinikli hám
qolay formada sáwlelengenlengen. Házirde baspadan shiǵarılıp atırǵan sabaqlıq
hám o 'quv qoilanm alar ekologiyalıq faktorlardıń átirap -ortalıqqa hám odaǵı barlıq tiri jonzotlarga kórsetip atırǵan unamlı hám unamsız tásirin esapqa alınǵan halda tayarlanıp atır. Bul sabaqlıq da áne
sol ekologiyalıq faktorlardıń tásirin esapqa alǵan halda jazıldı hám
múmkinshilik dárejesinde jetik qánigelerdiń máslahátları hám de internet m a'lumotlaridan keń paydalanildi.
Ózbekstan Respublikası pánler akademiyası hám Tashkent mámleket pediatriya institutları hám elektron informaciya ǵalabalıq qurallarında daǵaza etilgen, shet el mámleketler ilimpazları tárepinen «Jas
fiziologiyasi hám gigiyenasi» páni boyınsha tayarlanǵan dissertasiyalar hám ilimiy maqalalardan jıynanǵan m a'lumotlar tiykarında bul
sabaqlıq tayarlandi. Usı sabaqlıq «Jas fiziologiyasi hám gigiye-
nasi» dep ataldı, sebebi ol jaǵdayda bala tuwılganidan tap mektepti bitirguniga shekem (jası tolıw jasına yetgunicha) bolǵan dáwirlerde. olar
organizminde gúzetiletuǵın fiziologikalıq processlerge hám ay nan sol
dáwirlerde talap etiletuǵın sanitariya hám gigiyena qaǵıydalarına bólek itibar berildi.
Usı sabaqlıq pedagogika, kasiplik tálim baǵdarı bakalavrlarına m oljallangan bolıp. studentler ósip atırǵan organizmi
xızmetleri to'g 'risidagi hám olarǵa qoyılatuǵın gigiyenik talaplar
haqqındaǵı anıq túsiniklerge iye boMadilar dep úmit etemiz.
Jasqa tiyisli fiziologiya hám o'sm irlar gigiyenasi menen shuǵıllanatuǵın kásipdoshlarimiz sabaqlıqtı tayarlawda jol qoyılǵan
kemshiliklerge qaramay onı xavrixohlik menen qabıl etediler hám
o 'zlarining qımbatlı filer hám oy-pikirlerin ańlatadılar, jol qoyılǵan qáte hám kemshiliklerdi ońlawǵa járdemlashadilar dep úmit
etemiz.
Avtoriar
KIRISH
Jas fiziologiyasi hám pániniń predmeti,
maqseti hám wazıypaları
Fiziologiya - tiri organizmde kesheip atırǵan processler hám olardı
qorshap turǵan ortalıqta turmıs keshirimge maslawı