|
1-жадвал
Айрим турдаги қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари бўйича экспорт ва импорт кўрсаткичлари (минг т.)
Маҳсулот турлари
|
Йиллар
|
1997
|
1998
|
1999
|
2000
|
экспорт (фоиз)
|
импорт (фоиз)
|
Экспорт(фоиз)
|
Импорт(фоиз)
|
Экспорт
(фоиз)
|
импорт(фоиз)
|
Экспорт
(фоиз)
|
Импорт
(фоиз)
|
Сут маҳсулотитухум, парранда
|
0,2
|
46,5
|
0,1
|
39,2
|
0,02
|
31,8
|
0,5
|
21,5
|
Сабзавот
|
47,9
|
7,0
|
28,9
|
3,9
|
42,1
|
4,0
|
26,1
|
5,4
|
Мева, полиз
|
56,9
|
3,7
|
34,4
|
2,0
|
34,0
|
1,8
|
42,9
|
6,6
|
Ун маҳсулоти
|
0,05
|
18,5
|
0,1
|
142,1
|
0,005
|
12,6
|
0,3
|
79,0
|
Жами
|
105,5
|
242,2
|
63,4
|
187,2
|
76,12
|
50,4
|
49,8
|
112,5
|
«Ўзмевасабзавотузумсаноат-холдинг» фаолиятини таҳлил кўрсатишига,тармоқ экспорт потенциали талабга жавоб бермайди. Бунинг сабаби қуйидагилардан иборат:
Товар ишлаб чиқарувчилар (деҳқон, фермер хўжаликлари) маҳсулотисотиладиган бозор ҳақидаги маълумотларга етарли даражада эга эмаслар.
Мева ва сабзавот маҳсулотларини етказиб берувчилар, бу турдаги маҳсулотларга, жумладан уларнинг сифатига қўйиладиган талаб ҳақидаги маълумотларни билмайдилар.
Товар маҳсулотини ўраб олиш ёки тара билан таъминлаш йўлга қўйилмаган нмаган.
Экспортни ташкил этиш механизми яхши йўлга қўйилмаган.
Савдо бўйича вакил ва савдо уйи йўқлиги ишга халақит бермоқда.
Транспорт ҳаражатлари жуда баланд.
Босиб ўтилган йўлларда рекетга дуч келиш ҳоллари учрамоқда.
Ўзбекистон Республикасида пахта хом ашёсини экспорт қилиш мақсадида йирик инфратузилма ташкил топмоқда. Бу ўринда эслатиб ўтиш керакки, республикамиз пахта толасини жаҳон бозорига олиб чиққани учун бир неча мамлакатлар билан алоқа ўрнатиши талаб этилади. Негаки, жаҳон бозорига чиқиш учун албатта 2 ёки учта мамлакат ҳудудини босиб ўтишга тўғри келади, бу ўз навбатида маҳсулот қийматига таъсир этади. Ўзбекистонда пахта бўйича бир неча база-терминалларни қуриб ишлатилиши алоҳида аҳамиятга эга. Ушбу терминалларнинг ҳар бири 10 минг тонна пахта толасини сақлаш имкониятига эга. Энг муҳими, пахта толасини сотиш, сотиб олиш ишлари шу ернинг ўзида хужжатлаштирилади ва Америка, Осиё, Европа мамлакатларига жўнатилади.
Агар сотиб олинган пахта толаси вақтида олиб кетилмаса, уни вақтинча сақлаш ташкил этилиб ҳар 1 тоннаси учун 15-45 АҚШ доллари миқдорида ҳақ олинади.
Наманган вилоятида 2002 йил 27 августда янги терминал ва ишга туширилди. Бошқа терминаллар каби 8 – 10 гектар ерни эгаллаган бу терминал Фарғона водийсидаги пахта заводлари томонидан тайёрланган пахта толасини экспорт қилиш ишларини бажаришда қулайлик туғдирмоқда. Терминалда юқори малакали мутахассисларга, автоюкловчи машиналарга эга. Бу ерда келиш, юклаш ва юкларни ташиб ўтиш учун темир йўл қурилган. Бундай терминалга ўхшаш, терминаллар Бухоро ва Сирдарё вилоятларида ҳам ишлаб турибди. Улар Бухоро, Самарқанд, Навоий, Тошкент вилоятларидаги пахта заводларида ишлаб чиқарилган пахта толасини хорижга сотишга хизмат қилади. Худди шундай терминаллар Қашқадарё вилояти ва Қорақалпоғистон Республикасида қурилиш белгиланган.
Халқ хўжалигининг мақсадга мувофиқ ривожланиши, қишлоқ хўжалиги тармоғининг ривожланиш суръатига боғлиқ. Биргина енгил ва озиқ-овқат саноатларининг 30 дан ортиқроқ тармоқлари қишлоқ хўжалигида етиштирилган хом ашё асосида ишлайди.
Жаҳон мамлакатлари қишлоқ хўжалиги ўзига хос ички ва ташқи шароит таъсирида кечади. Ички шароитга: мамлакат доирасида, табиий, иқтисодий, ижтимоий шароитларни, агротехника ва ихтисослашувни ўз ичига олади. Ташқи шароитга халқаро муносабатлар, савдо, қўшма корхоналар, иқтисодий муносабатлар, ишчи кучларини миграциясини ўз ичига олади.
Шунга кўра, жаҳон қишлоқ хўжалиги Домбравский маълумоти бўйича 7 та туманга бўлинади:
Африканинг Жанубий Саҳроси;
Шимолий Африка ва Яқин Шарқ мамлакатлари;
Жанубий ва Шарқий Осиё;
Австралия ва Океания;
Жанубий ва Марказий Америка;
Шимолий Америка;
Европа мамлакатлари.
Жаҳон миқёсида қишлоқ хўжалиги иқтисодиётига доир муносабатлар кенг доирада олиб борилади. Улардан энг асосийси, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларнинг халқаро савдосини уюштиришдир. Уни жаҳондаги ҳамма мамлакатлар жорий этади.
Ривожланган мамлакатларнинг ташқи савдо сиёсатида аграр протекционизм ҳукмронлик қилади. Протекционизм экспортни рағбатлантириш, импортни чеклаш ҳамда импорт моллардан олинадиган бож ҳақларини ошириш ва шунга ўхшаш бошқа тадбирларда ўз ифодасини топади.
БМТ экспертлари фикрларича ҳар йили озиқ-овқат муаммосини ечиш учун унинг хажми 6 фоиз ошириб борилиши талаб этилади.
Ривожланаётган мамлакатлар асосан яқиндагина мустақилигига эришган мамлакатлардир. Лекин улар ханузгача импералистик мамлакатларга қарам. Чунки қишлоқ хўжалик маҳсулотлари бозори империалистик мамлакатлар ихтиёрида. Ривожланган капиталистик мамлакатлар импорт маҳсулотлар учун паст, кўпгина маҳсулотлар, айниқса тропик ва субтропик зоналардан келтирилган қишлоқ хўжалик маҳсулотлари учун юқори баҳо белгилайдилар. Натижада ноэквивалиент алмашув пайдо бўлади.Булар булар ривожланган мамлакатларга салбий таъсир этади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
