|
10.2. Pedagogikalıq qarım-qatnas.
Arnawlı pedagoglıq qábiletleri ishinde sondayları da bar, olardı anıq oqıtıwshılıq yaki tárbiyashılıq xızmetine tiyisli dep ajıratıp bolmaydı. Sebebi, olar hár ekewi ushın da birdey zárúrli. Bul pedagogikalıq qarım-qatnas, múnásebetler esaplanadı.Psixolog alım V.A.Kan-Kalik bunday qábiletti usılay táriyplegen edi. Pedagoglıq isi óz dúzilisinde eki júzden artıq qurılmanı quraydı.Qarım-qatnas onıń eń quramalı tárepleriniń biri, sebebi ol arqalı pedagogikalıq xızmettiń eń tiykarǵı maqseti-oqıtıwshı shaxsınıń oqıwshı shaxsına tásiri ámelge asırıladı. Pedagogtıń áhmiyetli sheberliginen jáne biri oqıwshılar menen uzaq hám nátiyjeli tásir ótkeriwdi shólkeslestiredi.A`dette bul sheberlikti pedagogtıń kommunikativlik qábiletliligi menen baylanıstıradı. Kásiplik pedagogikalıq qarım-qatnasqa iye bolıw-shaxslar ara qarım-qatnasqa tiyisli bolǵan pedagog shaxsınıń áhmiyeti tárepi esaplanadı.
Ayrıqsha atap ótiw orınlı, pedagogikalıq qarım-qatnas waqtında júzege keletuǵın kommunikativlik qábilet-bul balalar tálim-tárbiyası menen baylanıslı pedagogikalıq tásir sheńberinde ózine tán ráwishte payda bolıwshı múnásebet qábileti sanaladı. Solardan kelip shıqqan halda, sonday juwmaqqa keliw múmkin.
Insan qarım-qatnasınıń belgili bir tarawındaǵı ulıwmalıq kommunikativlik qábiletti talqılamay turıp, pedagogikalıq qarım-qatnas qábileti haqqında ayırım pikir júritiw múmkin emes.
Sóz pedagogikalıq qarım-qatnas haqqında barar eken, bunda ulıwmalıq kommunikativlik qábiletler haqqında aytıw menen shegeralanıp qalıw múmkin emes.
Birinshiden, insannıń barlıq kommunikativlik qábiletleri de birdey júzege shıǵa bermeydi hám pedagog ushın birdey zárúr bolmaydı. Ekinshiden, pedagog iyelewi lazım bolǵan bir qatar kommunikativlik kónlikpe hám uqıplılıqlar bar, olar basqa kásiptegi adamlar ushın júd áhmiyetke iye emes. Sonıń menen birge, insannıń basqa adamlardı túsine alıwı, ózin-ózi ańlap jetiwi, qarım-qatnas protsessin tuwrı bahalawı, tuwrı qabıl etiwi, basqa adamlar menen tuwrı múnásebette kirise alıwı, óz-ózine talapshań bolıwı sanaladı.
Hár bir ajıratılǵan kommunikativlik qábiletler toparın tolıq kórip shıǵıp, sonıń menen birge pedagogikalıq qarım-qatnas dáwirinde bul qábiletlerdiń jaqsı rawajlanbaǵanlıǵı sebepli júzege keliwi múmkin bolǵan mashqalalardı kórsetip ótemiz.
Insandı insan tárepinen biliw insandı shaxs sıpatında ulıwma bahalaw esaplanadı. Ol ádette bir kóriwde alınǵan kóz-qarasları nátiyjesinde jámlenip, onıń shaxsınıń ayırım tárepleri, motivleri hám keleshek jobaların bahalaw, sırtqı kórinis hám adamnıń ishki sezimleriniń ózara baylanısın kóre alıw, jestleri, ima-isharaları, mimika hám pantomimikaların oqıp biliwde júzege keledi.
Adamnıń óz-ózin ańlawı óz bilimleri, qábiletleri, xarakterin hám basqa shaxstıń ózgesheliklerin bahalawı, sırttan qaraǵanda adam qanday qabıl etiledi hám basqa adamlar kózinde qanday kóriniwin bilip alıwı esaplanadı.
Qarım-qatnas protsessindegi jaǵdaydı tuwrı bahalaw-bul jaǵdaydı baqlay alıwı, onnan paydalı axborot belgilerin ajıratıp alıw hám olarǵa itibar qaratıw, júzege kelgen jaǵdaydıń sotsiallıq hám psixologiyalıq mazmunın tuwrı ańlaw hám qabıl etiw qábileti esaplanadı.
Oqıtıwshılıq xızmettiń pedagogikalıq kóz-qarastan qızıqlı bolǵan, biraq kem úyrenilgen hám ámeliyatta kóp mashqalalar keltirip shıǵaratuǵın túri pedagogikalıq qarım-qatnastıń noverbal forması dep ataladı. Bulmenen baylanıslı bolǵan kommunikativlik qábiletler tómendegilerdi óz ishine aladı: tanıs emes adamlar menen qatnasıqqa kirise alıw, qarama-qarsılıqlardıń aldın alıw, payda bolǵan qarama-qarsılıqlar hám túsinbewshiliklerdi óz waqtında sheshe alıw, basqa adam tárepinen ózin durıs túsiniwi hám qabıl etiwin támiyinleytuǵın tárizde ózin tutıwı, basqa adamǵa óziniń qızıǵıwshılıqları hám sezimlerin bayan etiwge imkan beriw, qarım-qatnastan ózi ushın joqarı dárejede payda ala biliw qábileti.
Insannıń kommunikativlik qábileti rawajlandırıw múmkin bolǵan protsess esaplanadı. Olardı qáliplestiriwde sotsiallıq-psixologiyalıq trening jaqsı nátiyje beredi.
Alisher Nawayı qatnasıqtı ámelge asırıwshı shaxstıń sheberligi haqqında sonday deydi: «Shiyrin sóz kewiller ushın paldur». Sonlıqtan da pedagog hár dayım sóylew mádeniyatına kúshli itibar beriwi, óziniń psixologiyalıq, estetikalıq, fizikalıq, ádep-ikramlılıq jaqtan úlgi bolıwı kerek. Qopal, ádepsiz gáplerdi sóylemew, talaba shaxsına tásir etetuǵın qopal múnásebette bolıw pedagogtıń xızmetine keri tásir etedi. Talaba jaǵdayın túsiniw, oǵan hámdárt bolıw kerek. Pedagog óziniń pedagogikalıq xızmetinde tuwrı sózli bolıwı, jumısların ádalatlı alıp barıwı lazım.
Do'stlaringiz bilan baham: |
