Jarohatlanish ko‘rsatkichlari

Iqtisodiy usulda esa mehnat muhofazasi uchun ajratiladigan mablag‘lar va materiallarning baxtsiz hodisalarni kamaytirishga qanchalik ta’sir etishi va baxtsiz hodisalarning iqtisodiy oqibatlari o‘rganiladi.

2. Lazer nurlaridan saqlanish
Lazer nurlaridan saqlanish Ko'z hujayralarida yog'simon qavat mutlaqo yo'q, shuning uchun lazer ko'z uchun nihoyatda xavfli. Shuning uchun O'zbekiston Respublikasi Sog'liqni saqlash vaziriigi tomonidan optik kvant generatorlari bilan ishlayotgan kishilar uchun vaqtinchalik sanitariya normalarini belgilashda ko'z qobig'ining intensiv nurlangandagi yo'l qo'yilishi mumkin bo'lgan chegarasi, shuningdek, birmuncha nozik bo'lgan ko'z qorachig'i uchun chegara miqdorlar belgilangan.Yo'l qo'yilishi mumkin bo'lgan oqim zichligi rubinli lazerlar uchun 10-8 - 2; 10-2 Dj/sm2 , neodimli lazerlar uchun 10-7 - 2; 10~7 Dj/sm2 (bularning ikkalasi impulsli rejimga bog'liq) Geliy neon uchun 10 -6 Dj/sm2 (uzluksiz rejim) miqdorida belgilangan.
Lazer nurlaridan saqlanish uchun to'siqlardan va xavfsizlik belgilaridan foydalaniladi.
To'siq qurilmalari va belgilar xavfli zonada odam bo'lmasligini ta'minlaydi Lazer ustanovkalari o'rnatiladigan xonalar alohida va maxsus jihozlangan bo'lishi kerak.
Bunda lazer nuri asosiy o'tga chidamli devorga qarab yo'naltirilgan bo'lishi kerak. Bu devor va shuningdek, xonaning boshqa devorlari ham nur qaytarish koeffitsiyenti juda oz bo'lgan materiallardan bo'lishi kerak. Jihozlarning ustki qoplamalari va detallari yarqirash xususiyatiga ega bo'lmasligi kerak. Xonaning yoritilishi maksimal miqdorda bo'lishi kerak, chunki bu holda ko'z qorachig'i minimal kengaygan bo'ladi.
Lazer ustanovkalarini ma'lum masofadan turib boshqarishni ta'minlash va avtomatlashtirish yaxshi natija beradi.
Shaxsiy muhofaza aslahalari sifatida Yorug’lik flltrli muhofaza ko'zoynagi, muhofaza to'siqlari sifatida xalat va qo'lqoplarni tavsiya qilish mumkin. Nazorat o'lchovlari maxsus usullar bilan tegishli apparaturalarni qo'llab olib boriladi.
Optik kvant generatori “lazer” deb ataladi. Lazer qozirgi zamon texnikasining eng katta yutuqlaridan biri bo’lib, ixtiro qilingandan keyingi o’n yil mobaynida juda keng tarqalib ketdi. Lazer asboblari murakkab payvandlash ishlarida, juda aniq o’lchov ishlarida, olmosli asboblarga ishlov berishda, bir kvadrat santimetr yuzada oldingi usullarda olinishi mumkin bo’lgan 50 chiziq o’rniga 600 gacha chiziq chizish mumkin bo’lgan noyob gravyorlik ishlarida va boshqa ko’pgina soqalarda qo’llaniladi.
Lazer nurlari inson organizmiga juda zararli ta’sir ko’rsatishi mumkin, shuning uchun uning ta’sirini kamaytirish maqsadida sanitariya-gigiyena normalari va muqofazalanish chora-tadbirlari belgilangan.
Lazer nurlari elektromagnit to’lqinlarining ultrabinafsha nuridan tortib infra qizil nurlarigacha bo’lgan spektr soqalarining qammasini o’z ichiga olgan optik diapazonni qamrab oladi. Lazerning nurlanish oqimi juda kichkina (tashkil qilgan burchagi 1^o) oqim yo’nalishdan iborat bo’lganligidan oqim kuchlanishi zichligi nurlantirilayotgan yuzaga nisbatan juda katta bo’ladi. Lazer nurlarining kuchlanish zichligi 10¹¹ - 10¹⁴ Vt/sm² ni tashkil qiladi. Qar qanday qattiq jism 10⁹ Vt/sm² kuchlanishda buђlanib ketishini qisobga olsak, buning qanday kuchlanish ekanligini tasavvur qilish mumkin.
Bunday katta kuchdagi nur energiyasi inson organizmiga tushib qolsa biologik qujayralarni yemirishi va inson organizmiga niqoyatda oђir ta’sir ko’rsatishi mumkin. Lazer nurlari inson yurak-qon aylanish, markaziy nerv tizimini, ko’zni va teri qismlarini jaroqatlashi mumkin. Shuningdek nurlanish qonning quyilishiga yoki parchalanishiga, qattiq toliqishga, bosh oђriђiga, uyqusizlik dardlariga giriftor qiladi.
Lazer energiyasining birlamchi manbalari sifatida gaz razryadli impuls lampalaridan, doimiy yonuvchi lampalardan, Œta yuqqori chastotadagi lampalaridan foydalaniladi, bularni ishlatish o’z navbatida ko’shimcha qar xil xavf manbai qisoblanadi.
Lazer nurlarining inson organizmiga ta’sir darajasi va tavsifi uning nur yo’nalishi, to’lqin uzunligi, nurlanish quvvati, impuls xarakteri va ularning chastotasiga boђliq bo’ladi. Lazer nurlari energiyasi organizm qujayralarida yutilib, ularda issiqlik ajrala boshlaydi, qar xil qujayraning energiya yutish qobiliyati turlicha. Yoђ qujayralari energiyani mutlaqo yutmaydi.
Ko’z qujayralarida yoђsimon qavat mutlaqo yo’q, shuning uchun lazer ko’z uchun niqoyatda xavfli.
Shuning uchun O’zbekiston Respublikasi Soђliqni saqlash vazirligi tomonidan optik kvant generatorlari bilan ishlayotgan kishilar uchun vaqtinchalik sanitariya normalarini belgilashda ko’z qobiђining tiђђiz nurlangandagi yo’l ko’yilishi mumkin bo’lgan chegarasi, shuningdek birmuncha nozik bo’lgan ko’z qorachiђi uchun chegara miqdorlar qisobga olingan.
Yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan oqim zichligi rubinli lazerlar uchun 10^-8 2 10^-8 J/sm², neodimli lazerlar uchun 10^-7 2 10^-7 J/sm² (bularning ikkalasi impulsli rejimga boђliq), geliy neon uchun 10^-6 J/sm² (uzluksiz rejim) miqdorida belgilangan.
Lazer nurlaridan saqlanish uchun to’siqlardan va xavfsizlik belgilaridan foydalaniladi.
Тo’siq qurilmalari va belgilar xavfli zonada odam bo’lmasligini ta’minlaydi. Lazer ustanovkalari o’rnatiladigan xonalar aloqida va maqsus jiqozlangan bo’lishi kerak. Bunda lazer nuri asosiy o’tga chidamli devorga qarab yo’naltirilgan bo’lishi kerak. Bu devor va shuningdek xonaning boshqa devorlari qam nur qaytarish koeffitsiyenti juda oz bo’lgan materiallardan bo’lishi zarur. Jiqozlarning ustki qoplamalari va detallari yarqiramasligi lozim. Хonaning yoritilishi maksimal miqdorda bo’lishi kerak, chunki bu qolda ko’z qorachiђi minimal kengaygan bo’ladi.
Lazer ustanovkalarini ma’lum masofadan turib boshqarishni ta’minlash va avtomatlashtirish yaxshi natija beradi.
Shaxsiy muqofaza aslaqalari sifatida yoruђlik filtrli muqofaza ko’zoynagi, muqofaza to’siqlari sifatida xalat va qo’lqoplarni tavsiya qilish mumkin. Nazorat o’lchovlari maxsus usullar bilan tegishli apparaturalarni qo’llagan qolda olib boriladi.
Ammo lazer nurlari odamlar uchun zararli bo'lsa-chi? Aynan shu savolni bugun biz ko'taramiz. Ammo boshlang'ich kuni siz maktab yillaringizga qaytib, lazer nuri kvantlari haqida eslashingiz kerak.Tabiatda atomlar yorug'lik manbai hisoblanadi. Lazer nurlari bundan mustasno emas, lekin u bir oz boshqacha moddiy jarayonlar tomonidan ishlab chiqariladi va elektromagnit maydonning tashqi ta'siri mavjud bo'lganda. Shunga asoslanib aytishimiz mumkinki, lazer nuri majburiy hodisadir, ya'ni stimulyatsiya qilinadi.Lazer nurlarining nurlari deyarli bir-biriga parallel ravishda tarqaladi, shuning uchun ular yomon tarqalish burchagiga ega va nurlangan sirtga kuchli ta'sir ko'rsatishga qodir.Xo'sh, lazer odatdagi (shuningdek, inson qo'li bilan yaratilgan) cho'g'lanma lampochkalardan qanday farq qiladi? Lazerdan farqli o'laroq, chiroq deyarli 360 o ga teng tarqalish spektriga ega, lazer nuri esa tor yo'nalishga ega.
Kvant generatorlari zamonaviy inson hayotida mustahkam o'rnatilganligi sababli, olimlarni bunday "mahalla" dan salbiy ta'sir ko'rsatadimi, degan savol jiddiy tashvishga solmoqda. Ko'pgina tajribalar davomida ular ajoyib natijalarga erishdilar va lazer nurlarining o'ziga xos xususiyatlari borligini aniqladilar:

• 
  lazerni o'rnatish paytida siz to'g'ridan-to'g'ri (qurilmaning o'zidan), tarqalgan yorug'likdan yoki boshqa sirtlardan aks ettirilgan salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin;
  
• 
  ta'sir qilish darajasi lazer qaysi to'qimalarga ta'sir qilishiga, shuningdek uning to'lqin parametrlariga bog'liq bo'ladi;
  
• 
  har qanday to'qimalar tomonidan so'rilgan energiya termal, yorug'lik yoki boshqa salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.
  

Agar lazer biologik to'qimalarga ta'sir qilsa, zarar etkazuvchi natijalar ketma-ketligi quyidagicha ko'rinadi:

• 
  haroratning tez ko'tarilishi va kuyish belgilari;
  
• 
  interstitsial va hujayrali suyuqlik qaynaydi;
  
• 
  qaynatish natijasida yuqori bosimli bug 'hosil bo'ladi, u chiqish joyini qidiradi va qo'shni to'qimalarni portlatadi.
  

Agar nurlanish dozalari kichik yoki o'rta bo'lsa, unda siz terining kuyishidan xalos bo'lishingiz mumkin. Ammo kuchli ta'sir qilish bilan teri shishiradi va o'lik bo'ladi. Va ichki organlar jiddiy shikastlangan. Eng katta xavf eng muhim organlar va ularning tizimlarining ishiga salbiy ta'sir ko'rsatadigan to'g'ridan-to'g'ri va aniq aks ettirilgan nurlar bilan ifodalanadi.Lazerning ko'rish organlariga ta'siri mavzusiga alohida e'tibor berilishi kerak. Lazerning qisqa impulsli chaqnashlari ko'zning to'r pardasi, terísí va linzalariga juda kuchli zarar etkazishi mumkin.
Buning 3 ta sababi bor:

1. 
   Qisqa lazer zarbasi 0,1 soniya davom etadi va bu vaqt ichida ko'zni himoya qilish shunchaki ishlashga vaqt topa olmaydi - miltillovchi refleks.
   
2. 
   Shox parda va linzalar juda sezgir organlar bo'lib, ular osonlikcha shikastlanadi.
   
3. 
   Ko'zning o'zi butun bir optik tizim bo'lganligi sababli, u lazer bilan urilganda o'zini yo'q qilishga hissa qo'shadi. U nurni fundusga qaratadi va to'r pardani buzadi. Bu erda nur bu organning mo'rt tomirlariga urilib, ularning tiqilib qolishiga olib keladi. Og'riq retseptorlarining yo'qligi, ko'rish sohasida ba'zi ob'ektlar oddiygina ko'rinmaguncha, retinada ma'lum bir hudud allaqachon ta'sirlanganligini his qilmaslikka imkon beradi.