Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети

Манба: Политологая. Учебник (Под ред. В. И. Буренко, В. В. Журавлева). М., 2005.
Тоталитар режим — сиёсий диктатура шаклларидан бири. Мазкур тер-минга фақат салбий баҳо бериш нуқгаи назаридан қарамаслик керак. Бу — тегишли назарий таърифни талаб қиладиган илмий тушунча. Дастлаб «тотал давлат» тушунчаси ижобий аҳамият касб этди. У миллат билан айнан бир хилда ўз-ўзидан вужудга келадиган, сиёсий ва ижгимоий-сиёсий омиллар ўрта-сидаги тафовутлар барҳам топадиган давлат маъносини билдирар эди. Бу ту-шунчанинг ҳозирги талқини биринчи марта фашизмга таъриф бериш учун таклиф этилди. Кейин у совет ва унга ўхшаш давлатлар моделига кенг татбиқ этилди (14-жадвал).
Тоталитаризмнинг асл белгилари уни авторитар режим билан қиёсла-ганда яққол намоён бўлади. Тоталитаризм шароитида давлат ижтимоий ҳаёт-
14-жадвал
Тоталитаризмнинг илдизлари

Келиб чиқиш сабаблари	Шаклланиш шартлари	Пайдо бўлиш асослари
Революция	Урнатилган ижтимоий тузилмаларни кескин синдириш, турли ижтимоий гуруҳларнинг маргинализацияси (мажруҳланиши)	Замонавий оммавий ахборот воситала-ри ва улар истеъмолчиларининг пайдо бўлиши
Ҳарбий мағлубият	Сиёсий ҳокимиятнинг инқирози	Сиёсий ва ижтимоий жараёнлар бош-қарувига таъсир эта оладиган оммавий сиёсий партияларнинг вужудга келиши
Ички келишмовчи-ликлар	Фуқаролик жамиятининг бузилиши	Жамият устидан давлат бошқарувини ўрнатишда тажриба орттириш, ижти-моий муаммоларни миллионлаб одам-ларни сафарбар қилиш орқали ҳал этиш
Четдан тиқиштириш	Сиёсий онгнинг эврилиши	Репрессия ва қийнаш аппаратини бар-по этиш имкониятининг мавжудлиги

Манба: Политологая. Учебник. (Под ред. В. И. Буренко, В. В. Журавлева). М., 2005.
нинг барча соҳалари устидан ялпи ҳукмронлик қилишга интилади (15-жад-вал). Тоталитаризм вужудга келишининг энг муҳим сабаблари қуйидагилар-дан иборат:

• 
  фуқаролик жамиятининг бутунлай сиёсий жамиятга сингиб кетиши;
  
• 
  ижтимоий ҳаётни ҳаддан ташқари рационализация қилиш;
  
• 
  индивидуал ва оммавий психологиянинг ўзига хос хусусиятлари.
  

15-жадвал