Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети

Ҳокимият таснифи
Иқтисодий; сиёсий; ҳуқуқий; ҳарбий; диний; маънавий; оилавий
ijyий
Ҳукмронлик; раҳбарлик; бошқариш; мувофиклаш-тириш; ташкил этиш; назорат
Манба: Рафуров С. М., Ҳайдаров А. А., Тўлаганова Н. У. Сиёсатшунослик асослари. Ўқув қўлланма. Т., 2005.
Сиёсат ижтимоий ўзаро муносабатлар шакли сифатида ҳокимиятда ўз ифодасини топади. Жамият тараққий топиши билан сиёсий муносабатлар ва ижтимоий муносабатлар тобора кучлироқ интеграциялашади, мажбурловчи ҳокимият янада кенгроқ ўрин эгаллай бошлайди.
Сиёсатнинг предмети ҳар қандай ҳокимият эмас, балки оммавий маъ-нодаги ҳокимиятдир. Ўз вақгида Аристотель полисда сиёсий йўлбошчининг обрў-эътиборини ҳокимиятнинг бошқа шаклларидан, жумладан, хўжайин-нинг қуллар устидан, эрнинг хотин устидан, ота-оналарнинг болалари усти-дан ҳукмронлигидан ажратишга интилган эди. Сиёсат, энг аввало, оммавий ҳокимиятга эга бўлиш, уни сақлаб қолишга ва уни бошқариш мақсадида турли жамоалар ташкил этишга интилишдир. Ҳокимият жамият ҳаётида му-хим ўрин тутади. Пул иқгисодий тизимларда қандай ўрин эгалласа, ҳокимият сиёсий тизимда ана шундай ўрин эгаллайди. Шундай қилиб, ҳокимият ҳақидага масала — сиёсатшунослик фанининг асосий масаласи деб айтиш мумкин.
Ҳокимият тушунчаси сиёсий фан категориялари тизимида марказий ўрин-ни эгаллайди. У сирли, мураккаб ва кўп қиррали ижтимоий ҳодисадир. Уни тушунтиришда илмий адабиётларда хилма-хил ёндашувлар, талқинлар, таъ-рифлар мавжуддир. Биз қуйида ҳокимият тушунчасига оид энг мухим ёнда-шувларни кўриб чиқамиз.

1. 
   Ҳокимиятнинг энг кўп тарқалган таърифларидан бири — позитив-со-
   циологик талқиндир (немис файласуфи ва социологи М. Вебер). Бу талқинда
   ҳокимият бирор индивиднинг муайян ижтимоий шароитда бошқа индивидга
   ўзининг иродасини ўтказиш қобилияти сифатида тушунилади. Ҳокимият му-
   носабатларининг асосини ўзаро таъсир доирасига киритиш муносабатлари
   ташкил этади. Бундай муносабатлар ҳокимият субъекти ва объекти ўртасида
   к^рор топади.
   
2. 
   Ҳокимиятнинг теологик (диний нуқтаи назаридан) талцини (Б. Рас-
   сел). Бу талқинда ҳокимият муайян мавсадга эришиш, кўзда тутилган нати-
   жаларга эга бўлишнинг диний ёки илоҳий нуқгаи назаридан тафсифланади.
   Қисқа қилиб айтганда, ҳокимият бу кўзланган мақсадларни рўёбга чиқаришдан
   иборатдир.
   

Теологик таърифда ҳокимият кенг маънода талқин этилади. Бунда ҳоки-мият нафақат кишилар ўртасидаги муносабатларнинг, балки инсоннинг ат-роф-муҳит билан, худо билан ўзаро муносабатларини ҳам ўз ичига олади.
91