Жаћон иќтисодиёти ва дипломатия университети

 
 
SEMINAR MASHG‘ULOTLARI REJASI 
1.Ma’muriy-buyruqbozlik iqtisodiyoti parchalanishining sabablari. 
2. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrining muhim vazifalari. 
3. Bozor iqtisodiyotiga o‘tishning asosiy shakllari (variantlari) va ularning xususiyatlari. 
4. Bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o‘tishning xususiyatlari. Islohotlarni o‘tkazishda 
iqtisodiyogai tubdan isloh qilish usuli («shokovaya terapiya» usuli). 
5. Iqtisodiy o‘tish davriga xos mamlakatlarda institutsional qayta shakllantirishlar. 
ADABIYOTLAR 
 
1. Karimov I.A. Biz tanlagan yo‘l - demokratik taraqqiyot va ma’rifiy dunyo bilan hamkorlik 
yo‘li. 11-t. T., «O‘zbekiston», 2003. 
2. Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda. T., «O‘zbekiston», 1999. 
3. Karimov I.A. O‘zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo‘lida, T., "O‘zbekiston", 
1995. 
4. Karimov I.A. Bunyodkorlik yo‘lidan.4-t. T., "O‘zbekiston", 1996. 
5.
От
плана
крьшку
. 
Отчет
о
мировом
развитии
. 1996, 
МБРР
, 
Вашингтон
, 1996. 
6.
Раджабова
З
.
К
. 
Мировая
экономика
. 
М
., 
ИНФРА
-
М
2004. 
7.
Экономическая
теория
(
под
редакцией
Камаева
) 
глава
23. 
М
., 1998. 
8.
Экономическая
теория
(
под
редакцией
Базилева
, 
Гурко
), 
Минск
, 1998, 
глава
7. 
 
2-BOB ERKINLASHTIRISH VA IQTISODIY O‘SISH 
 
O‘tish davrini boshidan kechirayotgan barcha mamlakatlarda iqtisodiy ahvolni 
yaxshilashda keng ko‘lamli erkinlashtirish va barqarorlashtirish omillari muhim rol o‘ynaydi. 
Erkinlashtirish narx-navoning erkin belgilanishini, savdoning davlat tomonidan nazorat qilinishi 
to‘xtatilishini, yangi kompaniyalarni hech bir to‘siqsiz tuzish mumkinligini taqozo qiladi 
Barkarorlashtirish inflatsiyaning qisqartirilishini xalq xujaligi, tashqi iqtisodiy sohalardagi 
nomutanosibliklar bartaraf qilinishini ko‘zda tutadi.
Islohotlarning bir-biri bilan chambarchas bog‘liq bo‘lgan bu ikki omili o‘tish 
jarayonining dastlabki bosqichlarida amalga oshirilishi mumkin va lozim.
Erkinlashtirish natijasida aholi va korxonalar iqtisodiy qaror yechimlarni mustaqil amalga 
oshirish huquqiga ega bo‘lib, oqibatda markazlashgan iqtisodning ikki asosiy muammosi - 
buzilgan rag‘batlantirish tizimi va axborot taqchilligi muammolari bartaraf qilinadi. 
Erkinlashtirish korxonalarni iste’mol talabini hisobga olishga majbur qilib, ularga raqobatli 
sharoitda foyda ko‘rish imkonini beradi, nisbiy narxlarning haqiqiy talab va taklif nisbatiga 
mosligini ta’minlaydi.
Barqarorlashtirish ham o‘tish jarayonining ajralmas uzviy qismi hisoblanadi, chunki 
makroiqtisodiy nomutanosiblik bozor islohotlarining barcha yutuqlarini yo‘qqa chiqaradi. Bozor 
iqtisodiga erishgan turli mamlakatlarning tajribasi shuni ko‘rsatadiki, agar inflatsiya darajasi 
taxminan 50%dan oshsa, iqtisodning rivojlanishi keskin sekinlashadi. Inflatsiyaning yuqori 
bo‘lishi nisbiy narx omilini buzib aks ettiradi, mavhumlikni keltirib chiqaradi, mavhumlik esa 
omonatlarning jamg‘arilishiga, investishshlashga xalaqit beradi. Shuning uchun erkinlashtirish 
har doim iqtisodiy o‘sishning asosi hisoblanadigan narxlarni barqarorlashtirish bilan birga olib 
borilishi lozim.
Erkinlashtirish, barqarorlashtirish va iqtisodiy o‘sish bir-biri bilan uzviy bog‘langai. Bu 

---

qonuniyat bozor sari borayotgan Osiyo mamlakatlari uchun ham, Yevropa mamlakatlari uchun 
ham taalluqli. Barcha mintaqalarda iqtisodiy o‘sishning sabablari ko‘p jihatdan yangi 
kompaniyalarning ochilishiga cheklashlarning bekor qilinganligi, ilgari qoloq hisoblangan - 
xizmat ko‘rsatish, eksport ishlab chiqarishi sohalarining (Osiyo mamlakatlarida qishloq xo‘jalik 
sohasining ham) gurillab rivojlanganligi bilan ham izohlanadi. Narx-navoning erkin belgilanishi 
va erkin savdo, yordam puli (subsidiya) va imtiyozli kreditlarning qisqartirilishi yetakchi 
tarmoqlarda iqtisodiy o‘sishning tiklanishiga yordam berishi mumkin, chunki bu hol 
korxonalarni raqobat va budjetning qatyiy cheklanganligi sharoitiga solib, ularni o‘z ish 
uslublarini o‘zgartirishga majburlaydi. 
O‘tish davri iqtisodini boshidan kechirayotgan turli mamlakatlardagi bozor o‘zgarishlari, 
sur’atlari, ko‘lamlari bir-biridan keskin farq qilib, har qaysi mamlakatdagi dastlabki shart-
sharoitlar, siyosiy vaziyatlar iqtisodiy siyosat uslubi, islohotlar strategiyasini belgilab beradi. 
Polshada erkinlashtirish "rezolyutsion" yo‘l bilan amalga oshirildi: 1990 yilning yanvar oyida 
narxlarning 90%i erkinlashtirildi, tashqi savdodagi cheklashlarning ko‘p qismi olib tashlandi, 
savdoda davlat monopoliyasi bekor qilindi, joriy operatsiyalar uchun valutaning erkin 
ayirboshlanishi ta’minlandi.
1992 yilning yanvar oyida Rossiyada narxlar va import operatsiyalar sohasida kuchli 
(chuqur) erkinlashtirish amalga oshirildi. 
Polsha va ma’lum darajada Rossiya tajribasi shuni ko‘rsatdiki, falaj qilib davolash 
strategiyasida asosiy urg‘u bozorda muvozanatga erishish vositasi sifatida moliyaviy-iqtisodiy 
barqarorlashtirish, davlat budjetini balanslashtirishga qaratildi.
Barqarorlashtirish tadbirlari aholi va korxonalarning ortiqcha pul mikdorlari (mavjud 
tovar massasiga nisbatan) ko‘rinishidagi inflatsiya bo‘lishini bartaraf qilishga qaratiladi.
Shuning uchun narxlar ustidan davlat nazoratining bekor qilinishi, shu tufayli narxlar 
bilan ish haqining o‘sish sur’atlari o‘rtasida keskin tafovut paydo bo‘lishi (ish haqining amalda 
deyarli o‘zgarmay qolishi oqibatida) tez orada narxlarni yanada oshirish imkonini yo‘qqa 
chiqarishi lozim, chunki aholining to‘lov imkoniyatlari pasayib ketadi. 
Davlat budjeti taqchilligini yo‘qotish yoki hech bo‘lmaganda keskin kamaytirish, ssuda 
foizini inflatsiya darajasidan oshirish (bu hol joriy talabni qo‘shimcha ravishda qisqartirishga 
olib keladi) tadbirlari ham inflatsiyaning pasayishiga, bozorning barqarorlashishiga yordam 
beradi.
Ko‘rilgan barcha tadbirlar haqiqiy talabni aks etgiradigan ayrim tovarlar bo‘yicha 
ratsionalroq narxlar nisbatini ta’minlashga imkon beradi. 
Falaj qilib davolash davrida iqtisodiy tizimda yuz bergan muhim institutsional 
o‘zgarishlar:
- Narxlarni erkinlashtirish (Polshada 1990 yil yanvaridan 90% tovarlar uchun narxlar bozor 
asosida belgilandi, 5% tovarlar uchun narxlar davlat tomonidan ma’muriy tarzda tartibga solindi, 
qolgan 5% tovarlar uchun narxlarni o‘zgartirishga davlat organlarining ruxsati talab qilindi). 
- monopoliyaga qarshi qonunlarning qabul qilinishi va bir kdtor tarmoqlarda davlat 
korxonalarining