Жаҳон бозорининг моҳияти ва вужудга келиш тамойиллари "Turkish airlines" kompaniyasining tashkil topish tarixi

4. «Turkish airlines” жаҳон бозорига қўшилиб бориш истиқболлари
Глобаллашув жараёнида миллий иқтисодиётнинг барқарор ривожланишини таъминлашдаги муҳим масалалардан бири ташқи иқтисодий фаолиятни самарали ташкил этиш ҳисобланади. Ташқи иқтисодий фаолиятнинг самарали ташкил этилиши иқтисодиётнинг барча тармоқларида рақобатлашувнинг ортишига ижобий таъсир кўрсатиш билан биргаликда мамлакатнинг жаҳон бозоридаги ўрнини мустаҳкамлашга хизмат қилади. Бу борада мамлакатимиз кўплаб хорижий мамлакатлар билан иқтисодий ҳамкорлик алоқаларини йўлга қўйиши ва мустаҳкамлаши, жаҳондаги турли иқтисодий ва молиявий ташкилотлар билан фаол ҳамкорлик қилиши муҳим аҳамиятга эга.
Ҳозирги даврда мамлакатимизнинг ташқи иқтисодий фаолиятидаги асосий стратегияси импорт ўрнини босувчи ишлаб чиқаришни ташкил қилиш билан бирга экспортга йўналтирилган маҳсулот ишлаб чиқаришни ривожлантириш ва ўзининг жаҳон бозоридаги рақобатбардошлигини кучайтиришдан иборат.
«Turkish airlines” жаҳон хўжалигига интеграциялашувида унинг ҳудудий ва глобал даражадаги рақобатбардошлиги бўйича қиёсий устунлиги, ташқи иқтисодий сиёсатни ишлаб чиқиш ва уни амалга ошириш билан кўп жиҳатдан боғлиқ. Амалга оширилаётган таркибий ислоҳотлар бўйича қизғин мунозараларнинг мавжудлигига қарамасдан, ташқи иқтисодий сиёсатни ишлаб чиқишда, мамлакатнинг географик, ишлаб чиқариш ва технологик, меҳнат ресурсларидан фойдаланиш самарасини инобатга олиш муҳим ўрин тутади. Чунки, халқаро меҳнат тақсимотининг кучайиши халқаро молиявий муносабатлар иштирокчиларидан юқори даражадаги рақобатбардошликни талаб этади.
Сўнгги йилларда мамлакатимизда ташқи иқтисодий фаолиятни ривожлантириш, хорижий мамлакатлар билан савдо-иқтисодий алоқаларни кучайтириш, шунингдек, юқори сифатли рақобатбардош маҳсулотлар ишлаб чиқариш асосида жаҳон бозорларидан мустаҳкам ўрин эгаллаш ва шу орқали миллий иқтисодиётнинг экспорт салоҳиятини оширишга қаратилган иқтисодий ислоҳотлар фаол равишда амалга оширилмоқда.
Мамлакатимизнинг жаҳон бозорларида мустаҳкам ўрин эгаллаши ва унинг ташқи иқтисодий салоҳиятининг ортиши кўп жиҳатдан миллий иқтисодиётнинг экспорт имкониятларига боғлиқдир. Шу биргаликда сўнгги йилларда мамлакатимиз иқтисодиётининг ривожланиши учун ташқи савдонинг ролини, айниқса унинг экспорт салоҳиятини ошириш алоҳида эътибор қаратилмоқда. Мазкур ҳолатни қуйидаги долзарб масалалар билан изоҳлаш мумкин: биринчидан, экспорт хорижий валюта кириб келишининг асосий манбаси бўлиб хориждан импорт товарларини харид қилиш, мамлакат валюта заҳирасини тўлдириш ва молиявий барқарорлигини таъминлаш учун зарур ҳисобланади; иккинчидан, жаҳон бозоридаги кескин рақобатлашув шароитида миллий ишлаб чиқарувчиларнинг юқори сифатли ва рақобатбардош маҳсулотлар билан жаҳон бозорларига чиқишини фаоллаштириш зарурияти; учинчидан, халқаро капитал бозорининг жаҳон савдосига нисбатан жадал суръатлар билан ўсиш тенденциясининг намоён бўлиши ва шунга мувофиқ тарзда мамлакатларнинг молиявий ўзаро боғлиқлигининг тез суръатларда ўсиши, молия ва валюта тизими барқарорлигини таъминлаш мамлакат ташқи иқтисодий сиёсатини минтақавий ва жаҳон миқёсида доимий равишда мувофиқлаштиришни талаб қилади.
Маълумки, ҳозирги кунда жаҳон иқтисодиёти барча даражаларда турли хил омилларнинг таъсири остида институционал жиҳатдан ўзгаришлар таъсирига учрамоқда. Фикримизча, жаҳон иқтисодиёти глобаллашуви оқибатларини баҳолаш нуқтаи назаридан ташқи савдо муносабатларини ривожлантириш йўналишларини тадқиқ этиш ва шу асосда уларнинг ташқи иқтисодий фаолиятнинг ривожланишига таъсирини аниқлаш муҳим масала ҳисобланади.
Бугунги кунда жаҳон иқтисодиёти ва бозорлари жиддий омиллар таъсирига учрамоқда. Булар жумласига, такрорланувчи ва таъсир доираси кенг бўлган молиявий ва валюта инқирозларини; ривожланаётган мамлакатларда молиявий секторнинг заифлигини; оффшор молиявий марказлар сонининг кўпайишини; хусусий капитал ҳажмига нисбатан ривожланаётган мамлакатларга молиявий ёрдам кўрсатишда халқаро молия институтлари имкониятларининг чекланганлигини; инвестиция институтлари, молиявий воситалар ва операциялар ҳажмининг кўпайишини киритиш мумкин [4]. Мазкур омиллар ташқи иқтисодий фаолиятни ислоҳ қилиш ва унинг муҳим йўналишларини белгилаш заруратини кўрсатмоқда.
Қайд этиш жоизки, бир қатор етакчи иқтисодчи олимлар ва экспертлар томонидан яқин йилларда жаҳонда молиявий инқироз содир бўлиши прогноз қилинмоқда. Чунки кейинги даврда жаҳон молиявий конъюнктураси, жаҳон савдоси ва дунё ишлаб чиқариш ҳажми ҳамда етакчи молиявий марказлар, шунингдек, халқаро валюта тизимида кескин ўзгаришлар содир бўлмоқда. Мазкур ҳолатни жаҳондаги етакчи халқаро ташкилотлар ҳам тасдиқламоқда, жумладан жорий йилдаги пандемия таъсири юзасидан Жаҳон савдо ташкилоти (ЖСТ) жаҳон савдосининг 2019 йилдаги кўрсаткичга нисбатан 9,2 фоизга камайишини қайд этган. Бундан ташқари жорий йилда импорт ва экспорт ҳажми камайишининг энг кам миқдори Осиёга тўғри келган ҳолда 4,5 фоизга тенг бўлиши экспертлар томонидан прогноз қилинмоқда. ЖСТ маълумотига кўра товарлар ва хизматлар импорти ҳажмининг энг кўп пасайиши, яъни 16 фоизи Африка, Яқин Шарқ ва мустақил давлатлар ҳамдўстлиги мамлакатларига, экспорт бўйича 14,7 фоизга пасайиш Шимолий Америкага тўғри келиши қайд этилган. Бунга қатор омиллар, энг аввало жаҳонда ҳанузгача давом этаётган пандемия таъсири оқибатида кўплаб мамлакатларда иқтисодиётида юзага келган салбий тенденциялар ҳамда қўлланилган карантин тадбирлари натижасида улар ўртасидаги савдоиқтисодий алоқаларнинг сустлашиши, шунингдек етакчи мамлакатларнинг савдо урушлари йўлида бож тўловларининг оширилиши, турли хил санкцияларнинг қўлланилиши, йирик фонд бозорларида кузатилган беқарорлик ҳолатлари таъсир кўрсатмоқда.
Қайд этиш жоизки, жорий йилда мамлакатимиз тўлов баланси кўрсаткичлари шаклланишига, асосан, CОВИД-19 пандемияси боғлиқ ўзгаришлар таъсирини ўтказди. Ташқи савдо айланмасининг пасайиши, глобал бизнес фаолиятининг секинлашиши ва молиявий хатарларнинг ортишига олиб келди. Пандемия бўлишига қарамасдан мамлакатимизнинг ташқи иқтисодий соҳасида ташқи савдо ҳажми ва экспортни тизимли равишда жадал оширишга қаратилган таркибий ўзгаришлар амалга оширилмоқда, хусусан, иқтисодиёт тармоқлари фаолият кўрсатишининг барқарорлигини таъминлаш, шунингдек, айрим хўжалик юритувчи субъектларни қўллабқувватлаш мақсадида божхона божи ва солиқ тўловлари бўйича имтиёзли тизим жорий қилинди.
Бу борада, коронавирус пандемияси даврида иқтисодий ўсиш ва инвестициявий фаолликни рағбатлантириш, ишлаб чиқариш суръатларини тиклаш, аҳоли бандлигини ошириш, даромадларини кўпайтириш ва тадбиркорлик субъектларини қўллаб-қувватлаш мақсадида 2020 йил 3 апрелда «Turkish airlines” Республикаси Президентининг «Коронавирус пандемияси даврида аҳоли, иқтисодиёт тармоқлари ва тадбиркорлик субъектларини қўллаб-қувватлашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги ПФ-5978сонли ҳамда 2020 йил 18 майда «Коронавирус пандемияси даврида аҳоли ва тадбиркорлик субъектларини қўллаб-қувватлаш бўйича навбатдаги чоратадбирлар тўғрисида»ги ПФ-5996-сонли Фармонлари қабул қилинди. Мазкур фармонга мувофиқ ташқи иқтисодий фаолиятни янада такомиллаштириш борасида бир қатор йўналишларда имтиёзли тартиблар белгилаб берилди.
Ҳозирги кунда жаҳон бозорида ташқи иқтисодий фаолиятнинг ривожланишига таъсир кўрсатиши мумкин бўлган қуйидаги хавф-хатарлар мавжуд:

• 
  жаҳон иқтисодиётидаги инқирозлар ва беқарор ривожланиш;
  
• 
  ривожланган мамлакатларнинг янги технологик укладга ўтиши билан боғлиқ рақобатнинг кучайиши;
  
• 
  жаҳонда капитал оқимининг беқарорлиги ва тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар оқимининг қисқариши;
  
• 
  «Turkish airlines” даги анъанавий экспорт товарларига бўлган талабнинг пасайиб кетиш эҳтимоли;
  
• 
  «Turkish airlines” нинг асосий савдо шериклари ҳисобланган мамлакатларда иқтисодий ўсиш ва фаолликнинг пасайиши.
  

Юқоридаги қайд этиб ўтилган хавф-хатарлар жаҳонда давом этаётган пандемия шароитида янада долзарб аҳамият касб этмоқда. Чунки, дунё мамлакатлари аҳоли саломатлигини таъминлаш ва инфекция тарқалишига қарши курашиш мақсадида кескин чора-тадбирларни жорий этишга мажбур бўлди. Қўлланилаётган чекловлар ва карантин тадбирлари жаҳоннинг қарийб барча мамлакатларида иқтисодиётнинг таянч тармоқларида фаолият юритаётган кўплаб йирик компания ва корхоналарда ишлаб чиқариш суръатлари ва аҳоли бандлик даражаси кескин пасайишига, халқаро йўловчи ва юк ташувлари ҳажми қисқаришига сабаб бўлган ҳолда халқаро савдо, туризм, капитал ва ишчи кучи ҳаракатида салбий тенденцияларни юзага келтирмоқда. Бундай шароитда ташқи бозорларда талабнинг пасайиши ва рақобатнинг кескинлашуви, номақбул ташқи иқтисодий конъюнктура ва асосий савдо ҳамкорлари бўлган давлатларда миллий валюталарининг қадрсизланиши ҳолатлари юзага келган ҳолда мамлакатимиз тармоқ корхоналарининг ташқи бозорларда рақобатбардошлигини ошириш ёки сақлаб қолиш мақсадида маҳсулотлар таннархини тушириш ёки таннархдан паст нархларда экспорт қилишга мажбур этмоқда.
Ташқи иқтисодий фаолиятни ривожлантириш, шунингдек мамлакат экспорт салоҳиятини оширишга бағишланган қатор илмий тадқиқотларда айрим эндоген ва экзоген омиллар мажмуасининг экспортга сезиларли даражада чекловчи таъсир кўрсатиши қайд этилган. Мазкур омиллардан энг муҳимлари қуйидагилар ҳисобланади:

• 
  маҳаллий саноат маҳсулотларининг (масалан, машиналар ва транспорт асбоб-ускуналари, енгил саноат маҳсулотлари) рақобатбардошлик даражасининг пастлиги;
  
• 
  ишлаб чиқариш саноатидаги аксарият корхоналарнинг барқарор молиявий ҳолатда эмаслиги, бу эса ички инвестиция ресурслари ҳисобига экспортга йўналтирилган истиқболли лойиҳаларни амалга оширишга деярли имкон бермайди;
  
• 
  истеъмолчи ва атроф-муҳит хусусиятларига, шунингдек, саноати ривожланган мамлакатлар бозорларида сотиладиган маҳсулотларнинг хавфсизлигига талабларнинг кучайиши фонида экспорт қилинадиган товарларни маҳаллий сертификатлаш ва сифат назорати тизимларининг етарли даражада ривожланмаганлиги;
  
• 
  ишлаб чиқариш саноати ва агросаноат мажмуаси маҳсулотларига қараганда табиий монополиялар субъектлари маҳсулот ва хизматлари нархларининг кўтарилиши ва уларнинг рақобатлашув жараёнидаги устунлиги;
  
• 
  аксарият бизнес субъектларининг экспорт соҳасида амалий тажрибасининг етишмаслиги ҳамда ташқи бозорларда улар фаолиятининг самарали тарзда мувофиқлаштирилмаганлиги ва бошқалар.
  

Юқорида келтирилган омиллар умумий ҳолатда тадбиркорлик суъбектлари фаолиятига, уларнинг экспорт салоҳиятига ва мамлакат ташқи иқтисодий фаолиятининг барқарор ривожланишига салбий таъсир кўрсатади.
Маълумки, миллий иқтисодиётда ишлаб чиқарилган, етиштирилган ёки қазиб олинган маҳсулотлар ва хомаёш ресурсларини, шунингдек хориждан илгари олиб келинган ва қайта ишланган товарларни экспорт қилиш зарурати қуйидаги мақсадларни кўзлайди:

• 
  сотиш ҳажми ва даромадлиликни ошириш мақсадида маҳсулотлар сотиш бозорларини кенгайтириш;
  
• 
  ресурсларниэгаллаш;
  
• 
  хорижийтоварларнисотиболишвазаҳираларнишакллантиришучунзарурбўлганвалюталарнижалбэтишманбасиҳисобланади;
  
• 
  ишлабчиқаришнидиверсификациялашгаёрдамберади.
  

Фикримизча, истиқболда экспорт салоҳиятиниривожлантиришваунингмаҳсулоттаркибини диверсификация қилишиккитаўзароалоқадорбўлганомилларгуруҳиорқалибелгиланади. Бир томонданбутабиийресурсларсоҳасидагиқиёсийустунликларбилантавсифланган статик омилларбўлибуларнингтаъсиринатижасидакейинчаликюқоритехнологикваюқоридаражадақайтаишланганмаҳсулотларгаэътиборникучайтиришгаимконяратилади. Бошқатомонданбуинновацияларваилмий-техник ютуқларбиланбоғлиқбўлган динамик равишдаўзгарибтурадиганрақобатустунлигиомиллариҳисобланади. Мазкуромилларнингбиргаликдаузвийҳаракатинатижасидамиллийиқтисодиётрақобатбардошлигиниошириш, экспортнингбарқарорўсишиниваумуманиқтисодиётривожидарағбатлантирувчитаъсирнитаъминлашгаэришилади.
Қайдэтишлозимки, мамлакатимизнингташқииқтисодийфаолиятиважаҳонхўжалигигаинтеграциясимажмуианиқбелгиланганмақсадларҳамдауларниамалгаоширишгақаратилганасосийтадбирларниўз ичига олади. Бунингучунавваломиллийиқтисодиётнингкучли экспорт бўғининиташкилэтувчиваунингжаҳонбозоридамуносибўринниэгаллашинитаъминловчитармоқларнианиқлаш, шунингдек, иқтисодиётнинг экспорт соҳасидадавлаттомониданқўллаб-қувватлашусуллариданкенгфойдаланишлозим. Мазкуржараёнда экспорт қилувчикорхоналарфаолиятиниривожлантиришучунишлабчиқаришникенгайтиришгаимтиёзлифоизларбўйичаузоқмуддатликредитларажратиш, экспортгайўналтирилганишлабчиқаришларниташкилэтишгақаратилганлойиҳаларниамалгаоширишгаинвестицияларникенгжалбэтиш, экспортчиларниқўллаб-қувватлашмақсадидаамалдагисолиқимтиёзлариникорхоналарэкспортининггеографиква товар жиҳатдан диверсификация қилинишиҳамдаюқориқўшилганқийматлитайёрмахсулотларишлабчиқаришгарағбатлантиришнуқтаиназаридантабақалаштиришмақсадгамувофиқ.
Глобаллашувшароитидамиллийхўжаликларнингумумжаҳонмеҳнаттақсимотидафаолиштирокэтишиуларнингмуваффақиятлифаолияткўрсатишинингмуҳимшартигаайланиббормоқда. Мазкуржараёндамамлакатимиздаташқииқтисодийфаолиятниривожлантиришҳамдамиллийиқтисодиётнингхалқаромолиятизимигаинтеграциялашувиникучайтиришдагиасосийстратегикмақсадларқуйидагиларданиборат:

• 
  миллийиқтисодиётнингжаҳониқтисодийтизимиинтеграциясигақўшилибборишинитаъминлаш;
  
• 
  юқориилмийсиғимлимаҳсулотларишлабчиқаришгамўлжалланганлойиҳларниамалгаоширишгахорижийкапиталникенгжалбэтишорқалимамлакатнинг экспорт салоҳиятиниошириш;
  
• 
  импорт ва импорт ўрнинибосувчимаҳсулотларишлабчиқаришгамўлжалланганлойиҳалариниамалгаоширишорқалимиллийиқтисодиётнинг импорт маҳсулотларигабўлганэҳтиёжиниимконқадарқондириш;
  
• 
  инвестиция сиёсатинитакомиллаштиришорқалихорижийинвестицияларнижалбқилишгақулайшарт-шароитяратиш;
  
• 
  экспортгамўлжалланганмаҳсулотларишлабчиқаришвахорижийкапиталнижалбэтишдаэркиниқтисодийҳудудлардаяратилганшарт-шароитваимкониятларданкенгфойдаланиш;
  
• 
  миллийиқтисодиётдагиистиқболлилойиҳаларнимолиялаштиришдахалқаромолияинститутларибиланҳамкорликалоқалариникучайтириш;
  
• 
  ташқииқтисодийфаолиятинфратузилмасиниянадаривожлантириш.
  

Хулоса

Мамлакатимизнинг халқаро иқтисодий интеграция жараёнларига кириб бориши, миллий иқтисодиётнинг ҳам ички, ҳам ташқи салоҳиятини янада оширишга хизмат қилмоқда. Шунингдек, сўнгги йилларда мамлакатимизнинг халқаро молия муносабатларидаги иштирокини фаоллаштиришга қаратилган чора-тадбирларнинг кенг кўламда амалга оширилиши натижасида миллий ишлаб чиқарувчиларнинг жаҳон бозорларига кириб боришига, шунингдек, молиявий институтларнинг халқаро молия бозорларига чиқишига қулай шароит яратилди. Бунинг натижасида эса халқаро молия бозорларидан капитал жалб этиш орқали миллий иқтисодиёт барқарорлигини ошириш имконияти яратилди.

Фикримизча, ҳозирги кунда қуйидагилар ташқи иқтисодий фаолиятнинг асосий йўналишлари бўлиши мақсадга мувофиқ:

• 
  ташқи иқтисодий фаолиятни мақсадга йўналтирилган ҳолда либераллаштириш сиёсатини тизимли равишда амалга ошириш;
  
• 
  иқтисодиёт тармоқларида фаолият юритувчи корхоналарнинг экспорт ва импорт тузилмасини, уларнинг ишлаб чиқариш салоҳиятини ривожлантириш йўли билан такомиллаштириш;
  
• 
  экспорт таркибинидиверсификациялашгақаратилганчоратадбирларнифаоллаштириш;
  
• 
  республикамиздагиэкспортгамўлжалланган, рақобатбардошмаҳсулотишлабчиқарувчиларнингманфаатлариниҳимояқилишвақўллабқувватлаш;
  
• 
  хорижийкапиталниавваломоддийэкспортгайўналтирилганва импорт ўрнинибосувчиишлабчиқаришгажалбқилиш;
  
• 
  инсонкапиталигаинвестицияларкиритишнифаоллаштиришорқалиистиқболдаилмийсиғимиюқорибўлганмаҳсулотларишлабчиқаришкўламиникенгайтириш;
  
• 
  мамлакатнингжаҳонтранспорттизимигаянадаинтеграциялашувиниривожлантириш.
  

Хулосаўрнидатаъкидлашлозимки, миллийиқтисодиётда экспорт қилувчикорхоналарнирағбатлантиришварақобатбардошмаҳсулотларнинг экспорт қилинишиникенгайтириш, тўғридан-тўғри чет эл инвестицияларинижалбқилишҳамдажаҳониқтисодиётигаинтеграциялашувникучайтиришгадоирқўшимчачора-тадбирларушбуйўналишдабарқарориқтисодийўсишгаэришишнингмуҳимомилибўлибхизматқилади.
«Turkish airlines” ни асосан барча мамлакатлар тан олди ва ҳар соҳада биз билан алоқалар ўрнатилмоқда. Бора-бора иқтисодий алоқалар учун асос солинмоқда. Баъзи мамла­катлар билан бўлган савдо кенгаймоқда. Айтиш мумкин­ки, жаҳон меҳнат тақсимотида иштирок этишни кенгай­тириш, буни мустаҳкамлаб, ўзига хос ўринни эгаллашнинг катта имконлари мавжуд ва бу муаммонинг ижобий хал қилинишининг келажаги порлоқ.
Мамлакатимизда катта миқдорда турли ер ости бойликлари, серҳосил ерларимиз бор, халқимиз меҳнаткаш, унинг умумий маданий, интеллектуал даражаси паст эмас. Шунинг учун ҳам иқтисодиётни бозор асосида ривожлантириш, эаҳон бозорида фаол қатнашиб, меҳнат тақсимотида ўзимизга яраша ўрин эгаллашимиз, умуман ри­вож топган мамлакатлар қаторида бўлишликнинг барча имкониятлари мавжуд. Бунда кескин ва бузгунчилик йўлидан бормасдан, кетма-кет муаммоларни хал қилиб бо­риш, янгиси юзага келмагунча эскисидан фойдаланиш, яхшими-ёмонми мавжуд имкониятларни ишга солиш та­лаб қилинади. Шундагина бир иқтисодий тизимдан иккинчисига ўтиш кам йўқотишлар билан хал бўлиши мум­кин.
Жаҳонмеҳнаттақсимотидаиштирокэтишкаттаструктуравийўзгаришларниталабэтади. Чункимавжуд халқ хўжалиги, айниқсаишлабчиқаришструктурасичетгахомашёчиқаришвакўпчиликтайёрмаҳсулотларни, техникавийвамашинасозликмаҳсулотлариничетданолибкелишгамослашган. Булар, албатта республика манфаатигамоскелмайдива мустақил иқтисодиётмазмуниданжудайироқ. Саноат, қишлоқ хўжалиги, транспорт ва бошқаларнинг техника ҳолатиночор, асосанҳаражатлиишлабчиқаришмавжуд. Маҳсулотларкўпмоддийҳаражат, энер­гия вамеҳнатниталабэтади. Ишлабчиқаришдагимоддийҳаражатлар миқдор жиҳатданжаҳондаражасиданюқори, лекинмаҳсулотанчакамҳосилқилинади, ишлабчиқаришнингтехникавийҳолатиёмон, ишунумижуда паст. Натижадаҳозирчасамарадорликдаражасиҳаманча паст.
Бундаймаҳсулотларбиланжаҳонбозоригачиқиб бўлмайди. Чунки улар рақобатгабардошбераолишдара­жасидаэмас, чет мамлакатларда улар учунҳаридорлартопишмушкул. Шунингучунҳамжаҳонбозориталабидаражасида бўлишучунишлабчиқаришнитубданўзгар­тириш, унингаввало техник ватехнологикдаражасиникескин кўтариш, шу биланструктуравийхолатини халқаромеҳнаттақсимотиталабиасосида кайта куришталабэтилади. Ўшандагинажаҳонмикёсидакандайдирарзигуликўринниэгаллашва иқтисодиётниривожтопганда­ражага кўтаришважаҳонрақобаткурашидабеллашиб, рақибларгатенгкелишмумкин.
Ҳозиргишароитдабу соҳада бирқанчатармоқлар борки, улардан халқаромеҳнаттақсимотида экспорт усулидафойдаланишмумкин. Буасосанхомашёмаҳсулотларидир. Пахтачилик, пиллачилик, қоракўлчилик, ранглиметаллар, мевавасабзавот, тўқимачиликсаноатимаҳсулотларикабилар. Айтибўтилганидек, хомашё йўналишиюқоридаромадбераолмайди, лекинишнибошиданбошлашмаъқул. Келажакучунасоссолишда бор имкониятданфойдаланишгинақўлкелади. Мавжудимкониятларниинкорэтиб бўлмайди, бубизнингҳозиргидаврдакаттабойликларимиз, шуларҳисобигадаромадқиламиз, иқтисодийҳаётимизнитаъминлаймиз. Фақат ички истеъмолимиздангинакелибчиқадиган бўлсак, бутармоқларниишлабчиқаришнихалқаролэтишйўлигаўтишимизвакатта-катга капитал ҳаражатниталабэтадиганкелажакусулиниқўллашимиззарурбўлади. Бу оқилонайўлэмасвабарчазарурмаҳсулотларнимамлакатичидаяратишнингимконийўқвабундайўринишжудақимматгатушади. Буйўлбиланмақсадгаэришиб бўлмайди. Юқоридаайтганимиздек, бунингйўлибитта, буҳам бўлсажаҳон иқтисодиётигақшшилиш, фой­далитармоқларниривожлантиришваимкониборичажаҳонмеҳнаттақсимотидакўпроқўринэгаллашданиборатдир.
Жаҳон хўжалиги миллий хўжаликдан иқтисодий алоқаларнинг халқаро миқёсга чиқиши ва ягона жаҳон бозорининг мавжудлиги билан фарқланади. Жаҳон бозорининг амал қилишига ривожланган мамлакатларнинг иқтисодий сиёсати аҳамиятли таъсир кўрсатади. Жаҳон бозорининг ўзига хос хусусияти бўлиб жаҳон нархлари ва халқаро рақобат тизимининг амал қилиши ҳисобланади. Айнан халқаро рақобатнинг мавжудлиги турли даражадаги миллий қийматларни ягона байналминал қийматга келтиради. Жаҳон нархи жаҳон бозорига неъматларнинг асосий ҳажмини етказиб берувчи мамлакатлардаги шарт-шароитлар орқали аниқланади.