Jamurad yangiboyevich, amirov

III BOB 
 
QORAMOLCHILIK 
 
III.1. SOHANING AHVOLI VA RIVOJLANISh ISTIQBOLLARI. 
 
Qoramolchilikning  xalq  xo‘jaligida  ahamiyati  va  ularning  biologik 
xususiyatlari. Qoramolchilik chorvachilikning asosiy sohasi  bo‘lib uning sut va 
go‘sht  yo‘nalishlari  aholini  muhim  oziq-ovqat  mahsulotlari  bilan  ta’minlashda 
alohida  o‘rin  tutadi.  Qoramollardan  qalin,  og‘ir  teri  olinib,  undan  eng  yaxshi 
poyafzal  tayyorlash  mumkin.  Bundan  tashqari  qoramollardan  ko‘plab    go‘ng 
olinadi, qaysiki yerlar unumdorligini oshirishda qo‘l keladi. 
O‘zbekistonda  bu  sohaning  rivojlanishiga    dehqonchilikning  o‘ziga    xos 
xususiyatlari  bilan  bog‘liq,  sug‘oriladigan  dehqonchilik  qoramolchilikning  
rivojlanishiga  ijobiy    ta’sir  ko‘rsatadi.  Shuning  uchun  O‘zbekistonning  barcha 
sug‘oriladigan  hududlarida  chorvachilikning  asosiy  yo‘nalishi  qoramolchilik 
hisoblanadi.Chorvachilik  mahsulotlari  daromadining  70  %  shu  sohaga  to‘g‘ri 
keladi.  
Sut mahsuldorligi bo‘yicha qoramollar barcha chorva hayvonlaridan ustun 
turadi. Sigirlar sut mahsuldorligi respublikaning ilg‘or xo‘jaliklarida  4000-5000 
kg  tashkil  qilishi  bu  sohada  katta  foydalanilmagan  imkoniyatlar  mavjud 
ekanligidan  dalolat  beradi.  Kubada  Ubre  Blanka  laqabli  sigirdan  bir  kecha-
kunduzda    110,5  kg  sut  sog‘ib  olinishi  sigirlarni  bu  imkoniyatlaridan  to‘la 
foydalanmasligimizdan dalolat beradi. 
Qoramollarni  O‘zbekistonning  barcha  viloyatlarida  muvaffaqiyat  bilan 
urchitish  mumkin,  lekin  har  bir  viloyatning  qishloq  xo‘jaliklari  xususiyatlari, 
tuproq,  jug‘rofiy  joylanishi,  tabiiy  va  iqlim  sharoitlarini  inobatga  olgan  holda 
uning yo‘nalishini, hamda zotlarni tanlab olishni taqoza qiladi. 
Qoramollarning  o‘ziga  xos  oshqozon-ichaklari  tuzilishi  ko‘p  miqdorda, 
tarkibida  kletchatka  moddasi  ko‘p  dag‘al  va  hajmli  oziqalarni  iste’mol  qilib, 
hazmlash  imkoniyatiga  ega.  Shuning  uchun  qoramollar  yuqoridagi  oziqalarni 
ko‘p  iste’mol  qilib,  kam  miqdorda  yYem  bilan  ko‘plab  arzon  qoramolchilik 
mahsulotlarini berish mumkin.  
Qoramollar  ratsioni  tarkibidagi    kletchatkani  55-60  %    hazmlagani  holda, 
bu  ko‘rsatkich   otlar va cho‘chqalarda 30-18 % tashkil qiladi. 
 Qoramollarni  yoz  paytida  asosan  ko‘k  oziqalar,    qishda  esa  dag‘al  va 
shirali oziqalar  bilan boqsa bo‘ladi. Eng sermahsul sigirlar  ratsionida ham 75-
80% hajmli oziqalar tashkil qilishi  mumkin. 
Qoramollarning  uzoq  yashashi  ulardan  xo‘jalikda  uzoq  yillari  davomida 
foydalanish imkoni beradi. Ayrim yuqori qiymatga ega buqalar 16-20 yilgacha, 

---

 
129 
sigirlar  esa  20-23  yil  foydalanish  haqida  ma’lumotlar  bor.  Asosiy  maqsad 
mashhur  hayvonlardan  ko‘proq    avlod  olish  hisoblanadi.  Lekin  naslchilik  va 
tovar  xo‘jaligidagi    sigirlardan  10-12  va  buqalardan  7-8  yil  foydalanish 
maqsadga  muvofiq  hisoblanadi, keyinchalik  hayvonlarning  mahsuldorligini    va 
pushtdorligi kamayib o‘zlarini iqtisodiy jihatdan oqlamaydilar. 
O‘zbekistonda  qoramolchilikning  ahvoli.  O‘zbekistonda  ushbu  soha  
chorvachilikning  asosiy  sohasi    hisoblanib,  chorva  mahsulotlari    ishlab 
chiqarishda  alohida o‘rin tutadi. 
Respublikaning    hamma  hududlarida  bu  sohaning    rivojlanishini  bir  xilda 
deb bo‘lmaydi. 
Respublikada  6,5  mln.dan  ko‘proq  qoramol  bo‘lib,  uning  2,8  mln.dan 
ko‘prog‘ini  sigirlar tashkil qiladi. 
Respublikada  bir  bosh  sigirlardan  o‘rtacha  1600  kg    sut  sog‘ib  olinib,  bu 
sohadagi imkoniyatlardan to‘liq foydalanilmayotganidan dalolat  beradi. 
Davlatga  topshirilayotgan    qoramollarning  o‘rtacha  vazni  ham  259  kg  ni 
tashkil  qilib    hozirgi  kun  talablari  darajasida  deb  bo‘lmaydi.  Bu  ko‘rsatkich  
respublikaning  qator  viloyatlarida  300-350  kg  ni  tashkil  qiladi.  Mamlakatda 
qoramolchilikni  rivojlantirish  uchun  qoramollarni  yetarli  miqdorda  oziqalar 
bilan  ta’minlash,  naslchilik  ishlarini  takomillashtirish  va  turli  mulk  shaklidagi 
xo‘jaliklarda    bu  sohaning  rivojlanishiga  keng  yo‘l  ochib  berish  kerak. 
Qoramolchilik  mahsulotlarini    ishlab  chiqarishni  ko‘paytirish,    hayvonlar 
mahsuldorligini    oshirish,  mahsulot  ishlab  chiqarishi  uchun  oziqalar  sarfini 
kamaytirish  asosida  mahsulotlar  tannarxini  pasaytirish  asosida  samaradorligini 
oshirish kerak. 
O‘zbekistonda  qoramolchilikni  rivojlantirish  istiqbollari.  Mamlakatda 
qoramolchilikni  rivojlantirish  uchun  mulk  shakllarini  inobatga  olgan  holda 
ularda  qoramolchilik  mahsulotlari  sut  va  qoramol  go‘shti  ishlab  chiqarishni 
takomillashatirish  uchun  fan  yutuqlari    va  ilg‘orlar  tajribalari  asosida  ishlab 
chiqarish jarayonlarini  takomillashtirish kerak.  Respublikada qoramol zotlarini 
hududlashtirish    masalalarini    aniqlash,  urchitilayotgan  zotlarning  kelgusida 
takomillashtirish  yo‘riqlarini  ishlab  chiqish,  hamda  naslchilik  xo‘jaliklarida 
urchitilayotgan    zotlarning  yangi  tizim  (liniya)  va  oilalar  yaratishni  taqozo 
qiladi.  Qoramolchilikda  naslchilik  ishlarini  takomillashtirishda  urchitishning 
chatishtirish  va  duragaylash  usullaridan  foydalanish  poda  sifatini  va  hayvonlar 
mahsuldorligini qisqa vaqt ichida oshirish kaliti bo‘lib xizmat qilishi kerak.  
Kerak bo‘lganda respublikada naslli hayvonlar nisbatini oshirish maqsadida 
yaqin  yillar  ichida  chet  mamlakatlardan  chegaralangan  miqdorda    kelajagi 
porloq zotlarga mansub qoramollarni sotib olishni taqozo qiladi. Podalar sifatini 
cheklangan muddatlarda yaxshilash barcha mulk shaklidagi xo‘jaliklarda sun’iy 
urug‘lantirishni  keng    joriy  qilish  asosida  avlodlarining    mahsuldorligini  
bo‘yicha nazoratdan o‘tib, yaxshilovchi deb tan olingan buqalar urug‘idan keng 
foydalanishni talab qiladi. 

---

 
130 
Sohani    rivojlantirishning  muhim    yo‘nalishlaridan  biri  yosh  qoramollarni  
to‘g‘ri  o‘stirish  muammolari  hisoblanadi.  Buning  uchun  sigirlarni  o‘z  vaqtida 
qochirish,  bo‘g‘oz  sigirlarni  oziqlantirish  va  saqlash,  ularni  tug‘dirishni  tashkil 
qilish, buzoqlarni sut davrida va undan keyingi  o‘stirishni  me’yorlar darajasida 
tashkil  qilishni  taqozo  qiladi.  Buning  uchun  tug‘ilgan  buzoqni    podani 
to‘ldiruvchi,  go‘sht  uchun  o‘stiriladigan  guruhlarga    ajratib  maqsadga  muvofiq 
qilib o‘stirishni tashkil qilish kerak. Ayniqsa,  podani to‘ldirish uchun ajratilgan 
urg‘ochi  buzoqlarni  alohida    ratsionlar  asosida  boqib, oqilona  saqlashni  tashkil 
qilib  ularni  16-18  oyligida    340-350  kg    vaznga  yetganda  qochirishni    tashkil 
qilish,  sigirlar  podasini  birinchi  tuqqan  sigirlar  hisobiga  to‘ldirish 
imkoniyatlarini beradi. Buning uchun g‘unajinlarni tu`g‘ishga to‘g‘ri tayyorlash, 
tug‘ish  ularning  27-  28  oyligida  o‘tishini  ta’minlash,  1  to‘g‘im  sigirlarni 
mahsuldorligi      100  kun  sog‘in  davridagi  sutining  miqdoriga    qarab  tanlashni 
tashkil qilish, podani asl sigirlar bilan to‘ldirish imkoniyatlarini beradi.  
Sigirlar  sut  mahsuldorligini  ko‘paytirishda  ularni  tug‘ish  oldidan  o‘z 
vaqtida sutdan chiqarish, bo‘g‘oz sigirlarni tug‘ishdan oldin dam olishini tashkil 
qilish, sigirlarni tug‘dirishni maxsus bo‘limlarda tashkil qilish ularni 90-100 kun 
mobaynida iydirish (razdoy) alohida o‘rin tutishi kerak. 
Sigirlarni oziqlantirishni ularning tirik vazni, mahsuldorligi  asosida tashkil 
qilish    sigirlar  imkoniy  sut  mahsuldorligini  ro‘yobga    chiqarishda  asosiy  qurol 
bo‘lishi kerak. 
Qoramol  go‘shti  ishlab  chiqarishni  ko‘paytirish    barcha  mulk  shaklidagi 
xo‘jaliklarda tashkil etish mumkin. Ayniqsa, bu sohada go‘sht ishlab chiqarishga 
ixtisoslashgan xo‘jaliklarni o‘rni ajralib turishi kerak. 
Bu  borada  ixtisoslashgan  go‘sht  qoramolchiligi  bilan  shug‘ullanuvchi 
xo‘jaliklar sonini ko‘paytirish  ijobiy natijalar beradi. 
Buning  uchun  tabiiy  o‘tloqzorlar,  yaylovlar    mavjud  hududlarda  katta-
kichik, turli mulk shaklidagi xo‘jaliklar tashkil qilish mumkin. Bu xo‘jaliklarda 
qator O‘zbekiston sharoitiga mos qoramol zotlari  mavjud.  
Go‘sht yetishtirishni ko‘paytirish ko‘p  jihatdan buzoqlarni to‘g‘ri o‘stirish, 
tanalarni yetiltirish va bo‘rdoqilash ishlarini me’yorida  tashkil qilish  kerak.  
Buzoqlarni  o‘stirish    davrida  ularning  kunlik  vazni    qo‘shishi    600-700 
gramm,    tanalar  yetishtirish  va  bo‘rdoqilash  davrida  esa  800-1000  grammni 
tashkil  qilishi    maqsadga  muvofiqdir,  buning  natijasida  bir  bosh  qoramolniig 
o‘rtacha vazni 450-500 kg bo‘lganda go‘shtga topshirish mumkin.  
Barcha  xo‘jaliklarda      puchlangan  buqa  va  sigirlarni  albatta 
bo‘rdoqilashdan keyin go‘shtga  topshirish, qo‘shimcha  har bir bosh hayvondan  
80-100  kg    vazn  olish  imkonini  beradi.  Umuman  olganda    sohaning 
samaradorligi  hozirgi    kun  talablari  darajasida  Yemas,  shuning  uchun  sohani  
rivojlantirishning yaxlit tadbirlar majmuasini amalga oshirish kerak.