Jamiyatimizning tez sur`atlar bilan rivojlanishi, halqimizning milliy qadriyatlari, an`analarining tiklanishi, ijtimoiy va iqtisodiy munosabatlarining takomillashishi ta’limtizimiga murakkab vazifalarni yukladi

TURBO—PASKAL MUHITINI O'RNATISH
Turbo-Paskalning professional dasturlash - 6.0 versiyasi (Turbo Pascal Professional) Borland International Inc firmasining bir nechta disketalarida beriladi.,Shu disketalarning biri «INSTALL/COMPILER.) deb nomlanadi va bu disketada INSTALL.EXE dasturi mavjud.
4 Turbo-Paskalni o'rnatish uchun disketani diskovodga qo'yib, dasturni ishga tushiriladi. Dastur Sizga bir necha savollarga javob berishni taklif qiladi:
• • qaysi diskovoddan Turbo-Paskalni ishga tushirmoqchisiz?

• 
  Turbo-Paskalni vinchesterga o'rnatasizmi?
  
• 
  qaysi kataloglarda Turbo-Paskalning ishchi fayllarini joylashtirish lozim?
  

Agar Sizda yetarli asos bo'lmasa, taklif qilingan katalog ismlari bilan chegaralangani ma'qul. Bu holda sizdan faqatgina disk ismini o'zgartirish talab etiladi. Shundan so'ng INSTALL.EXE dasturi o'zining ishini davom ettiradi va uning so'rovi bo'yicha navbat bilan ko'rsatilgan nomli disketalarni diskovodga qo'yiladi. Natijada Turbo-Paskal ishga tayyor holga keladi.
Faraz qilaylik, Turbo-Paskalni o'rnatishda odatdagi «S» diskning o'rniga «D» diskni tanladingiz va bu holda tizim quyidagi kataloglarga joylashdi:
D:\TP, D:\TP\BGI, D:\TP\DEMOS, D:\TP\DOC,
D:\TP\DOCDEMOS, D:\TP\TURB03, D:\TP\TV DEMOS,
D:\TP\TVISION, D:\TP\UTILS
Bu yerda D:\TP\ katalogida Turbo-Paskalning asosiy fayllari joylashgan:

• 
  Turbo.exe dasturni yaratish uchun lozim bo'lgan integrallashgan muhit (Turbo-Pascal Integrated Develop­ment Environment) fayli;
  

• 
  Turbo.hip -tezkor yordam ma'lumotlarini saqlovchi fayl;
  
• 
  Turbo.tp -Turbo.exe dasturi foydalanadigan sistema konfiguratsiyasining fayli;
  
• 
  Turbo.tpl — Turbo—Paskalning rezident modullari (Resident units);
  
• 
  Tptour.exe — integrallashgan muhitda ishlashni tanishtiruvchi dastur.
  

Bulardan tashqari, D:\TP\BGI katalogida Turbo Pas­kalning grafik rejim ishini ta'minlovchi fayllar mavjud:

• 
  Graph.tpu — Turbo Paskalning barcha grafik dasturlari ishlashi uchun zarur bo'lgan fayl;
  
• 
  BGI kengaytmali bir nechta fayl—videotizimlarning turli tiplari bilan ishlashni ta'minlovchi drayverlar;
  
• 
  CHR kengaytmali bir nechta fayl — vektorli shriftlarni o'z ichiga oluvchi fayllar.
  

Paskal tilining asosiy tiplari
Odatda, dasturda ishlatiluvchi ma'lumotlar quyidagi tiplarning birortasiga tegishli bo'ladi: butun qiymatli tiplar, haqiqiy qiymatli tiplar, belgili va satrli tiplar, mantiqiy qiymatli va ko'rsatkichli tiplar. Umuman olganda, tiplarni ikkita guruhga ajratish mumkin: asosiy (yoki oddiy) tip va hosilaviy tip. Yuqorida sanab o'tilgan tiplar asosiy guruhga tegishli bo'lgan tiplardir., Hosilaviy tiplar esa, asosiy yoki hosilaviy guruhga tegishli tiplardan hosil qilinadi.
Butun qiymatli tipga tegishli songa misollar: —1501, 0, 9999.
Butun qiymat qabul qiluvchi o'zgaruvchilarni e'lon qilish uchun Integer, Shortlnt, Byte, Longlnt va Word xizmatchi so'zlaridan foydalanish mumkin.
Haqiqiy qiymatli tfipga tegishli sonlarga misollar 25.0956, 6.75, -321.5336, 1.2E+02,
-3.57E-0.1
Haqiqiy (kasr) qiymatli tegishli o'zgaruvchilarni e'lon qilish uchun Real, Singly Double, Extended va Comp xizmatchi so'zlaridan foydalanish mumkin. Hamma harflar, belgi va r_aqaml_ar, (masalan A, b, «, !, $, S) belgili tipga tegishlidir JBelgili tipni qabul qiluvchi o'zgaruvchilarni e'lon qilish uchun char xizmatchi so'zidan foydalanish mumkin.
Belgilarning ixtiyoriy yig'ilmasi (ketma-ketligi) qatorlar deb ataladi.
Misol: 'Ahmad¹, '$25', '_START.
Qator xatto bo'sh ham bo'l_ishi mumkin (''). Bu tipdagi o'zgaruvchilarni e'lon qilish uchun String xizmatchi so'zidan foydalaniladi.
Mantiqiy o'zgaruvcilar faqat True (rost) va False (yolg'on) qiymatlarining bittasingina qabul qilishi mumkin. Bu tip o'zgaruvchilanni e’lon qilish uchun Boolean hizmatchi so'zi ishlatiladi.
Ko'rsatkichlar ma'lumotlarning komputer xotirasidagi turar joyi (adresi)ni aniqlab beradi va ularni e'lon qilish uchun Pointer xizmaichi so'zidan foydalaniladi.
Hosilaviy tiplarni hosil qilish va e’lon qilish yo'llarini kelgusi bo'linnlarda to'liq tushuntirib o'tiladi.
Yuqorida sanab o'tiilgan tiplar haqida to'liqroq ma'lumotlar keltirib o'tamiz.
Butun sonlar
Butun qiymatli tiiplarning barchasi 3- jadvalda keltirilgan.
Bu sanab o'tilgan tiplar o'zlarining qiymatlar qabul qilish oralig'i va xotiradan egalagan joyining katta yoki kichikligi bilan farqlaniadi. Shuning uchun, o'zgaruvchilarning qabul qiladi,garfik qiymatlarini katta yoki kichikligiga qarab, yuqoridagi t:iplardgan mosini tanlash maqsadga muvofiqdir.
3 • j a d v a I.

Tip ko'rinishi	Mazkur tipli o'zgaruvchining qabul qiladigan qiymatlar oralig'i	O'zgaruvchining komputer xotirasidan egallaydiganjoyi
Shortlnt	-128. .127	8 bit
Integer	-32768. .32767	16 bit
Longlnt	-2147483648.. 2147483647	32 bit
Byte	0..255	8 bit
Word	0..65535	16 bit

Endi shu tipdan foydalanishga doir quyidagi misolni ko'rib chiqaylik:
Berilgan m va n butun sonlari ustida quyidagi arifmetik amallar bajarish dasturini tuzing: m+n,m—n, m*n. Umuman Paskal tilida dastur tuzish unchalik murakkab emas, hozir shuni amalda ko'rsatamiz. Sistemali qavs (O)lar ichiga turli izoh va tushuntirishlar yozib, ular bilan dasturni jihozlaymiz.
{Dastur sarlavhasini yozamiz}
Program Sonlar;
Var {dasturda foydalanish mumkin bo'lgan barcha o'zgaruvchilar shu var so'zidan so'ng e'lon qilinadi};
m,n:integer;{m va n o'zgaruvchilar o'rtacha kattalikdagi butun sonlar};
&l,&2,&3:integer;{&l=m+/7, k2=m—n, kZ=m*n — bajarilgan arifmetik amallar natijasini xotirada saqlash uchun tanlangan butun tipli o'zgaruvchilar};
begin {Paskal dasturi begin (boshlanmoq) so'zi bilan boshlanib,
end.(tamom) so'zi bilan tamomlanadi}
Readin(m,n); {m va n butun sonlarini kiritish so'ralyapti, agar kiritilayotgan son butun bo'lmasa «Error 106:Invalid numeric format.* xatosi habar qilinadi va da­stur ishini to'xtatadi}