|
Bryuster qonuni. Tabiiy yorug’lik ikkita dielektrikning (misol uchun havo va suv) chegarasiga tushganda bir qismi qaytadi, bir qismi esa sinib ikkinchi muhitda harakatlanadi. Bu nurlarning yo’liga turmalin plastinka qo’yib, ularning qisman qutblanganligiga ishonch hosil qilish mumkin. Tajribalar qaytgan nurda tushish tekisligiga perpendikular bo’lgan tebranish singanida esa tushish tekisligiga parallel tebranish (strelkalar bilan ko’rsatilgan) ustunroq bo’lishini ko’rsatdi.
Qutblanishdan foydalanish. Qutblanish hodisasi xalq xo’jaligidajuda keng qo’llaniladi. Bularga mexanik yuklanish natijasida vujudga keladigan elastik kuchlanish joylari-ni aniqlash, tovushni yozish va eshittirish kabi tez o’tadigan jarayonlarni o’rganish misol bo’ladi. Tajribalarning ko’rsatishicha, ba'zi kristallar va organik moddalarning eritmalaridan qutblangan yorug’lik o’tganida qutblanish tekisligining burilishi kuzatiladi. Qutblanish tekisligini burovchi moddalar optik faol moddalar deyiladi. Bunday moddalarga kvars, shakarning suvdagi eritmasi va boshqalar misol bo’ladi. Aynan shu hodisadan optik faol moddalar eritmasining konsentratsiyasini aniqlashda keng foydalaniladi.
Rentgen nurlari. Nemis fizigi V.Rentgen 1895-Yilda trubkada gazlarning elektr toki O’tkazish jarayonini o’rganayotib noma'lum nurni kashf etdi. Keyinchalik esa unga rentgen nurlari deb nom berishdi.
Bu nurlar trubkaning katoddan chiqayotgan katta tezlikli elektronlar tushayotgan joyida yashil sifat nurlanish vu-judga keltirishi natijasida qayd qilindi. Rentgen nurlarining oddiy nur uchun noshaffof hisoblanuvchi odam tanasi, qora qog’oz, karton va yupqa metall qatlamlardan osongina o’ta olish qobiliyatiga egaligi aniqlandi.
Rentgen trubkasi. Rentgen nurlarining vujudga kelish me-xanizmini bilish uchun uni hosil qiladigan, rentgen trubkasi deb ataluvchi maxsus asbob bilan tanishaylik . Rentgen trubkasi ichidagi bosim 0,1 mPa atrofida bo’lgan shisha ballondan iborat. Volframdan spiral ko’rinishida yasalgan katod elektronlar manbayi bo’lib xizmat qiladi. Termoelektron emissiya natijasida katoddan chiqayotgan elektronlar oqimi kuchli elektr maydonda tezlatiladi. Tezlashgan elektronlar oqimi 45° burchak ostida o’rnatilgan og’ir anodga tushadi. Anodning bunday joylashtirilishiga sabab, undan chiqayotgan nurning yo’nalishini boshqarishdir.
Tezlashtiruvchi maydonda U kinetik energiyaga ega bo’lgan elektron anod moddasida tormozlanadi. Katta tezlikli elektronlarning anodda tormozlanishi natijasida rentgen nurlari vujudga keladi.Tormozlanish natijasida vujudga keladigan rentgen nurlari uzluksiz, yaxlit spektrga ega. Chunki anodga urilayotgan elektron-larning tezliklari va demak, kinetik energiyalari ham turlicha. Shuni ta'kidlash lozimki, rentgen nurlarining energiyasi uni vujudga keltirgan elektronlarning energiyasidan katta bo’la olmaydi. Shuningdek, rentgen nurlari, aniqrog’i, bu nurlar vujudga keltiradigan difraksion manzara yordamida moddalarning tuzilishini, atomlarning joylashuvini aniqlash mumkin. Bu usul rentgen struktura analizi deyiladi.
2.2.1-rasm
Bundan tashqari, rentgen nurlari davolashda, mikroskoplarda, spektroskopiyada, spektral analizda, astronomiyada va boshqa bir qancha sohalarda juda keng qo’llaniladi.
Golografiya - bu yorug'lik maydonini (odatda ob'ektlardan sochilib ketadigan yorug'lik manbai natijasidir) yozib olish va keyinchalik asl ob'ekt yo'qligi sababli asl yorug'lik maydoni yo'q bo'lganda qayta tiklashga imkon beradigan usuldir. Golografiyani bir oz o'xshash bo'lgan deb hisoblash mumkin ovoz yozish, shunga o'xshash moddalar tebranishi natijasida hosil bo'lgan tovush maydoni musiqiy asboblar yoki ovoz kordlari, asl titraydigan moddaning ishtirokisiz, keyinroq ko'paytirilishi mumkin bo'lgan tarzda kodlangan. Biroq, u shunga o'xshashdir Ambisonik reproduktsiyada tovush maydonining har qanday tinglash burchagi takrorlanishi mumkin bo'lgan ovoz yozuvi. Lazer. Lazerli golografiyada gologramma manba yordamida yoziladi lazer rangi, juda toza va tarkibida tartibli bo'lgan yorug'lik. Turli xil sozlamalar ishlatilishi mumkin va bir nechta turdagi gologrammalar tuzilishi mumkin, ammo ularning barchasi turli yo'nalishlardan kelib chiqadigan yorug'likning o'zaro ta'sirini o'z ichiga oladi va bu mikroskopik aralashuv naqshini hosil qiladi. plastinka, film yoki boshqa vosita fotografik jihatdan yozuvlar.Bir umumiy tartibda lazer nurlari ikkiga bo'linadi, biri sifatida tanilgan ob'ekt nurlari ikkinchisi esa mos yozuvlar nurlari. Ob'ekt nurlari ob'ektiv orqali o'tqazish orqali kengaytiriladi va mavzuni yoritish uchun ishlatiladi. Yozib olish vositasi ushbu nur aks ettirilgandan yoki mavzu tomonidan tarqalgandan keyin uni uradigan joyda joylashgan. Axborot vositasining chekkalari oxir-oqibat mavzu ko'riladigan oyna vazifasini o'taydi, shuning uchun uning joylashuvi hisobga olingan holda tanlanadi. Yo'naltiruvchi nur kengaytirilib, to'g'ridan-to'g'ri muhitga porlashi uchun amalga oshiriladi, u erda kerakli interferentsiya naqshini yaratish uchun ob'ektdan keladigan yorug'lik bilan ta'sir o'tkazadi.
Gologrammani tiklash. An'anaviy fotosurat singari, golografiya ham talab qiladi chalinish xavfi ro'yxatga olish vositasiga to'g'ri ta'sir qilish vaqti. Oddiy fotosuratlardan farqli o'laroq, yorug'lik manbai, optik elementlar, ro'yxatga olish muhiti va sub'ekt bir-biriga nisbatan harakatsiz bo'lib turishi kerak, aks holda yorug'lik to'lqin uzunligining to'rtdan bir qismida aks holda interferentsiya shakli xiralashadi. va gologramma buzilgan. Jonli mavzular va ba'zi bir beqaror materiallar bilan, bu juda kuchli va juda qisqa muddatli lazer nuri ishlatilsa, juda xavfli va kamdan-kam hollarda ilmiy va ishlab chiqarish laboratoriyalari sharoitida amalga oshiriladigan xavfli protsedura.
Do'stlaringiz bilan baham: |
