Jamiyat va inson falsafasi ma’ruza rejasi

Liberal sivilizatsiya
yoki G‘arb sivilizatsiyasi madaniy va siyosiy plyuralizm hamda 
jamiyatning asosiy qadriyati – huquq tizimining vujudga kelishi bilan bog‘liq
. Uning ildizlari 
11
Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q.-T.: Sharq, 1998.-B.21 

---

xususiy mulk va erkin bozor hukm surgan davrda vujudga kelgan antik sivilizatsiyaga borib 
taqaladi. O‘z navbatida, bozor va xususiy mulk individ uchun kafolatlarni, mulkdor imtiyozlarini, 
mulkdorlar guruhining ma'muriyatdan ustunligini, shaxs erkinligi va o‘z imkoniyatlarini ro‘yobga 
chiqarish tamoyillarini o‘z ichiga olgan huquqiy tamoyillar va institutlar tizimi vujudga kelishiga 
sabab bo‘lgan.
An'anaviy sivilizatsiyalar
 
ijtimoiy hayotning varvarlikka chek qo‘yish bilan bog‘liq 
dastlabki shaklidan iborat
. Bular barcha a'zolari bevosita emotsional muloqot jarayonida bo‘lgan 
nisbatan kichkina lokal hamjamiyatlardir. Ular jamoa qadriyatlarining ustunligi, qabila 
oqsoqollariga nisbatan hurmat, o‘tmishga qarab mo‘ljal olishga asoslangan. An'anaviy 
sivilizatsiyaning o‘ziga xos jihatlari – past malakali, lekin ancha keng byurokratiyaga tayanuvchi 
jabr-zulmga asoslangan hokimiyat, tabaqalarning huquqsizligi, jamoaviy tuzilma, huquqning 
norasoligi, individning kamsitilishi kabilardir. 
Oraliq sivilizatsiya 
yoki o‘tish davri sivilizatsiyasi ulkan inshootlar (to‘g‘onlar, kanallar 
va sh.k.) barpo etish, yangi hududlarni bosib olish yoki o‘z hududini tashqi dushmandan himoya 
qilish (masalan, Buyuk Xitoy devori) zaruriyati tufayli vujudga keladi.
Natijada an'analari va 
qadriyatlariga ko‘ra har xil lokal hamjamiyatlarning mexanik birlashuvi yuz beradi. Mazkur 
birlashuv rasmiy xususiyat kasb etadi va idrok etish ancha qiyin bo‘lgan normativ-huquqiy 
qoidalarga muvofiq va jamiyatni tashkil etishning lokal hamjamiyatlar ko‘nikkan hayot tarziga zid 
bo‘lgan shakllarida amalga oshiriladi. Aksariyat hollarda jamiyatni birlashtirish vazifasi davlat 
tomonidan va asosan kuch ishlatish yo‘li bilan hal qilinadi. Ayni shu sababli normalar tizimi 
asosan birlashtiruvchi mexanizm sifatidagi davlat ehtiyojlarini aks ettiradi. Bundan o‘tish davri 
sivilizatsiyalariga xos bo‘lgan huquqiy nigilizm kelib chiqadi. Davlat qadriyatlari va lokal 
hamjamiyatlarning qadriyatlari asosan bir-biriga zid bo‘lgani bois ularning o‘rtasida to‘qnashuv 
yuz berishi mumkin. Qattiq davlat intizomi, ko‘p sonli soliqlar to‘lash, amaldorlarning 
o‘zboshimchaligi, rekrut majburiyati, urushlarda ishtirok etish zaruriyati kabi davlatning bu 
talablari aholining aksariyat qismida norozilik uyg‘otadi.
Shunday qilib, jamiyatning muhim xususiyatlari ijtimoiy hayotni tashkil etishning keng 
ko‘lamli shakli sanalgan sivilizatsiyaga asoslanadi. Sivilizatsiyalar vaqtda va makonda o‘ta 
barqaror bo‘ladi, individlar va ijtimoiy guruhlarning aloqalarini tartibga soladigan va jamiyatning 
moddiy asoslarini ham, ma'naviy asoslarini ham belgilaydigan umumiy normalarga asoslanadi. 
Ular madaniyat va ijtimoiy munosabatlarning umumiy shakllarini yaratib, jamiyat hayotining 
tizim tashkil etadigan muhim asosi sifatida amal qiladi. 
Sivilizatsiya – avlodlar vorisiyligini 
ta'minlovchi tarixiy tajriba manbaidir.
Sivilizatsiya ijtimoiy hayotning barcha omillarini: madaniyat va madaniyatsizlikni, 
yutuqlar va kamchiliklarni o‘zida birlashtiradi. Ma'lumki, jamiyat rivojlanishiga qarab uning 
normalari eskirib boradi. Ular mazkur sotsiumning o‘zgargan yashash sharoitlari bilan to‘qnashib, 
uning mavjudligiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri tahdid soladi. Ammo muhimi shundaki, normalar o‘z 
holicha jamiyatning saqlanishini kafolatlamaydi, ular mazkur normalarga amal qilishga, ulardan 
o‘z faoliyatida foydalanishga, ularni o‘ziga xos tarzda talqin qilishga qodir bo‘lgan odamlarni 
shakllantirishni nazarda tutadi. Shu sababli madaniyat sivilizatsiyaning muhim tarkibiy qismi 
hisoblanadi.