Jaloliddin Jo‘rayev

96
Jaloliddin 
JOʻRAYEV

---

ندرک مامت ار دوصقم نا زو
(Дуввум аз ҳарф қасди ном кардан,
В-аз он мақсудро тамом кардан.)
Ikkinchisi esa harfdan nom izlamoq, shu bilan tamom qilib, 
maqsadga erishmoq. Chunonchi, “Bobur” nomida:
مايا دزوديم وت دق رب ابق
مان وکن یا فاق ات فاق زا رآ رب
(Қабо бар қадди ту мидӯзад айём,
Барор аз қоф то қоф, эй накӯном.)
Sening qaddi qomating uchun kunlar qimmatbaho to‘nlar 
bichmoqda. Qofdan qofgacha, ey go‘zalim, nomingni chiqargil!
Mas’alani hal qilish: Ism moddasi “
دق رب ابق
” (“Qabo bar qad”)
dur. “
ق
” (“Qof”) harfidan boshlab, “
ق
” (“qof”) harfi o‘rtasidagi 
harflarni terib deganda “
رباب
” (“Bobur”) hosil bo‘ladi.
Va yana bir misol “Salom” nomida:
لبنس وت فلز لگ وت یور دوب
لگ نماد رب تلبنس رس دهن
(Бувад рӯи ту гул, зулфи ту сунбул,
Ниҳад сар сунбулат бар домани гул.) 
[Yuzing gul edi, zulfing esa sunbul. Sunbulingni boshini 
gulning etagiga qo‘yadi.]
Ism moddasi 
تلبنس رس
” ” (“Sari sunbulat”) va hamda “
لگ نماد رب
” 
(“bar domani gul”)dur. Mazkur “
تلبنس رس
” (“Sari sunbulat”)dan murod 
“
س
” (“sin”) harfidur. “
لگ
” (“Gul”)ni etagi “
ل
” “lom”. (Undan) Murod 
“
مل
” “lom” ismidur. Mazkur 
س
” ” (“sin”) harfini lomga tarkib(i) 
ملاس
” ” 
(“Salom”) bo‘lur.
حيملت تسليصحت لامعا ز موس
حيرصت هب نيا حرش وت اب ميوگب
(Севвум зи аъмол таҳсиласт талмеҳ, 
Бигӯям бо ту шарҳи ин ба тасреҳ.)
Tahsiliy amallardan 
uchinchi qismi talmih amalidur
. Buni 
men senga bayon qilib berurman. 
روکذم ظفل زا تسا ندرک تراشا
روهشم یاج ردنا رگيد ظفلب
(Ишорат кардан аст аз лафзи мазкур,
Ба лафзи дигар андар ҷойи машҳур.)
U talmeh shundan iboratki, bir lafzni zikr qilishdan bir joyda 
mashhur bo‘lgun lafzga ishorat qilmoqdur. Chunonchi “Ahmad” 
nomida:
یناثملا عبس هروس یناوخ وچ
یناث فرح یب وا مان ینادب
97
Abdurahmon Jomiyning “Risolayi muammoyi manzum” asari va uning tarjimasi

---

(Чу хонӣ сураи сабъ ал-масонӣ,
Бидонӣ номи ӯ беҳарфи сонӣ.)
Suri fotihani o‘qig‘oningda ikkinchi harfni tashlasang, u yorni 
nomini bilasan.
Masalani hal qilish:
یناثملا عبس
” ” (“Sab’ al-masoni”) surasidan 
murod “
دمحلا
” (“Al-hamd”)dur. Mazkurdan ikkinchi harf tashlanganda 
دمحا
”” (“Ahmad”) bo‘ladur.
Va yana bir misol “Suhayl”
ناويا هزوريف نيزا رهم دبات وچ
ناويک ديهان اب وت مان دوش
(Чу тобад меҳр аз ин ферӯза айвон,
Шавад номи ту бо ноҳид кайвон.)
[Mehr bu feruza ayvondan burilsa, kayvon nohidi bilan 
noming chiqadi.]
Ism moddasi “
رهم
” (“mehr”), “
ديهان
” (“nohid”), “
ناويک
” (“kayvon”)
dur. Chunonchi, “
رهم
” (“mehr”)ni murodifi “
سمش
” (“shams”)i 
mazkurni ahli nujum zijlarida belgulangan mashhur harfi “
س
” (“sin”) 
harfidur. “
ديهان
” (“nohid”)ni murodifi “
هرهز
” (“Zuhra”)i mazkurni harfi 
“
ـه
” (“he”) harfi. “
ناويک
” (“kayvon”)ni murodifi “
لحز
” (“Zuhal”)i 
muzkurni harfi “
ل
” (“lom”) harfi. Demak, mazkur hosil bo‘lg‘on “
س
” 
(“sin”), “
یه
” (“hi”), “
ل
” (“lom”) harflarini tartibi bilan tartib berilganda
“
ليهس
” (“Suhayl”) bo‘lur.
Va yana misol “Ato” nomida:
رابرهگ لعل نآ هدنخ زا دياشن
راسنوگن رد ما هديد جنک ز
(Нашояд аз хандаи он лаъли гуҳарбор,
Зи кунҷи дидаам дар нигунсор.)
U gavhar sochuvchi la’l lab xanda bilan ko‘zum kunjidan 
oqadurgon yoshlarga taskin berdi.
Hal qilish: “
هديد
” (“dida”)ni murodifi “
نيع
” (“ayn”)dur. 
Mazkurdan “( “
ع
“ayn”) harfi muroddur. Va yana mazkur “dida”ni 
kunji “
ه
” (“he”) harfi
هدنخ
” ” (“xanda”)ni kunji ham “
ه
” (“he”) harfidur. 
Abjad hisobi bilan bu ikki harf o‘n adad bo‘lur. Ya’ni “
ط
” (“to”) hamda 
“
ا
” (“alif”) harflariga barobardur. Mazkur“
ط
” (“to”), “
ا
” (“alif”)ni “
ع
”
(“ayn”) harfiga tarkibi “
اطع
” (“Ato”) bo‘lur.
تسا کاب هچ نآ زا فدارت مراهچ دوب
تسا کارتشا مجنپ ز ميوگ رگا
(Бувад чаҳорум тародиф, аз он чи� бок аст?
Агар гу�ям зи панҷум иштирок аст.)