Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

uchinchi manbasi - kreditor qarzlardir
. 
Kreditor qarz shaklidagi mablag‗lar korxonaga tegishli bo‗lmagan 
mablag‗lar bo‗lsa-da, ular korxona oborotida doimo ishtirok etadi. Shu 
tufayli ular aylanma aktivlarning manbayi hisoblanadi. Kreditor 
qarzlarga quyidagilar kiradi:
1. Mol yetkazib beruvchilar bilan hisoblar. 
2. Byudjet bo‗yicha qarzlar.
3. Mehnatga haq to‗lash bo‗yicha qarzlar. 
4. Ijtimoiy sug‗urta va ta‘minot bo‗yicha qarzlar. 
5. Mulkiy va shaxsiy sug‗urta bo‗yicha qarzlar. 
6. Byudjetdan tashqari to‗lovlar bo‗yicha qarzlar. 
7. Shu‘ba korxonalariga qarzlar.
8. Uyushma korxonalariga qarzlar
9. Boshqa kreditorlar.
Aylanma aktivlarning boshqa manbalariga moddiy rag‗batlantirish 
fondi va boshqa fondlar qoldiqlari kirishi mumkin. Korxonalarning 
moliyaviy ahvoli ijobiy bo‗lsa, u o‗z vaqtida bank kreditini to‗lashi, mol 
yetkazib beruvchilar bilan hisob-kitob qilishi, ish haqini to‗lashi, 
byudjetga to‗lovlarni, o‗z vaqtida, amalga oshirishi mumkin.
Korxonaning moliyaviy ahvoli yomonlashganda to‗lanmagan 
qarzlar hosil bo‗ladi. To‗lanmagan qarzlar:
a) bank kreditlari bo‗yicha; 
b) mol yetkazib beruvchilarga o‗z vaqtida to‗lanmagan qarzlar;
d) ish haqi bo‗yicha to‗lanmagan qarzlar va boshqalar bo‗yicha 
yuzaga keladi.
To‗lanmagan qarzlarning yuzaga kelish sabablari korxona 
ko‗zlagan rejalarining amalga oshirilmaganligi, aylanma aktivlardan 
foydalanishida samaraga erisha olmaslik va boshqalar bo‗lishi mumkin.

---

264
Aylanma aktivlardan foydalanishda bo‗ladigan kamchiliklar: 
• korxonalar o‗z aylanma mablag‗lari bilan yetarli ta‘minlanmagan 
sharoitida; 
• aylanma aktivlar aylanishi sekinlashganda;
• korxonada talabdan ortiqcha tovar moddiy boyliklar zaxiralari 
yig‗ilib qolganda;
• aylanma aktivlar ko‗zda tutilganidan boshqa maqsadlarga 
ishlatilganda yuzaga keladi. 
Korxona o‗z aylanma aktivlarining holatini, ularning samaradorlik 
ko‗rsatkichlarini doimiy nazorat qilib borish lozim.
Aylanma 
aktivlardan 
foydalanishning