|
3-
§
.
Valyuta kursiga ta‟sir etuvchi omillar
Har qanday baho kabi valyuta kursi valyutaga talab va taklif
ta‘sirida asosiy qiymatidan (ya‘ni valyutaning xarid qilish qobiliyatidan)
nari-beri siljiydi. Bunday talab va taklifning o‗zaro mosligi bir qator
omillarga bog‗liq. Valyuta kursining ko‗p omilliligi uning boshqa
iqtisodiy kategoriyalar, jumladan, qiymat, narx, pul, foiz, to‗lov balansi
va boshqalar bilan bog‗liqligini aks ettiradi. Bu omillar ichida
quyidagilarni ko‗rsatish mumkin:
1.
Inflyatsiya sur’atlari
. Valyutalarning xarid qobiliyati bo‗yicha
ularning o‗zaro nisbati o‗zida qiymat qonunini aks ettirib, valyuta
kursini aniqlash vositasidir. Shu sababli valyuta kursiga inflyatsiya
sur‘atlari ta‘sir ko‗rsatadi. Mamlakatda inflyatsiya darajasi qanchalik
yuqori bo‗lsa, milliy valyuta kursi shunchalik past bo‗ladi (agar boshqa
omillar qarshi ta‘sir ko‗rsatmasa).
Inflyatsiya oqibatida pul qadrsizlanishi mamlakatda pulning xarid
qobiliyatining pasayishiga va inflyatsiya su‘ratlari nisbatan past
mamlakatlarning valyutalari kursidan tushib ketishiga sabab bo‗ladi.
Bunday moyillik, odatda, o‗rta va uzoq muddatli rejada kuzatiladi. Val-
yuta kursining tenglashtirilishi, uni sotib olish qobiliyatining paritetiga
moslashtirish o‗rtacha ikki yil davomida amalga oshiriladi. Bu shu bilan
izohlanadiki, valyuta kursining kundalik kotirovkasi faqatgina uni sotib
olish qobiliyatiga asosan amalga oshirilmay, unga, shuningdek, boshqa
omillar ham ta‘sir etadi. XX asrning 80-yillarida ko‗pincha valyuta kur-
sining paritetidan 30% dan ortiq miqdorda siljishi yuz berib turgan. Le-
187
Mijozlarning valyuta hisob varag‗ini ochish va yuritish bo‗yicha
operatsiyalari, ayniqsa, inflyatsiyaning yuqori darajasi sharoitida juda
qulaydir, chunki xorijiy valyutani saqlab undan bank foyda olish
imkoniyatiga ega bo‗ladi.
Mulk shaklidan qa‘ti nazar barcha tashkilot, korxona va
muassasalar-rezidentlar xorijiy valyuta mablag‗larini O‗zbekiston
Respublikasi vakolatli banklaridagi valyuta hisob raqamlarda saqlashlari
lozim. Vakolatli banklar yuridik va jismoniy shaxslar - rezidentlar va
norezidentlarning chet el valyutasidagi talab qilib olinadigan depozit
hisob varaqlarini yuritish qoidalari asosida o‗zining valyuta faoliyatini
amalga oshiradilar. Valyuta hisob varaqlarining ochilishi Markaziy
bankning "O‗zbekiston Respublikasi banklarida ochiladigan bank hisob
varaqlari to‗g‗risida"gi yo‗riqnomada belgilangan tartibda amalga
oshiriladi. Tijorat banklari tomonidan
mijozlarning chet el valyutasidagi
hisob raqamlarini yuritish, valyutani tartibga solishga doir qonunchilik
va me‘yoriy hujjatlar talablariga rioya qilgan holda olib boriladi. Bunda
tijorat banki chet el valyutasida hisob-kitoblarni amalga oshirish, savdo
bilan bog‗liq bo‗lmagan pul jo‗natmalari, chet el banklari bilan vakillik
munosabatlarini o‗rnatish, tovar va xizmatlarni eksport-import qilish
bilan bog‗liq xalqaro hisob-kitob operatsiyalari, ichki valyuta bozorida
chet el valyutasini sotib olish va sotish operatsiyalari, O‗zbekiston
Respublikasi hududiga valyuta mablag‗larini jalb qilish va ularni
joylashtirishga doir ssuda va depozit operatsiyalari, xalqaro pul
bozorlaridagi kredit operatsiyalari, valyuta (depozit va konversion)
operatsiyalarini o‗tkazish bo‗yicha Markaziy bank tomonidan qo‗yilgan
malakaviy va texnik talablarga javob bera olishi lozim.
Vakolatli banklar tomonidan to‗lovlar valyuta hisob varag‗ida
mavjud mablag‗lar, valyutali plastik to‗lov va kredit kartochkalaridan
foydalangan holda belgilangan overdraft limitlari doirasida amalga
oshirilishi mumkin. Banklar va bank xodimlari o‗zlarining mijozlari va
korrespondentlari operatsiyalari, hisob varaqlari va omonatlari
to‗g‗risidagi ma‘lumotlarning sir saqlanishini kafolatlaydilar. Vakolatli
banklar amalga oshirayotgan operatsiyalari bo‗yicha vositachilik haqi
foiz stavkalari va ta‘riflarini belgilaydilar va vositachilik haqini chet el
valyutasida olish huquqiga egadirlar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
