Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

kreditning 
to„lovliligidir
. Bunda shartnomaga ko‗ra kredit oluvchi korxona o‗z 
ehtiyoji uchun kreditga olgan pul mablag‗laridan vaqtincha foyda-
langanligi uchun bankka belgilangan haqni to‗lashi lozim. Amaliyotda 
bu tamoyil bankning foiz mexanizmi orqali amalga oshiriladi. Bankning 
foiz stavkasi bu kreditning «narxidir». Kredit uchun haq to‗lash korxo-
nalarni xo‗jalik hisobiga, shu jumladan, resurslarning ko‗payishiga 
hamda jalb qilingan mablag‗lardan foydalanishga ta‘sir etadi. Bank 
muassasalari kredit foizi hisobidan o‗z xarajatlarini qoplaydi. Kredit 
uchun haq to‗lash tamoyili qarzga olingan mablag‗lardan unumli foyda-
lanish va kreditni qaytarish muddatini tezlashtirish maqsadida korxon-
aga iqtisodiy ta‘sir ko‗rsatish vositasidir. Bank foizi kredit turlariga 
qarab turlicha belgilanadi. Qaytarilish muddati o‗tib ketgan kreditlar 
uchun oshirilgan miqdorda foiz olinadi, bu esa qaytarish muddati 
shartlariga qat‘iy ravishda rioya qilishga yordam beradi. 
O„zbekiston Respublikasi tijorat banklari kredit to„lovi miqdo-
rini belgilashda ahamiyat beradigan quyidagi asosiy tamoyillar 
mavjud. Bular:
- O‗zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan tijorat 
banklariga beriladigan ssudalar bo‗yicha o‗rnatilgan bazaviy foiz stav-
kasi; 
231
Trast 
Xazina majburiyatlari 
Sertifikatlar 
Market-meyker 
REPO 
 
O„z bilimini tekshirish uchun savollar 
 
- Qimmatli qog‗ozlarning mohiyati, zarurligi va turlarini tushun-
tiring. 
- Qimmatli qog‗ozlarni belgilari bo‗yicha tasniflang. 
- Investitsiya portfeli nima va unga qanday omillar ta‘sir ko‗rsatadi? 
- Tijorat banklari qimmatli qog‗ozlar bilan qanday operatsiyalarni 
bajaradi? 
- Tijorat banklarining qimmatli qog‗ozlar bozoridagi faoliyati va 
uning turlarini tushuntiring. 
- REPO operatsiyalari deganda nimani tushunasiz? 
- Tijorat banklarining qimmtli qog‗ozlar bilan bo‗ladigan 
operatsiyalarida uchraydigan risklarni aniqlang va uni muhokama qiling. 

---

232