|
BOSHQARISH USULLARI………………………………………………
592
1-
§
. Bank riski tushunchasi va uning turlari………………………………... 592
2-
§
. Kredit risklari va ularni hisoblash usullari.............................................. 605
3-
§
. Tijorat banklari faoliyatida risklarni boshqarish.…………………........ 616
Ilovalar……………………………………………………………………… 624
Glossariy……………………………………………………………………. 634
Foydalanilgan adabiyotlar ro‗yxati……………………………………......... 722
8
KIRISH
Bozor munosabatlarining muhim bo‗g‗inlaridan biri bo‗lgan bank
tizimini isloh qilish va erkinlashtirish zamirida iqtisodiyotni
rivojlantirish, xalqaro bank tizimi talablariga mos keluvchi mahalliy
banklar faoliyatini tashkil qilish va ular faoliyatini yanada
takomillashtirish bugunning dolzarb vazifalaridan hisoblanadi. Yaxshi
taraqqiy etgan bank tizimi va banklar faoliyatiga ega bo‗lgan jamiyat
sog‗lom rivojlanishi mumkin.
O‗zbekistonda bank ishi, kredit munosabatlari yildan yilga
rivojlanib bormoqda. Xalqaro moliya tashkilotlarining ma‘lumotlariga
ko‗ra, O‗zbekiston ―Biznesni yuritish‖, ―Kredit olish‖ indeksi bo‗yicha
2012-yilda 154-o‗rin, 2014-yilda 105-o‗rinni egallagan bo‗lsa, 2015-
yilda 42-o‗ringa chiqdi. ―Kredit axboroti‖ indeksi bo‗yicha O‗zbekiston
8 ballik baholash tizimidan 7 ballga ega bo‗lgani respublikada kredit
munosabatlarini tez sur‘atlarda rivojlanib borayotganligidan dalolat
beradi.
Ozbekiston Respublikasini yanada rivojlantirishning 2017-2021
yillarga moljallangan Harakatlar Strategiyasida
1
mamlakatimiz bank
tizimining barqarorligini ta‘minlash, ularning capital etarliligini xalqaro
talablarga
moslashtirib
borish,
banklarda
risk-menejmentni
takomillashtirish
sohasida
qator
vazifalarni
amalga
oshirish
rejalashtirilmoqda.
Shu bois, iqtisodiyotni samarali boshqarish uning muhim subyekti
bo‗lgan banklar faoliyatini o‗rganishni, ularning ishlash usullari,
funksiya va operatsiyalarini chuqur bilishni taqozo qiladi.
Kadrlar tayyorlash bo‗yicha ta‘lim standartlari asosida ishlab
chiqilgan namunaviy o‗quv dasturi asosida yaratilgan. «Bank ishi»
darsligi «Pul, kredit va banklar» nazariy fanining davomi bo‗lib, bu
fanda mavzularni nazariy jihatdan yoritish bilan birgalikda ko‗proq
mavzularni amaliy jihatdan o‗rganishga e‘tibor qaratilgan.
Bu fan yosh bankirlarga va bank ishiga qiziquvchilarga
mutaxassislik bo‗yicha bilim berishga, jumladan, banklar faoliyatini
tashkil qilish va olib borish, banklarning turli bozor subyektlari bilan
1
Ozbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish boyicha Harakatlar Strategiyasi
togrisida.PF-4947-son.
T.,2017 y.7 fevral.
9
munosabatlarini va umuman bank ishini tashkil etish asoslarini
o‗rgatishga mo‗ljallangan.
Bank maxsus muassasa sifatida o‗ziga xos bo‗lgan funksiya va
operatsiyalarni bajaradi. U bajaradigan funksiya va operatsiyalar banklar
faoliyatining qator boshqa bozor munosabati subyektlari faoliyatidan
ajralib turishiga asos bo‗ladi. Banklarning ish predmeti bo‗lib pul
mablag‗lari hisoblanadi va ular bozor munosabatining boshqa
subyektlari faoliyatida yuzaga keladigan pul munosabatlarining amalga
oshirilishida vositachi sifatida maydonga chiqadi. Pul doimo o‗zi bilan
ehtiyotkorona muomalada bo‗lishni va saqlashni, uni ko‗paytirishga
harakat qilishni, iqtisod bilan samarali va oqilona ishlatishni talab qiladi.
Pulni tejab-tergab ishlatadigan subyekt doimo pulga ega bo‗lishi, pulini
hisobsiz sarflaydigan kishi undan tezda ajralib qolishi va nochor ahvolga
tushishi mumkin.
Bank bozor munosabatlarining boshqa subyektlaridan farqli o‗laroq,
pul bilan ishlovchi, vaqtincha bo‗sh turgan pul mablag‗larini o‗zida
yig‗uvchi, uni pul zarur bo‗lgan subyektlarga vaqtincha foydalanishga
berib turuvchi va bu pul mablag‗larini samarali ishlatish asosida o‗z
faoliyatini olib boruvchi muassasa hisoblanadi.
Bank ishini qonun va qoidalar asosida aniq va samarali olib borish
nafaqat bank faoliyatini samarali qiladi, balki butun jamiyatning ravnaq
topishiga, iqtisodiyotning rivojlanishiga va jamiyat a‘zolarining ham
boyishiga, turmush farovonligining oshishiga olib keladi.
Odatda, iqtisodiyotning holati banklar faoliyati bilan aniqlanadi.
Banklar bozor munosabatlarining boshqa subyektlaridan farqli ravishda
iqtisodiyotni harakatga keltiruvchi muassasa hisoblanib, moddiy ishlab
chiqarishni tashkil qilish va olib borishda vositachi sifatida, kapital
aylanishining uzluksizligini ta‘minlash, bo‗sh pul mablag‗larini yig‗ish
va ularni pul zarur bo‗lgan subyektlar o‗rtasida taqsimlash bo‗yicha
faoliyat olib boradi. Banklar faoliyatining boshqa subyektlardan farqli
yana bir tomoni shundaki, ular asosan jalb qilingan mablag‗larga tayanib
ishlaydilar. Bu esa, o‗z navbatida, bank ishining risklilik darajasini oshi-
radi. Chunki bank, bir tomondan, unga o‗z jamg‗armalarini ishonib top-
shirgan yuridik va jismoniy shaxslar oldida majburiyatga ega bo‗lsa,
ikkinchi tomondan, bank o‗z aksiyadorlari oldida majburiyatga ega. Shu
sabab banklar mablag‗larni doimo iqtisod qilib ish olib boradilar.
Bank ishi bozor munosabatlarining o‗zgarishiga qarab o‗zgarib bo-
radi, lekin ular tarixiy rivojlanishining o‗ziga xos bo‗lgan xususiyatlarni,
klassik funksiyalar va operatsiyalarni saqlab qolganlar. Qadimdan ham
32
bilan belgilanib, u omonatlarning hajmi, turi, muddatiga, banklarning
boshqa majburiyatlariga bog‗liq bo‗ladi. Majburiy rezervlarning
miqdorlari jalb etilgan mablag‗lar va omonatlarning har bir toifasi
bo‗yicha barcha banklar uchun bir xildir.
Majburiy rezervlar Markaziy bankda naqd pul yoki omonatlar
ko‗rinishida, Markaziy bank belgilaydigan tartibda depozitga
o‗tkaziladi.
2-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: |
