Jahon tarixi

Innovatsiya  — texnika,  texnologiya,  boshqamv va mehnatni 
tashkil etish sohasidagi yangiliklar.
Ekstensiv foydalanish  —  hayot  uchun  zam r ne ’matlarni 
tabiiy  boyliklarning,  xususan,  yerning hosildorligini oshirish 
hisobiga emas, yangi yerlami о ‘zlashtirish hisobiga ко ‘paytirish.
Tabiiy resurslar  — tabiiy boyliklar.

---

I  BO‘LIM
XVI-XVIII  ASRLARDA YEVROPA, 
AM ERIKA  VA  OSIYO  DAVLATLARI
I  BOB.  YEVROPA УА AM ERIKA  DAVLATLARI
l-§ .  Buyuk  geografik  kashfiyotlar  va  ularning 
tarixiy  ahamiyati
«Buyuk geografik kashfiyotlar» atamasi haqida.  «Buyuk 
geografik  kashfiyotlar»  atamasi  XV  asr  oxiri  —  XVII  asr 
o‘rtalarida  yevropalik  sayyohlar  tomonidan  amalga  oshi- 
rilgan  yirik  geografik  kashfiyotlarga  nisbatan  qo‘llaniladi. 
Geografik  kashfiyotlar  esa  odamlar  uchun  shu  vaqtgacha 
noma’lum  bo‘lgan  yangi  yerlarning  qidirib  topilishidir.  XV 
asr  oxiridan  boshlab  quyidagi  omillar  buyuk  geografik  kash- 
fiyotlarning  amalga  oshirilishiga  sabab  bo‘ldi.
Birinchidan,  XV asr  oxiri  — XVI  asr boshlariga  kelib,  Yev- 
ropada  tovar  ishlab  chiqarish  yuqori  sur’atlarda  o ‘sa  bosh- 
ladi.  Bu  esa  xomashyoga  bo‘lgan  talabni  oshirib  yubordi.
Ikkinchidan,  quruqlikdan  va  0 ‘rta  Yer  dengizi  orqali  o‘ta- 
digan  savdo  yo‘llari,  shu jumladan,  Buyuk  Ipak  yo‘li  ustidan 
nazorat  Yevropa  mamlakatlarining  asosiy  raqibi  bo‘lgan  Us- 
moniylar  imperiyasi  (Turkiya)  qo‘liga  o‘tib  ketganligi  sababli 
bu  yo‘llar  yevropalik  savdogarlar  uchun  xavfli  bo‘lib  qoldi.
Binobarin,  endi  yevropaliklar  oldida  yangi  dengiz  savdo 
yoMlarini  ochish tarixiy zaruratga aylandi.  Ularda dengiz savdo 
yodlarini  ochishga  imkon  beruvchi  zamonaviy  kemalar  va
6

---

harbiy  qurollar  ham  mavjud  edi.  Bundan 
tashqari,  dengizda  kom pasdan  foyda- 
lanish,  astrolyabiya  (usturlab)  ixtiro  qi- 
linganligi,  shuningdek,  italiyalik  olim 
P. Toskanelli  yerning  dumaloqligi  haqi- 
dagi ta’limotdan kelib  chiqib,  dunyo xari- 
tasini  yaratganligi  ham  katta  ahamiyat- 
ga  ega  bo‘ldi.  Bu  xaritada  Osiyo  qit’asi 
qirg‘oqlari  Atlantika  okeanining  g‘arbiy 
sohillarida  ekanligi  belgilangan  edi.  Shu  tufayli  P. Toskanelli 
Yevropa  qirg‘oqlaridan  G ‘arb  tomonga  suzib  Hindistonga 
borish  mumkin,  deb  ishonardi.