Jahon tarixi kafedrasi

9-mavzu: Xorazmning o`rta asr shaharlari.

Reja:

1. Xorazm atamasi haqida

2. Xorazm shaharlari tarixiga oid o‘rta asrlar yozma manbalari ma’lumotlari.

3. O‘rta asrlar Xorazm ijtimoiy – iqtisodiy hayotining xorij manbalarida

aks etishi.

4.Xorazmning IX-XV asrlar shaharlarining o‘rganilishi tarixi.

5. O‘rta asrlar siyosiy, ijtimoiy – iqtisodiy va etnomadaniy munosabatlarida Xorazm shaharlarining tutgan o‘rni.

Asosiy qism:

Xorazm atamasi haqida. Qadimgi Xorazm – Turon va Eron mintaqalari oralig‘ida joylashgan tarixiy va qadimgi davlat. Xorazm hududi qadimda Amudaryo adoqlaridan janubga tomon Murg‘ob va Tajan daryolarining yuqori oqimlarigacha cho‘zilgan. Xorazm haqidagi ilk ma’lumotlar Avesto, Doro I ning Bixistun kitoblari, qadimgi yunon mualliflari hamda ilk o‘rta asrlarning arab geograflari asarlarida uchraydi.

Avestoda Xorazm “Ming irmoqli daryo”, “Ko‘llar va o‘tloqlarga boy o‘lka” sifatida madh etiladi.

Qadimgi Xorazm hududi tabiiy jihatdan ikki mintaqaga ajralgan.
Uning shimoliy qismida Amudaryo etaklarida son-sanoqsiz sersuvli o‘zanlar, shimol va shimoli-Sharqqa tomon yastangan keng yaylovlardan iborat bepoyon past tekisliklar, uning janubiy qismida esa, Murg‘ob va Tajan daryolari vodiylarning kattagina qismi tog‘ va adirliklar va ulardan suv olgan katta-kichik daryo-jilg‘alar etaklarida yuzaga kelgan hosildor erlar joylashgan. Qadimgi Xorazm mintaqalari hududlarining o‘ziga xos tabiati, shubhasiz, qadimiy aholining turmush tarzini belgilabgina qolmay, balki bu diyorda yuzaga kelgan qadimiy madaniyatlarning shakllanishi, rivoji va bir-biriga qorishuviga ham kuchli ta’sir etgan.

Miloddan avvalgi IVasrning 2-yarmida Xorazmda mustaqil davlat qaror topadi. Abu Rayhon Beruniyning yozishicha, Xorazm davlatiga afsonaviy qahramon Siyovush asos solgan. Davlat poytaxti dastlab Tuproqqal’ada bo‘lgan. Keyinchalik (305 yil) esa Kat shahriga ko‘chirilgan. Beruniy xorazmshoxlardan 22 tasining nomini qayd qilgan.

Betida tojdor hukmdor, sirtida suvoriy tasviri tushirilgan dastlabki kumush tanga Tuproqqal’adan topilgan. Tanga miloddan avvalgi I asrga mansub. Numizmatik ma’lumotlardan ayon bo‘lishicha bunday shakldagi tangalar miloddan avvalgi VIII asrgacha zarb etillgan.

Xorazm aholisining iqtisodiy va ijtimoiy hayotida yuz bergan tadrijiy rivojlanish uning shimoliy va janubiy qismlarida avval biri ikkinchisidan tubdan farqlanuvchi ikki turdagi madaniyatlar shakllangan. So‘ngra esa ularning qorishuvi oqibatida Xorazmning o‘ziga xos yuksak darajadagi madaniyati yuzaga kelib, ravnaq topgan. Xorazm orqali Buyuk Ipak yo‘li o‘tgan.

III asr oxirlarida Xorazm poytaxti Kat shahri bo‘lgan, X asr oxirlarida poytaxt Urganch shahriga ko‘chiriladi.

1505 yilda Xorazm Muhammad Shayboniyxon davlati tarkibiga kiradi.

1573 yil Xorazm poytaxti Xivaga ko‘chiriladi.

1770 yillarda Xorazmda qo‘ng‘irot sulolasi vakillari hokimiyat tepasiga keladi. Sulola asoschisi Muhammad Aminbiy, bu davrda poytaxt Xivada Xorazm me’morchiligi durdonalarini qurdiradi.

Xorazm 1924 yil viloyat qilib, O‘zbekiston davlati tarkibiga kiritiladi.