Jahon mamlakatlari iqtisodiy-ijtimoiy geografiyasi ” fanidan

Asosiy bayroqlar bо‘yicha dunyo dengiz floti tonnajining taqsimlanish
(2017 yil)
1-jadval

Mamlakat bayrog‘i yoki hududlar	Yalpi sig‘imi mln.br. Reg/t	Dedveyt mln/t	Mamlakat bayrog‘i yoki hududlar	Yalpi sig‘imi mln.br.reg/t	Ded-veyt mln/t
Panama	58	99,2	Ruminiya	4,0	6,1
Liberiya	54,7	62,2	Fransiya	3,8	5,6
Gretsiya	30	37,2	Yugoslaviya	3,8	6,0
Kipr	23	33,0	Ispaniya	3,8	4,7
Norvegiya	22	31,2	Turkiya	3,7	6,3
Yaponiya	22	30,8	Polsha	3,4	4,4
Buyuk Britaniya	18	18,6	Shvetsiya	2,8	2,9
Xitoy	16	16,8	Kanada	2,7	3,0
Rossiya	15		Avstraliya	2,5	3,7
A Q SH	14	15,2	Indoneziya	2,2	2,9
Gongkong	6,6	11,2	Vanautu	2,2	3,3
Hindiston	4,3	10,5	Gibraltar	2,0	3,3
Tayvan	6,5	8,7	Belgiya	19	3,1
Braziliya	5,8	10,0	Sent-Vinsent	1,9	3,0
G F R	6,0	7,0	Argentina	1,9	2,9
Daniya	5,7	7,2	Quvayt	1,9	2,9
Eron	5,2	8,7	Malayziya	1,7	2,5
Malta	4,7	7,8	Saudiya	1,7	2,7
Bermud	4,5	7,0	Bolgariya	1,4	2,8

1- Rasm Jahon suv transporti yo’nalishlari
Dunyo dengiz flotining umumiy hajmi (tonnaji) 420 mln tonnadan ortiqroqdir. 70-yillarning о‘rtalarigacha uning katta qismi tankerga tо‘g‘ri kelgan, hozir esa ularning salmog‘i pasaydi. 90-yillarning boshida umumiy tannaji 30% tankerlarga (neft tashuvchi), 27% balkerga (ixtisoslashgan ruda, kо‘mir, yog‘och, banan, avtomobil tashuvchi kemalar), 12% asosiy yuklarni, 7% konteyner tashuvchi kemalarga tо‘g‘ri keladi. Dunyo dengiz floti tarkibida aralash yuk tashuvchi kombinatsiyalashgan kemalar (tanker-ruda tashuvchi, tanker-dom tashuvchi, don-avtomobil tashuvchi va boshqa),-siqilgan tabiiy gazni -161⁰C haroratda tashiydigan tanker-metan tashuvchi kemalar bor.
1-jadvalda dunyo dengiz flotiga ega bо‘lgan hamma mamlakatlar (38 ta) bо‘yicha ma’lumotlar berilgan. Ularning umumiy dengiz floti sig‘imi 1 mln.br.reg.t.dan ortiqroqdir. Bu sohada rivojlanayotgan mamlakatlar dunyo xо‘jaligining boshqa tarmoqlariga xos bо‘lgan odatdagi “oxirgi” о‘rinlarni emas, balki birinchi va ikkinchi о‘rinlarni egallaydi, shuningdek, “birinchi-beshinchi о‘nlikda” ham rivojlangan mamlakatlar bilan deyarli bir xil mavqega egadir. Shu bilan bir qatorda rivojlanish jarayoni dinamikasi shundayki, unda rivojlangan mamlakatlarning dengiz flot-tonnaji (ayniqsa Gretsiya, Yaponiya, Buyuk Britaniya, GFR, Fransiya, Daniya, Shvetsiya)sо‘ngi yillarda tez qisqarmoqda, ayni paytda rivojlanayotgan mamlakatlar floti tez rivojlanmoqda.
Bunday о‘sish Xitoy, Hindiston, Braziliya va boshqa ba’zi Osiyo, Afrika, Lotin Amerikasi mamlakatlarida ular iqtisodiyotining rivojlanishini aks ettiradi hamda ularning xalqaro geografik mehnat taqsimoti, dunyo tramp va muntazam kemachiligiga qо‘shilib ketayotganligini bildiradi. Lekin kо‘p hollarda bu holat rivojlanayotgan mamlakatlar tomonidan “arzon” (yoki “qalbaki”) bayroq berish yoki “ochiq ruyxatga olish (registratsiya)” deb ataladigan jarayon bilan bog‘liq.
Dunyoda Liberiya va Panama eng katta flotga ega, ular hissasiga dunyo tannarxining qariyib ¼ qismi tо‘g‘ri keladi. Ular birinchi bо‘lib “ochiq rо‘yxatga olish”ga о‘tgan edilar. Liberiyaning hozirgi floti Gretsiya, Buyuk Britaniya, Daniya, GFR, Niderlandiya va Shvetsiya kabi an’anaviy dengiz davlatlarining birgalikdagi flotiga taxminan tengdir. Keyinchalik Kipr, Bermud, Bagam orollari, Malta, eng sо‘nggi yillarda Vanautu, Sant-Vinsent, Gibraltar ham shu yо‘lga о‘tdilar. Hozirgi “arzon bayroq” ostida suzayotgan kemalar soni 10 mingdan oshib ketdi. Lekin amalda ularning kо‘pchiligi AQSH, Gretsiya, Buyuk Britaniya, GFR, Yaponiya va boshqa G‘arb mamlakatlarining kema egalari va kemachilik kompaniyalariga qarashlidir. Masalan, AQSH “arzon bayroq” da suzayotgan dunyo dengiz flotining 1/4 qismiga egalik qiladi (Liberiyada) G‘arbdan rivojlanayotgan mamlakatlarga dengiz floti tonnajining bunday “qochishi” sabablari “ochiq rо‘yxatga olish” mamlakatlarida mehnat qonunchiligi arzon ishchi kuchidan foydalanishga va dengizchilar ish haqi va kemalar xavfsizligi xarajatlarini ancha tejashga, yuqori soliq tо‘lashdan qochishga imkon beradi.