«jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar»

§ 9.3. Xorijiy sarmoyalar – rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiyotida 
Ko’pchilik rivojlanayotgan mamlakatlarda investitsion muhitni kuchaytirib borish jarayonlari 
osonlik bilan kechayotgani yo’q. 1992 yilda rivojlanayotgan mamlakatlarga kirtilgan to’g’ridan-to’g’ri 
yo’naltirilgan investitsiyalarning miqdori 51,5 mlrd. dollarni tashkil etgan edi. 90-yillar boshida jahon 
bankining ma’lumotiga qaraganda, rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiyotiga xususiy kapitalning jalb 
kilinishi yanada kuchayib, 1994 yilda 173 mlrd. dollarni tashkil etgan. Yangi fond bozorlaridagi 
aktsiyalarga band etilgan portfelь qo’yilmalar 1993 yilda 46,9 mlrd. dollarni tashkil etgan bo’lsa,1994-
yilda 39,5 mlrd. dollarni tashkil etgan edi. O’z navbatida banklarda deponintlangan va obligatsiyalarga 
qo’yilgan xususiy sarmoyalarning kiymati 1993 yilda 45,7 mlrd. dollardan 1994 yildan 55,5 mlrd. 
dollarga o’sgan. To’g’ridan-to’g’ri yo’naltirilga xorijiy investitsiyalar miqdori esa 1993 yilda 66,6 mlrd. 
dollardan 1994 yilda 77,9 mlrd. dollarga o’sgan . Kayd etib o’tish joizki, 1993 yilda ba’zi-bir 
rivojlanayotgan mamlakatlarning o’zlari ham 14 mlrd. AQSH dollari miqdoridagi sarmoyani xorijiy 
mamlakatlarga eksport qilishgan.
Transmilliy korporatsiyalar ko’pchilik rivojlanayotgan mamlakatlarda yuksak iqtisodiy 
o’zgarishlarni vujudga keltirayotganligi bilan bir qatorda, ushbu koporatsiyalar texnik taraqqiyotining 
ichki omillariga ham juda katta imkoniyatlar ochib bermoqda. Amaliyot natijalari shuni ko’rsatmoqdaki, 
transmilliy korporatsiyalar “uchinchi dunyo” mamlakatlarining rivojlanishida muhim ahamiyat kasb 
etmoqda.
 
§ 9.4. “Yangi industrial mamlakatlar”ning jahon xo’jaligida tutgan o’rni 
Jahon iqtisodiyoti va XIMda “Yangi industrial mamlakatlar”(“YaIM”) rivojlanayotgan 
davlatlarning ko’pchiligidan iqtisodiy parametrlarining barcha sistemalari bo’yicha ajralib turadi.
“YaIM”ni rivojlanayotgan mamlakatlardan farqlanib turuvchi xususiyatlaridan biri ularni 
rivojlangan kapitalistik mamlakatlardan ham ajratib turishlidir. Ya’ni, ularning rivojlanishi “Yangi 
industrial” rivojlanish modeli sifatida mavjudligidir. Bunday xarakterli tomonlar, Lotin Amerikasidagi 
va shuningdek Osiyodagi “YaIM”ning rivojlanish tajribasini chuqur analiz qilish jarayonida ko’zga 

---

25 
tashlangan edi.
Lotin Amerikasidagi “YaIM”larning rivojlanish tajribasi va shuningdek Osiyodagi “BMT 
tomonidan ishlab chiqargan metodika bo’yicha “YaIM”lar qatoriga kiruvchi davlatlar u yoki bu 
kriteriyalar bo’yicha alohida ajralib turadi. Ular quyidagilardan iboratdir:
-
Aholi jon boshiga to’g’ri keladigan yalpi ichki mahsulotning miqdori bo’yicha. 
-
Yalpi ichki mahsulotning o’rtacha yillik o’sish sur’atlari bo’yicha. 
-
Yalpi ichki mahsulot tarkibidagi qayta ishlash sanoatining umumiy miqdori bo’yicha ( 20% 
atrofida bo’lishi kerak). 
-
CHiqariladigan tovarlarning umumiy miqdoriga nisbatan sanoat maxsulotlarining ulushi va 
eksport miqdori bo’yicha. 
-
Xorijiy mamlakatlarga chiqariladigan to’g’ridan–to’g’ri investitsiyalarning umumiy miqdori 
va h.o.lar