Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti



Download 345,12 Kb.
Pdf ko'rish
bet3/5
Sana23.12.2019
Hajmi345,12 Kb.
#31346
1   2   3   4   5
Bog'liq
funksiyalar va ularning limiti


 

 

3. 



1

4

5



2

lim


3

2



+

−∞





x

x

x

x

 hisoblang. 

0

4

0



1

4

lim



5

1

2



lim

1

4



5

1

2



lim

1

4



5

2

lim



3

3

2



3

3

2



3

2

=



=





 −





+



=

+



=



+

−∞



−∞



−∞

−∞





x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

 

 



4. 

5

2



4

3

lim



2

+



+∞



x



x

x

 hisoblang. 

2

3

0



.

5

2



0

.

4



3

5

2



lim

4

3



lim

5

2



4

3

lim



5

2

4



3

lim


2

2

2



=

+

+



=





 +


=

+



=

+



+∞

+∞



+∞



+∞



x



x

x

x

x

x

x

x

x

x

 

 

22

 



 

1-rasm 2-rasm 

 

5. Funksiyaning nuqtadagi limiti. 

x

 biror haqiqiy o’zgaruvchi bo’lib, 



c

 fiksirlangan haqiqiy son bo’lsin. 



x

 o’zgaruvchi 



c

 songa yaqinlashadi deyilganda 



x

 o’zgaruvchi 



c

 ga 


yaqin bo’lgan ixtiyoriy qiymatga erisha olishi tushiniladi. 

x

 ning 


c

 ga 


yaqinlashishini ifodalash uchun 

c

x

 simvol ishlatiladi. 



 Funksiyaning limiti tushunchasi quyidagichadir: Agar 

x

 

c

 ga 

yaqinlashganda 



)

(x



f

 ning qiymati 



A

 ga yaqinlashsa, 



A

 ga 


)

(x



f

 

funksiya 



x

 ning 


c

 ga yaqinlashgandagi limiti deyiladi. 



Misol. Quyidagi funksiyaning 

3



x

 dagi limitini hisoblaylik 

.

3

9



)

(

2



=



x

x

x

f

 

3



9

)

(



2



=

x

x

x

f

 funksiya 

3

=

x



 dan boshqa barcha nuqtalarda 

aniqlangandir. Biz quyidagicha yozishimiz mumkin: 

 

3

)



3

(

)



3

)(

3



(

3

9



)

(

2



+

=



+

=



=



x

x

x

x

x

x

x

f

   


 Agar biz 3 ga yaqin ixtiyoriy sonni tanlasak, 

)

(x



f

 funksiyaning 

qiymati 6 ga yaqinlashishining guvohi bo’lamiz. 

Quyidagi jadvallarda funksiyaning argumentlari 3 ga yaqin 

joylashgandagi qiymatlari keltirilgan. 

   


 

x

 

2 2.5


2.9

2.99


2.999 

f(x) 5 5.5

5.9


5.99

5.999 


 

yoki    

 

x

 

4



3.5 3.1

3.01


3.001 3.0001

f(x) 7

6.5 6.1


6.01

6.001 6.0001

ε

+

A



 

ε



A

 



ε



A

ε

+

A



δ

0



x

 

δ



+

0

x

 


 

23

  Jadvallardan ko’rinib turibdiki, 



x

 3 ga yaqinlashganda funksiyaning 

qiymati 6 ga yaqinlashadi. Biz 

x

 ni 3 ga etarli yaqin tanlasak, 

funksiyaning qiymati 6 ga shunchalik yaqin bo’ladi. Shuning uchun, 6 soni 

argumentning 3 ga intilgandagi limitidir.  

Bu fikr matematik tilda quyidagicha yoziladi: 

6

)



(

lim


3

=



x

f

x

 

Endi funksiya limitining nuqtadagi ta’rifini keltiramiz. 



Ta’rif. Agar ixtiyoriy 

0

>



ε

 son uchun shunday 

0

>

δ



 son topilsaki, 

x

 o’zgaruvchining 

δ

<

− c



x

 tengsizlikni qanoatlantiruvchi barcha 

qiymatlarida 

ε

<

− A

x

)

(

 tengsizlik bajarilsa, 



A

 son 


)

(x



f

 funksiyaning 



c

 nuqtadagi limiti deyiladi va  



c

x

A

x

f

=



)

(

lim



 

kabi belgilanadi. 

 Funksiya nuqtadagi limitining tushunchasini quyidagicha izohlash 

mumkin. 


 Ixtiyoriy 

0

>



ε

 son uchun, 



c

 nuqtaning shunday 

δ

atrofi topiladiki, 



c

x

 shartni qanoatlantiruvchi shu atrofdagi barcha 



x

 lar uchun 

funksiya grafigining mos ordinatalari 

ε

ε



+

<

<



A



x

f

A

)

(



 oraliqqa 

joylashadi (2-rasm).  



Misol. 

8

)



1

3

(



lim

3

=





x



x

 bo’lsa, 

0015

.

0



8

)

1



3

(

<



x



 shartni 

qanoatlantiruvchi  

δ

 ni toping.  



Avvalo, 

3

8



)

1

3



(





x

va

x

 lar orasidagi munosabatni topamiz. 

3

3

9



3

8

)



1

3

(



=



=



x

x

x

 bo’lgani uchun, 

0015

.

0



8

)

1



3

(

<



x



 

tengsizlikdan,  

 

0015


,

0

3



3

<



x

 yoki 

0005


,

0

3



<



x

, bundan esa

0005


,

0

=



δ

 ni hosil 

qilamiz. 

 

6. Bir tomonli limitlar. 



Ta’rif 1. 

)

(x



f

 funksiya 

)

,

c



a

 oraliqda aniqlangan bo’lsin. Agar 

ixtiyoriy 

0

>



ε

 uchun shunday 

0

1

>



δ

son topish mumkin bo’lsaki, 

1

0

δ



<



<



a

x

 shartni qanoatlantiruvchi barcha 



x

 lar uchun 

ε

<

− K



x

)

(

 tengsizlik o’rinli bo’lsa, 



K

 songa 


)

(x



f

 funksiyaning 



a

 ga 


o’ng tomondan yaqinlashgandagi (o’ng tomonli) limiti deyiladi va 

K

x

f

a

x

=

+



)

(



lim

 ko’rinishda belgilanadi. 



Ta’rif 2. 

)

(x



g

 funksiya 

)

,

a



b

 oraliqda aniqlangan bo’lsin. Agar ixtiyoriy 

0

>

ε



 uchun shunday 

0

2



>

δ

son topish mumkin bo’lsaki, 



0

2

<



<



a



x

δ

 



 

24

shartni qanoatlantiruvchi barcha 



x

 lar uchun 

ε

<

− L



x

)

(

 tengsizlik 



o’rinli bo’lsa, 

L

 songa 


)

(x



g

 funksiyaning 



a

 ga chap tomondan 

yaqinlashgandagi (chap tomonli) limiti deyiladi va 

L

x

g

a

x

=



)

(



lim

 

ko’rinishda belgilanadi. 



 

 

   



 

 

        



                      

   


            

 

                      



                                               

                           

                           

 

 



                             

 

 



 

 

 



 

 

                                               



3-rasm 4-rasm 

Misol. 

 





>

=



<

=



0

agar


1

0

0



0

agar


1

)

(



x

x

agar

x

x

f

 

Bu funksiyaning grafigi 3-rasmda keltirilgan. 



 

Chap va o’ng limitlarni hisoblasak,  

 

1

)



(

lim


0

=





x



f

x

          va  

 

1

)



(

lim


0

=

+





x

f

x

 

Shuning uchun   



)

(

lim



)

(

lim



0

0

x



f

x

f

x

x

+





 

 

Misol. 



=



=

0

agar



2

0

agar



)

(

x



x

x

x

g

funksiyaning bir tomonli limitlarini hisoblaylik. 

0

)

(



lim

)

(



lim

,

0



)

(

lim



)

(

lim



0

0

0



0

=

=



=

=



+

+







x



x

g

x

x

g

x

x

x

x

 

Shuning uchun, 



)

(

lim



)

(

lim



0

0

x



g

x

g

x

x

+



=



Shu narsani qayd qilish kerakki, o’ng limitning mavjudligidan chap 

limitning mavjudligi va aksinchasi kelib chiqmaydi. Bir tomonli limitlar 

mavjud bo’lgani bilan ularning qiymatlari har xil bo’lishi mumkin.  



Teorema. Agar chap 

)

(



lim

x

f

a

x



 va o’ng 

)

(



lim

x

f

a

x

+



 limitlar mavjud 

bo’lib, ularning limitlari teng bo’lgandagina 

)

(

lim



x

f

a

x

 limit mavjud bo’ladi.  







-1 



0 x 



 

25

Misol. 







>

+



=



1

2

1



agar

4

)



(

2

2



x

agar

x

x

x

x

h

 funksiyaning 

1

=

x



 nuqtadagi chap va o’ng 

limitlarini hisoblaylik. 

3

)

2



(

lim


)

(

lim



,

3

)



4

(

lim



)

(

lim



2

1

1



2

1

1



=

+

=



=

=



+

+







x



x

h

x

x

h

x

x

x

x

,  


Shuning uchun, 

3

)



(

lim


1

=



x

h

x



Misol. 







<

=

1

agar



1

1

agar



)

(

x



x

x

x

f

 funksiyaning 

)

(

lim



1

x

f

x

 hisoblang. 



1

)

1



(

lim


)

(

lim



1

1



=

=



+



x

x

x

f

    

va      


1

lim


)

(

lim



1

1

=



=





x

x

f

x

x

.  


Chap va o’ng limitlar o’zaro teng bo’lmaganligi uchun, 

)

(



lim

1

x



f

x

 limit 



mavjud emas. 

 

7. Limitlar haqida asosiy teoremalar. 

Teorema(Limitning yagonaligi haqida). 

 Agar 


L

x

f

c

x

=



)

(

lim



 va 

M

x

f

c

x

=



)

(

lim



bo’lsa, 

M

L

=

 bo’ladi. 



Isboti. Teskarisini faraz qilaylik, ya’ni 

M

L

 bo’lsin. Bu farazning 



noto’g’ri ekanligini ko’rsatamiz. 

L

x

f

c

x

=



)

(

lim



 bo’lganligi uchun, ixtiyoriy 

ε

> 0



 uchun shunday 

0

1



>

δ

 topiladiki, 



1

0

δ



<



<



c

x

 shartni 

qanoatlantiruvchi 

x

 lar uchun 

ε

<

− L



x

)

(

 tengsizlik o’rinli bo’ladi. Xuddi 



shuningdek, 

M

x

f

c

x

=



)

(

lim



 bo’lganligi uchun, ixtiyoriy 

ε

> 0



 uchun 

shunday 


0

2

>



δ

 topiladiki, 

2

0

δ



<



<



c

x

 shartni qanoatlantiruvchi 



x

 lar 


uchun 

ε

<

− M

x

)

(

 tengsizlik o’rinli bo’ladi. U holda 



 

M

x

f

x

f

L

M

x

f

x

f

L

M

L

+





+

=



)

(



)

(

)



(

)

(



 

Demak, ixtiyoriy 

ε

> 0


 uchun shunday 

0

1



>

δ

 va 



0

2

>



δ

 topiladiki, 

1

0

δ



<



<



c

x

 va 


2

0

δ



<



<



c

x

 shartlarni qanoatlantiruvchi 



x

 lar uchun 

ε

ε

ε



2

=

+



<

− M



L

 o’rinli bo’ladi. Agar biz 

(

)

2



1

,

min



δ

δ

δ



=

deb olsak, 

δ

<



<



c

x

0

 shartni qanoatlantiruvchi 



x

lar uchun 

ε

2

<



− M

L

bo’ladi. 

Agar biz 

M

L

=



2

1

ε



 deb tanlab olsak, 

δ

<



<

c

x

0

 shartni 



qanoatlantiruvchi 

x

 lar uchun 



M

L

M

L



<

qarama-qarshi 



tengsizlikka kelamiz. Shuning uchun, 

M

L

=

 bo’ladi. 



Teorema. Agar 

L

x

f

c

x

=



)

(

lim



 va 

M

x

g

c

x

=



)

(

lim



bo’lsa,  

 

26

M



L

x

g

x

f

x

g

x

f

c

x

c

x

c

x

±

=



±

=

±





)

(

lim



)

(

lim



)]

(

)



(

[

lim



 

bo’ladi. 

Isboti. Ixtiyoriy 

ε

> 0  berilgan bo’lsin. 



L

x

f

c

x

=



)

(

lim



 bo’lgani uchun, 

shunday 


1

δ

topiladiki, 



1

0

δ



<



<



c

x

 shartni qanoatlantiruvchi 



x

lar 


uchun 

2

)



(

ε

<

− L

x

f

tengsizlik o’rinli bo’ladi. Xuddi shuningdek, 

2

0

δ



<



<



c

x

 bo’lganda 

2

)

(



ε

<

− M



x

g

 bo’ladi. U holda etarli kichik 

)

,

min(



2

1

δ



δ

δ

=



 uchun, 

δ

<



<

c

x

0

 shartni qanoatlantiruvchi 



x

 larda  


ε

ε

ε



=

+

<

+



=

+



+

2

2



)

(

)



(

)

(



))

(

)



(

(

M



x

g

L

x

f

M

L

x

g

x

f

 

o’rinli bo’ladi. 



Demak, ta’rifga ko’ra yuqoridagi xossa isbotlandi. 

Teorema. Agar 

L

x

f

c

x

=



)

(

lim



 va 

M

x

g

c

x

=



)

(

lim



bo’lsa,  

M

L

x

g

x

f

x

g

x

f

c

x

c

x

c

x

=



=





)

(

lim



)

(

lim



)]

(

)



(

[

lim



 

bo’ladi. 

 Teorema. Agar 

L

x

f

c

x

=



)

(

lim



 va 

0

)



(

lim


=



M

x

g

c

x

bo’lsa,  



M

L

x

g

x

f

x

g

x

f

c

x

c

x

c

x

=

=









)

(

lim



)

(

lim



)

(

)



(

lim


 

bo’ladi. 



Misollar. Isbot qiling: 

11

9



1

2

1



2

lim


5

=





+





x



x

x

  



Echish. Ta’rifga ko’ra ixtiyoriy 

ε

> 0



 uchun, shunday 

0

>



δ

 topiladiki,  

δ

<



<

5

0

x



 shartni qanoatlantiruvchi 

x

lar uchun 

ε

<





+



11

9



1

2

1



2

x

x

tengsizlik o’rinli ekanligini ko’rsatishimiz kerak.  

yoki  

ε

<



+

=



+

=



+

=



+



1

2

5



11

4

1



2

5

11



4

)

1



2

(

11



20

4

11



9

1

2



1

2

x



x

x

x

x

x

x

x

 

 



Bu tengsizlik o’rinli bo’lishi uchun 

δ

 ni qanday tanlash lozim?  



O’z-o’zidan ravshanki 

,

1



1

2

1



1

1

2



5

<

+



>

+





x

x

x

 


 

27

U holda  



5

11

4



1

2

5



11

4

11



9

1

2



1

2



<

+



=

+





x

x

x

x

x

 

Demak, 



ε

δ

4



11

=

 ko’rinishda tanlab olinsa,  



ε

ε

δ



=

=

<



<

+



=

+



4

11



.

11

4



11

4

5



11

4

1



2

5

11



4

11

9



1

2

1



2

x

x

x

x

x

 

o’rinli bo’ladi. Shunday qilib, ixtiyoriy 



ε

> 0  uchun, 

δ

<



<

5

0

x



 

shartni qanoatlantiruvchi 



x

lar uchun 

ε

<

+



11

9



1

2

1



2

x

x

 

o’rinli bo’ladi. 



Endi limitning xossalaridan foydalanib, limitlarni hisoblashga oid 

misollar ko’raylik. 



Misollar. 

)

5



7

(

lim



2

3



+



x



x

x

 Hisoblang. 



Echish.  

25

5



21

9

5



3

.

7



3

5

lim



7

lim


lim

)

5



7

(

lim



2

3

3



2

3

2



3

=



+

=



+

=



+

=



+





x



x

x

x

x

x

x

x

 

 



Misol. Aniqlang  

5

3



2

lim


2

3

2



+

+

+





x

x

x

x

 

Echish. 

9

15

5



2

3

2



.

2

2



5

lim


3

2

lim



5

3

2



lim

5

3



2

lim


2

3

2



2

3

2



2

3

2



2

3

2



=

+

+



+

=

+



+

+

=



+

+

+



=

+

+



+





x



x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

 

Misol. Hisoblang  

3

27

lim



3

3





x



x

x

 

Echish. 

3



x



Download 345,12 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish