Jaholatga qarshi ma’rifat

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

4 

 

INSHO YO‘NALISHI 

 

SURXONDARYO VILOYATI  

 

Sariosiyo tumani 68-sonli umumta’lim maktabining 8-sinf  

o‘quvchisi 

Boboqulova Tamanno

ning  

“Jaholatga qarshi ma’rifat”

 mavzusida yozgan inshosi 

 

“Jaholatga qarshi ma’rifat” 

 

Reja: 

 

I. 

Kirish: G‘oyaga qarshi faqat g‘oya. 

II.  Asosiy qism: 

Jaholat – zulmatga yo‘l; 

Ma’rifat – to‘g‘ri yo‘lga boshlovchi kuch; 

Diniy ekstremizm va terrorizm oqibatlari; 

Ma’naviyatimizga tahdid – o‘zligimiz va kelajagimizga tahdid. 

III.  Xulosa: jaholatga qarshi kurashaylik! 

 

 

Ko‘hna ota yurtim, qadim Turonim 

O‘z beshik, o‘z tilim, shavkatim, sha’nim 

Yetti iqlim ichra tengi topilmas 

Tuproqlari oltin O‘zbekistonim. 

Mirtemir 

 

Ha,  sevimli  shoirimiz  aytganlaridek,  tuproqlari  oltin  O‘zbekistonda 

yashaymiz. Uning toza havosidan nafas olib, ne’matlaridan bahra olamiz. 

Uning  go‘zalligini  ta’riflashga  til  ojiz.  Shoirlarimizning  she’rlarida, 

bastakorlarimizning  kuylarida  Vatan  madhi  yangraydi.  Ammo,  shu 

go‘zallikni  ko‘rolmaydigan  nopok,  manqurt,  jaholatli  kimsalar  mavjud. 

Yurtimizning  chiroyini  ko‘rolmaydigan  kimsalarni  kim  deyish  mumkin? 

Buni  juda  yaxshi  bilamiz.  Ular  jaholatli  kimsalar.  Prezidentimiz  Islom 

Abdug‘aniyevich  Karimov  ta’rifi  bilan  aytganda:  “G‘oyaga  qarshi  g‘oya, 

---

5 

 

fikrga qarshi fikr, jaholatga qarshi ma’rifat bilan bahsga kirishish, olishish 

mumkin.” 

Xo‘sh,  ma’rifat  nima-yu,  jaholat  nima?  Jaholat  izohli  lug‘atimizda 

“Ilm, ma’rifatdan mahrumlik, qoloqlik, madaniyatsizlik, nodonlik, zulmat” 

deya  talqin  etilgan.  Ulug‘  yozuvchimiz  Abdulla  Qodiriyning  “O‘tgan 

kunlar” romanidagi Mirzakarim Qutidorning qizi  – Kumushbibiga aytgan 

fikri yodimga tushdi: “Jaholat kelsa, aql qochadur, qizim!” 

Ma’rifatga  har  qadamda  jaholat  to‘siq  bo‘lishini  hayotiy  misollar 

orqali  ham  anglamoqdamiz.  Demak,  birinchi  to‘siq  –  jaholat.  Jaholatga 

qarshi esa faqat ma’rifat bilan kurashish lozim. 

Ma’rifatga  esa  izohli  lug‘atimizda  “Kishilarning  ong-bilimini, 

ma’daniyatini  oshirishga  qaratilgan  ta’lim-tarbiya”,  deyilgan.  Demak, 

jaholat  bilan  ma’rifat  bir-biriga  qarama-qarshi,  bir-birini  siqib 

chiqaradigan tushunchalardir. 

Ma’rifat  insonni  doimo  to‘g‘ri  yo‘lga  boshlaydi.  Ma’rifat  kimgadir 

ko‘z-ko‘z qilinadigan, ortida qandaydir ta’ma yashirin bo‘lgan narsa emas. 

Jaholat kabi kuchlarga doim ma’rifat qarshi chiqa oladi. Chunki, ma’rifat-

to‘g‘ri  yo‘lga  boshlovchi  kuch.  Ma’rifat  -  insonni  ma’naviy  kamolotga 

yetkazuvchi  uzluksiz  ta’lim-tarbiya  jarayonidir.  Har  kim  jaholat  urug‘ini 

qurutishi lozim. 

Sovet  tuzumida  ko‘pgina  xalqlarni  ma’naviyatga  chorlagan 

bobolarimiz  o‘ldirilgan.  Ular  yomon  ishlari  uchun  emas,  balki  jaholatga 

qarshi  ma’rifat  bilan  kurashganlari  uchun  otib  o‘ldirilgan.  Masalan, 

Abdulla  Avloniy  bobomizning  quyidagi  fikrlarini  keltirish  mumkin: 

“Tarbiya biz uchun yo hayot-yo mamot, yo najot-yo halokat, yo saodat-yo 

falokat  masalasidir.”  Bu  chuqur  ma’noli  so‘zlarning  tagida  qanchadan-

qancha ma’no-mazmun yotibdi. 

“Mustaqilligimizning  dastlabki  yillaridanoq  mamlakatimizda  har 

jihatdan  yetuk  bo‘lgan  barkamol  shaxsni  tarbiyalashga  katta  e’tibor 

berilmoqda  va  bu  yo‘lda  yoshlarni  turli  ma’naviy  xurujlardan  saqlash, 

ularda  mafkuraviy  imunitetetni  kuchaytirish,  jaholatga  qarshi  ma’rifat 

bilan kurashish kabi vazifalar ustuvorlik qilmoqda.” 

---

6 

 

Darhaqiqat,  dunyoni  jaholat  egallasa,  nafaqat  aql,  balki  aqlni 

peshlaydigan  ma’rifat,  ma’naviyat,  hurfikrlik,  inson  ozodligi  barcha-

barchasi barham topadi. 

“Bugungi  kunda  dunyoning  turli  mintaqa  va  hududlarida  avj 

olayotgan  qarama-qarshilik,  jumladan,  yaqin  sharqda,  Iroq  va  Suriya 

mamlakatlarida  bo‘layotgan  qonli  to‘qnashuvlar,  musulmon  dunyosidagi 

mazhab  va  oqimlar  o‘rtasida  kuchayib  borayotgan  ziddiyatlar,  begunoh 

odamlarning  qurbon  bo‘layotgani  barchamizni  tashvish  va  xavotirga 

solmay qo‘ymaydi.” 

Xalqimizning bir kun janjal bo‘lgan joydan qirq kun barokat ketadi, 

degan  naqlida  katta  ma’no  bor.  Mana,  qo‘shnimiz  Afg‘onistonda  

35  yildirki,  notinchlik.  Urush  jafokash  Afg‘on  xalqi  boshiga  ne-ne 

kulfatlarni solmadi, deysiz. Beqarorlik tufayli mamlakat iqtisodiyoti izdan 

chiqdi, yurtdan qut-baraka aridi. 

Prezidentimiz  Islom  Karimov  “O‘zbek  xalqiga  tinchlik  va  omonlik 

kerak”  nomli  risolalarida  ta’kidlaganlaridek,  xalqimiz  qachon,  qayerda 

bo‘lmasin, duoga qo‘l ochar ekan, avvalo tinchlik bo‘lsin, omonlik bo‘lsin, 

deb niyat qiladi, yaratgandan shuni so‘raydi. Bu ikki so‘z el-yurtimizning 

qon-qoniga,  yurak-yuragiga,  suyak-suyagiga  singib,  uning  uchun  hayot 

mazmuniga,  bebaho  qadriyatga  aylanib  ketgan.  Zero,  biz  tinchlik  va 

taraqqiyot  yo‘lini  tanlagan  xalqimiz,  osoyishta  yurtdan  xotirjamlik 

ketmaydi. Shu bois el-u yurtimizning eng buyuk boyligi bo‘lgan tinchlikni 

mustahkamlash,  uni  doim  asrash  har  birimizning  fuqarolik,  farzandlik 

burchimizdir. 

O‘zbek adabiyoti namoyondalari asarlarining ko‘pchiligida jaholatga 

qarshi  kurash  ifodalangan.  Abdulla  Qahhorning  “Bemor”  hikoyasi 

fikrimizga  dalil  bo‘la  oladi.  Hikoyada  Sotiboldining  xotini  bemor-xasta 

najotga  zorligi  tasvirlangan  bo‘lsa-da,  aslida  butun  jamiyat  bemorligi, 

insonlarning  ong-u  shuurini  jaholat  qamrab  olganligi  yaqqol  bilinib 

turibdi. 

Shu  kabi  asarlardan  yana  biri  Maqsud  Shayxzodaning  “Mirzo 

Ulug‘bek” fojeasi. Unda o‘sha davr jaholatiga qarshi kurash tasvirlangan, 

jaholat qoralanib, ma’rifat ulug‘langan. 

---

7 

 

Har qanday ekstremistik va terroristik faoliyatning mohiyati o‘zgalar 

ustidan  hukmronlikka  yoxud  mavjud  siyosiy-mafkuraviy,  ijtimoiy-

iqtisodiy  tartibotga  qarshi  zo‘ravonlik,  daxshat  solish,  jismoniy  kuch 

ishlatish  orqali  o‘zgalarning  g‘arazli  maqsadlariga  erishishdan  iboratdir. 

Shuning uchun ham ekstremizm va terrorizmga butun jahon afkor ommasi, 

progressiv  kuchlari  tomonidan  qoralanmoqda.  XXI  asr  boshida  insoniyat 

taqdiriga,  uning  taraqqiyotiga,  ravnaqiga  tahdid  solayotgan  xalqaro 

terrorizmga qarshi qanday kurash olib bormoq lozim? 

“O‘zbekiston  Respublikasi  Toshkent  Oliy  harbiy  texnika  bilim 

yurtida  “Diniy  ekstremizm  va  xalqaro  terrorizmning  Markaziy  Osiyo 

mintaqasi  xavfsizligiga  solayotgan  zamonaviy  tahdidi,  terrorizmga  qarshi 

kurashishda  fuqarolarning  ma’naviy  va  huquqiy  madaniyatini  yanada 

rivojlantirish  masalalari”  mavzusida  respublika  harbiy-ilmiy  seminari 

bo‘lib  o‘tdi.  Unda  diniy  tashkilotlar,  nufuzli  ta’lim  muassasalari  hamda 

huquqni muhofaza qilish organlari xodimlari ishtirok etishdi.” 

(Internetning 

www.trt.net.ter/uzbek/turk 

-dunyosi 

2016/04/ 

O‘zbekistonda-diniy-eksteremizm-va-terrorizmga-qarshi-kurash-yo‘lida

 

saytidan) 

Terrorizm  tom  ma’noda  jaholatdir.  Buzg‘unchi  g‘oyalarga 

asoslangan  xalqaro  terrorizm  va  uning  har  qanday  ko‘rinishi  kishilik 

jamiyatining  o‘tmishida  ham,  bugunida  ham  butun  xalqlar  boshiga  og‘ir 

kulfatlar  yog‘dirmoqda.  Har  yili  uning  tajovuzidan  100  mingdan  ortiq 

begunoh  kishilar  qurbon  bo‘lmoqda,  jamiyat  rivojlanishi  ayrim  davlatlar, 

mintaqalar  va  insoniyat  sivilizatsiyasining  taraqqiyotiga  jiddiy  tahdid 

solmoqda va tarqalishi ham ekstremizm va terrorizmning jahon miqyosida 

keng ko‘lamda avj olishiga sabab bo‘lmoqda. 

Butun dunyo xalqlari diqqat markazida – Iroq va Shom islom davlati 

(ISHID)  terrorchi  tashkiloti  vahshiyona  harakatlarini  hamon  davom 

ettirmoqda.  Birgina  2013  yilda  ISHID  Iroq  hududida  10  mingdan  ziyod 

terrorchilik  harakatlarini  sodir  etib,  xudkush  terrorchilar  esa  80  ga  yaqin 

portlashlarni amalga oshirgan. Dunyodagi birorta ulamo bu “davlat”ni tan 

olmaydi.  2014-yil  sentabr  oyida  126  nafar  ulamo  tashkilot  boshchisiga 

ochiq  xat  yozdi.  Unda  ISHIDchilar  amalga  oshirayotgan  harakatlarni 

---

8 

 

Qur’on  va  hadisga  zid  ekani  aytilib,  insoniylikdan  yiroq,  manfur 

jinoyatlari  qoralandi.  ISHIDning  kelajagi  yo‘qligi  aniq.  Uning  faoliyatiga 

ertami-indin  chek  qo‘yiladi.  Eng  yomoni,  urush  sababli  dunyodan  ko‘z 

yumgan odamlarni endi hayotga qaytarib bo‘lmaydi. Bu  – ISHID faoliyat 

olib borayotgan mamlakatlardagi holat. 

XX  asr  boshida  Mahmudxo‘ja  Behbudiy  o‘zining  “Padarkush” 

asarida  bu  illatning  kelib  chiqishini  aytib  bergan  edi:  “Bizlarni 

xonavayron,  bachagiryon,  bevatan  va  bandi  qilgan  tarbiyasizlik  va 

jaholatdur...” Jaholat 1999 yil 16 fevral kuni tariximiz sahifasida o‘zining 

qonli  izlarini  qoldirdi.  Buyuk  shoir  bobomiz  Alisher  Navoiy  “Johillikdan 

besaodatliroq nima bor?” – degan ekanlar. 

Yaqinda 

O‘zbekiston 

Respublikasi 

xalq 

artisti 

Ozodbek 

Nazarbekovning  2015  yildagi  konsertidan  parcha  ko‘rdim.  Suriyadagi 

urush qurboni bo‘lgan bola o‘limidan so‘ngi so‘zlari butun olamni larzaga 

soldi  desam  xato  bo‘lmaydi.  Shifokorlar  yaralangan  bolaning  hayotini 

saqlashga qancha urunishmasin, barcha harakatlar behuda ketdi. Endigina 

uch  yoshga  kirgan  norasida  o‘zining  o‘lishini  sezib,  jon  taslim  qilar 

chog‘ida  ko‘z  yoshlari  yuzini  yuvib,  shunday  dedi:  “Hammangizning 

ustingizdan Ollohga arz qilaman. Hammasini unga aytib beraman.” 

Albatta bu so‘zlarni eshitgan odamning nafaqat vujudi larzaga, balki 

ko‘zi  yoshga  to‘ladi.  Mingdan-ming  bor  shukur,  shunday  jannatmakon, 

tinch, osuda, go‘zal yurtda yashayman. 

Prezidentimiz  “Yuksak  ma’naviyat-yengilmas  kuch”  asarlarida 

shunday deganlar: “Ma’naviy tahdid deganda, avvalo, tili, dini, e’tiqodidan 

qatiy  nazar,  har  qaysi  odamlarning  tom  ma’nodagi  erkin  inson  bo‘lib 

yashashiga qarshi qaratilgan, uning aynan ruhiy dunyosini izdan chiqarish 

maqsadini  ko‘zda  tutadigan  mafkuraviy,  g‘oyaviy  va  informatsion 

xurujlarni nazarda tutish lozim, deb o‘ylayman.” 

Odam qachon tom ma’noda mustaqil bo‘la oladi? Qachonki, qalbi va 

ongi,  butun  vujudi  uning  o‘ziga  tegishli  bo‘lsa,  u  faqat  o‘z  xohish-

irodasiga tayanib harakat qila olsa. Ma’naviy tahdidlar bizni ana shunday 

buyuk imkoniyatlardan, ya’ni bu dunyoda ixtiyori o‘zida bo‘lgan ozod va 

hur inson bo‘lib yashash baxtidan judo qilmoqchi bo‘ladi. 

---

9 

 

Xulosa  shuki,  yurtimizda  osoyishtalik  hukm  surayotgan  davrda 

dunyoning  turli  hududlarida  keskin  qarama-qarshiliklar,  to‘s-to‘palonlar 

sodir  bo‘lmoqda.  Bu  esa  barchamizni  doimo  hushyor  va  sergak 

bo‘lishimizga da’vat etadi. Demak, yoshlarimizda yovuz xurujlarga qarshi 

kuch-immunitet  shakillansa,  ularda  hech  qanday  tahdid  o‘zining  zararli 

ta’sirini o‘tkaza olmaydi. 

 

Shunday ekan ogoh bo‘laylik! 

Zulmat ichra hech bir giyoh unmaydi, 

Botqoqlarda hech bir chaman bo‘lmaydi. 

Ma’rifatning yo‘lida bo‘l ey do‘stim. 

Jaholatli buyuk inson bo‘lmaydi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

10 

 

JIZZAX VILOYATI  

 

Jizzax shahri “Umid” ixtisoslashgan Davlat umumiy o‘rta ta’lim maktab-

internatining 9-sinf o‘quvchisi 

Rahmatova Xonzodabegim

ning  

“Jaholatga qarshi ma’rifat”

 mavzusida yozgan inshosi 

 

“Jaholatga qarshi ma’rifat” 

 

Reja: