Жаббаров, Юсупов



Download 4,09 Mb.
Pdf ko'rish
bet16/87
Sana14.08.2021
Hajmi4,09 Mb.
#147103
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   87
Bog'liq
mexanika va molekulyar fizika

Tayanch iboralar: Tezlanish, kuch, impuls, vektor, massa, tezlik. 
   
            Ko’p  hollarda  vaqtning  oldindan  berilgan  istalgan  qiymatlarida  kuch,  massa 
va  tezlanishning  qiymatlarini  aniqlashga  to’g’ri  keladi.  Buning  uchun  Nyutonning 
ikkinchi  qonunining  asosiy  ko’rinishlaridan  biri  bo’lgan  impulsning  o’zgarish 
qonunidan foydalaniladi. 
             Massasi  m  va  boshlang’ich  tezligi 
1

    bo’lgan  jismga  t  vaqt  davomida  
o’zgarmas  kuch  ta’sir  etayotgan  bo’lsin.  Bu  kuch  ta’sirida  jism  tezligi   
2

  gacha 
o’zgaradi  va  natijada 


  tezlanish  oladi.  Nyutonning  ikkinchi  qonuniga  asosan 
quyidagini yozish mumkin: 
 
    yoki     
   
            (42) 
 


22 
 

v
m
 ya’ni jism massasining tezligiga ko’paytmasi harakat miqdori yoki jism impulsi, 
,
t
F


  ya’ni  ta’sir  kuchining  ta’sir  vaqti  ko’paytmasiga  kuch  impulsi  deyiladi.  Bu 
kattaliklar vektor kattaliklar hisoblanadi. (42) tenglama impulsning o’zgarsh qonunini 
ifodalaydi.  Unga  ko’ra,  o’zgarmas  kuchning  impulsi  jism  impulsining  o’zgarishiga 
teng.  Bu  qonun  jism  harakatlanayotganda  uning  boshlang’ich  tezligi  va  kuch 
impulsining  berilgan  qiymatlarida  oxirgi  tezligini  aniqlashga  imkon  beradi.  Endi 
moddiy  nuqtalardan  tashkil  topgan  tizimni  qaraymiz.  Bir  qancha  ta’sirlashayotgan 
jismlar majmuasiga jismlar tizimi deyiladi. Ushbu tizimga mansub jismlar o’zaro va 
tizimga  kirmaydigan  jismlar  bilan  ta’sirlashadi.  Shunga  mos  ravishda  tizimdagi 
jismlarga  ta’sir  etuvchi  kuchlarni  ichki  va  tashqi  kuchlarga  ajratish 
mumkin.Qaralayotgan jism bilan tizimning qolgan jismlari orasidagi ta’sir kuchlarini 
ichki kuchlar deb, tizimdan tashqaridagi jismlar bilan hosil bo’layotgan kuchlarni esa 
tashqi kuchlar deb ataladi. 
          Tashqi kuchlarning  ishtiroki bo’lmaganda, tizimga  yopiq tizim  deyiladi.  Kuch 
impulsi 

K
 deb barcha jismlar impulslarining geometrik yig’indisiga aytiladi: 
 












N
i
i
N
K
K
K
K
K
1
2
1
...
           
                         (43) 
 
 
         Tartibsiz  harakatlanayotgan  jismlar  tizimini  qaraymiz.  Ular  vaqtning  kichik 
qiymati ∆t vaqt davomida o’zaro to’qnashayotgan deb hisoblab har qaysi jism uchun 
impulsning o’zgarish qonunini yozamiz: 
 
 
 
 
   
                   (44) 
                                                         
 
                                                         
 
 
Bu yerda F
i
 hamma i-jismlarga ta’sir etuvchi kuchlarning natijalovchisi m
i
-i.nchi jism 
massasi 
1

 va 
1
1

 - ∆t vaqt davomida boshlang’ich va oxirgi tezliklar. Bu tengliklarni 
hadma-had qo’shib, quyidagini olamiz: 
 












N
i
i
i
i
i
N
i
i
i
N
i
i
i
m
m
t
F
1
1
1
1


                                 (45) 
 
qo’shish  vaqtida  Nyutonning  uchinchi  qonuniga  asosan,  tenglamaning  chap  tomoni 
nolga teng bo’ladi. Shuning uchun 
 







N
i
i
i
i
i
N
i
i
i
m
m
1
1
1




                                           (46) 
 
Bundan  hamma  jismlar  harakat  miqdorlarining  vektor  yig’indisi  vaqt  davomida 
o’zgarmay qolganligi kelib chiqadi: 


23 
 
 
     




N
i
i
i
i
const
m
1


                                              (47) 
 
Demak,  yopiq  tizimda  hamma  jismlar  harakat  miqdorlarining  yig’indisi  o’zgarmas 
ekan.  Bunga  impulsning  saqlanish  qonuni  deyiladi.  Impulsning  saqlanish  qonuni 
texnikada  ko’p  sohalarda  masalan  reaktiv  dvigatel  (raketa)  da  keng  qo’llaniladi. 
Janubiy  Qrimda  o’sadigan  «jinni  bodring»  o’ziga  xos  reaktiv  snaryad  kabi  xossaga 
ega.  Uning  pishib  yetilgan  mevasi  ichida  bosim  oshib  ketadi.  Agar  bodring  uzib 
olinsa u uzilgan joyda hosil bo’lgan tirqish orqali suyuqlik otilib chiqadi va u qo’ldan 
chiqib ketadi. 

Download 4,09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   87




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish