J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari

10 .2 . T oiov balansining tarkibi hamda ularga xos xususiyatlar
To‘lov balansi tarkibi. To‘lov b alansini tu z ish n in g turlicha us- 
lubiyati m avjud bo‘lib, hozirgi k u n d a X alqaro valuta fondi (X V F )
246

---

ta kl i f etgan m eto d ika (uslubiyat)dan , y a ’ni to'lov balansi mod- 
d a la r in in g ta sn ifid a n m a m la k a t la r a m a liy o tid a kcng q o lla n ila d i. 
M a z k u r uslub iyatda obyektiv r e a llik ko‘proq k o i i n a d i , xususan 
to‘lov b alan si ik k ita y i r ik b o i i m g a a jra tilgan . Bu b itim la rn in g
hisobini y u ritish n in g ik ki to m o n la m a x u s u siy a tid a n , y a ’ni savdo 
va m o liy av iy jih a tid a n kelib ch iq qan holda y a ra tilg a n . X ususan, 
tovarlar va x iz m a tla r eksporti n orezidentlar o ld id a rezidentlar- 
n in g ta la b la r in i osh iradi (to'lov b alan sid a « + » ishorasi bilan aks 
e ttirila d i), bu esa, o ‘z navbatida n orezidentlar oldidagi m oliyaviy 
m a jb u riy a tla rn in g k a m a y ish ig a olib kelad i (« -» ishorasi bilan bel- 
g ila n a d i). H ar ik k ita hisob-kitob y o z u v la rin in g y i g ‘ indisi nolga 
teng b o ‘lishi lozim . Tovarlar va x iz m a t la r eksporti natijasida 
m a m la k a t d a valuta z a x ira la ri to'p lan ib boradi va u lar import ope- 
ratsiy alari to‘loviga x iz m at q ilish i m u m k in .
A g a r m a m la k a td a import operatsiyalari to‘lovi uchun yetarlicha 
valuta z a x ira la ri mavjud b o 'lm asa , u xorijdan qarz m ab la g ‘larini 
jalb etishi m u m k in . Bu kabi qarz m ab la g ‘Iarini d avlatlar o‘z la rin in g
tovarlar va x iz m a tla r eksportini d o im iy oshirib borish orqali qop- 
lashi m u m k in . B unday holatda, b itim n in g savdo qismi (tovarlar 
va x iz m a t la r n in g m am la k atg a kirib kelishi) bo‘yicha chet e llik la r 
o ldida so‘n d irish n i talab qiluvchi («-» ishorasi bilan belgilan ad i- 
gan) m a m la k a t qarzd o rligin in g paydo boMishiga olib keladi. M a m ­
lak atga n orezidentlarning k re d itlarin i ja lb etish esa m a m la k a tn in g
chet e llik la r oldida m oliyaviy m ajb u riy atlari ortishiga sabab bo'ladi 
va «+ » ishorasi b ilan aks ettiriladi.
M a z k u r holatni y a n a d a yaq qo lro q ta sa v v u r etish uchun haqi- 
qatda m a m la k a tg a kirib kelgan va chiqib ketgan valutaviy tushum
va toMovlar nisbatini olish m u m k in .
M a m la k a t n in g to lo v balansi sanoat ko rxo n alari b alan siga 
o‘xshab ernas, b alk i b an k b alan siga o‘x shash holda tu zilad i. M a - 
s alan , 0 ‘zbekistondagi korxona 100 m in g A Q SH dollar]ik m ah su - 
lotni eksport qilib, to lo v n i uch oy dav o m id a olishga sotib oluvchi 
b ilan kelishgan. 0 ‘zbekiston to‘lov b a la n s id a dastlab m a z k u r s u m ­
m a tovarlar eksporti sifatida b a la n s in in g kredit q ism id a yoziladi
247

---