J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari

j a h o n n i n g b os h q a m a m l a k a t l a r i fo n d b o z o r la r i d a  
m u o m a l a d a b o ‘ladi
26 
M ualliflar tomonidan tuzilgan.
359

---

Am erika depozitar aksiyasi nominal qiymati AQSH dollarida 
ilbdalangan, xorijiy kompaniya joylashgan m am lakatda depo- 
nenllangan lining m a iu m bir miqdoridagi qimmatli qog'ozlariga 
nisbalan nnilk huquqi ulushini tasdiqlovchi AQSH qim matli 
qog'ozi liisoblanadi. Amerika depozitar aksiyasi bevosita lbnd bo- 
/oricia mnomalada bo‘!maydi, uning o‘rniga nuiomalaga am erika 
depozitar tilxatlari chiqariladi.
Am erika depozitar tilxatlari m a’lum bir miqdordagi Am erika 
depozitar aksiyalariga egalikni tasdiqlovchi sertifikatdir. Depo­
sitar lilxatlarni xalqaro qimmatli qog‘ozlar sifatida shakllanishi 
va mnomalada bo'lish m exanizmi m uayyan bosqichlarni taqozo 
etadi (14.2-jadvalga qarang).
Depozitar tilxatlar maxsus qonunchilik asosida muomalaga 
chiqariladi va bunday qonunchilik AQSHda mavjud. Shuning 
uchun ham bunday qimmatli qog‘ozlar Amerika depozitar tilxat­
lari (ADR) deb nomlanadi. Depozitar tilxatlar xorijiy kompani- 
yalar aksiyalariga (yoki obligatsivalariga) to‘g ‘ridan to‘g ‘ri egalik 
qilish huquqini bermaydi.
llo/irda qarz munosabatini ifodalovchi depozitar tilxatlardan 
tbydalanish jahonda keng tarqalgan, ayniqsa Lotin Amerikasi 
m am lakatlarida ular keng qoMlaniladi. ADRIarni emissiya qi- 
lishning emitentlar uchun alzalliklari birinchidan, ular faoliyatiga 
qo‘shimcha kapitalni jalb etsa, ikkinchidan, kompaniyaning mav- 
qcini ko‘tarishdan iborat.
AD RIarni investorlar uchun alzalliklari quyidagilardan iborat:
-■ rnilliy kompanivalar aksiyalariga qaraganda yuqori daro- 
m adli aksiyalarni sotib olish im koniyatining yaralilishi;
— to‘g ‘ridan to‘g ‘ri xorijiy kompanivalar aksiyalarini sotib 
olishga qaraganda risklilik darajasining kam ligi:
— xorijiy fond bozorlari to‘g‘risida yetarlicha bilim va 
k o iiik m a la r b o im a g a n sharoitda boshqa m am lakat fond bozoriga 
chiqish im koniyatining yaratilishi;
— m illiy valutada olingan darom adlarni valuta riski bilan 
b o giiq b o ig a n konvertatsiya qilish zaruratining yo'qligi.
360

---

A D R la r chiqarishga javob beruvchi bank qim matli qog‘ozlar 
bilan operatsiyalarning texnik tomonini ta’miniab beradi, 
am rao aksiyalarning ishochliligini 
kalbkulamaydi, shuning 
uchun qim m atli qog‘ozlardagi risklar to iiq invcsior zim m asiga 
tushadi. A D R la r chiqatuvchi em itentlar aksionerlarning y illik
y ig ‘ilishlarida hal qilinadigan kom paniya kapilallashuvi, a ’zolik 
shartlari va boshqa m a’lumotlar to‘g ‘risida bank depozitariyga 
doimo axborot berishadi.
A D R la rn i chiqarish tashabbuskoriga qarab ikkiga, la ’m inlangan 
va ta ’m in lan m ag an turlarga boMinadi. T a'm iiilaiim agan A D R lar 
ularni emissiya qilishdagi barcha xarajatlarni qoplovchi, kom- 
p an iyan in g alohida aksionerlari tashabbusi bilan chiqariladi. 
Ta’m in lan m ag an A D R la rn in g emissiyasini ro‘yxatdan oMkazish 
jarayon i oson boMsada, ularni A m erika uyushgan bozorlarida 
(fond birjalarida va NASDAK(NASDAQ) elektron savdo tizim i- 
da) m uom alada yurishi m um kin emas.
A D R la r chiqarish huquqi bo‘lgan m a ’lum bir