J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

Elektr mashinalarida quwat isroflari. Elektr mashina (EM) larida elektr energiyaning mexanik energiyaga yoki mexanik energiyaning elektr energiyaga aylanishida energiyaning bir qismi issiqlik energiyaga aylanib isrof boiadi va EM ning qismlarini qizdiradi, shu sababli ularning foydali quwati unga berilgan quvvatdan kam.
Aylanuvchi qismli EM larida isroflarni asosiy va qoⁱshimcha turlarga boiib o‘rganiiadi (I z o h: Mazkur kitobda aktiv quvvat belgisi R dan farqli bo‘iishi uchun quvvat isroflari P ' bilan belgilangan).
Asosiy isroflarga: EM magnit sistemasining qayta magnitlanishidan uning asosiy qismlarida uyurma toklar (P'_uyur=(f' B_max‘^A)²> bunda A —
poiat listining qalinligi) va gisterezis hodisasi tufayli (P'_gis~ f*B_ulax)
hosil boiib, issiqlikka aylanadigan magnit isroflar (P'_m), EM ning chulg‘amlarida va cho‘tka kontaktlarida elektr energiyaning issiqlikka aylanib sarflanadigan elektr isroflar; EM aylanuvchi qismlarining havoga urilib ishqalanishi, podshipniklardagi ishqalanish, sirpanuvchi kontaktlardagi va ventilatordagi ishqalanishlar tufayli hosil bo‘ladigan mexanik isroflar (P'_mex) kiradi. Mexanik isroflar faqat rotorning aylanish chastotasiga bog‘liq bo‘ladi. Quvvati 10^-500 kW bo‘lgan 0‘T mashinalarida mexanik isroflar EM nominal quwatining tegishlicha 2+0,5 foizini tashkil qiladi.
0‘zgaruvchan tok mashinalari poTat o‘zagidagi asosiy isroflar berilgan kuchlanishning kvadrati (U²)ga mutanosib ravishda o‘zgaradi.
Elektr isroflar. EMining har qaysi chulg‘am o‘tkazgichlaridan tok o‘tganda tokning kvadratiga va chulg‘am qarshiligiga mutanosib bo‘lgan asosiy quwat isroflari (P'_c = l² • r) vujudga keladi.
Chulg‘am qarshiligi uning temperaturasiga bogTiq boTadi. Agar biror S₀ temperaturada chulg‘am qarshiligi r₀ maTum boTsa, uni EMining hisobiy ishchi temperaturasi S ga quyidagicha qayta hisoblanadi:
a) r₇₅ = r₀[l + a(75 - &„)]; b) r₁₁₅ = r₀ [1 + a(l 15 — 9₀)] , (34.1) bu yerda a « 0,004 — misning temperatura koeffitsienti.
Chulg‘amlarning elektr isroflarini aniqlashda standart tavsiyasiga binoan chulg‘am izolatsiyasining A, E va B issiqlikka chidamlilik klasslari uchun 75°C, F va H klasslari uchun esa 115°C hisobiy ishchi temperaturada isroflar aniqlanishi zarur.
0‘zgaruvchan tok mashinasi chulg‘amlarining o‘tkazgichlaridan tok o‘tganda vujudga keladigan elektr isroflari quyidagicha aniqlanadi: a) stator chulg‘amida
P„- m, ifr,; (34.2)
b) asinxron motorning rotor chulg‘amida
P'_e2= m₂I₂ • r₂ = mj(I₂)² -r^, (34.3)
(34.2) va (34.3) formulalarda stator va rotor chulg‘amlarining, teeishlicha: m_p m₂ — fazalar soni; I_p I₂ — toklari; r,, r₂ — aktiv

qarshiliklari; I,
rotor chulg‘ami toki va aktiv qarshiligining
stator chulg‘amiga keltirilgan hisobiy qiymatlari;

4. 
   mustaqil qo‘zg‘atishli chulg‘amda (sinxron va 0‘T mashinalarida)
   

P' . , = I² . • r . ; (34.4)
qo z {mus) qo z qoz’ ^v '

4. 
   0‘T mashinasi parallel qo‘zg‘atish chulg‘amida
   

U