J. O. Tolipova

0'qituvchining pedagogik faoliyati va о ‘quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish yo 'llarini belgilang.

Bajarilgan ishlarni darsning borishiga muvofiq holda joylashtiring.

Dars ishlanmasini loyihalang va uni talab darajasida jihozlang.

PEDAGOGIK ATAMALARNING QISQACHA LUG‘ATI

Avtokratlik — hokimlik, kishining buyruqbozlik, ko'rsatmalar berish va jazolash kabi shakllarda boshqalarga (masalan, o'qituvchining o'quvchi) nodemokratik usullardan foydalangan holda ta’sir etishga moyilligi.

Agressiviik — dushmanlik, boshqalarga, atrofdagilarga zarar yetkazish, tajovuz qilish, noqulaylik tug'dirish maqsadini amalga oshiruvchi shaxsning xususiyati.

Aksiologiya — qadriyatlar haqidagi falsafiy ta’limot, aksiologik qadriyatlar mohiyati.

Aksiologik yondashuv — insonparvarlik pedagogikasiga xos bo'lgan xususiyat, bunda inson ijtimoiy qadriyat va jamiyat rivojlanishining pirovard maqsadi sifatida qaraladi. Aksiologik tafakkur o'zaro aloqadagi ham o'zaro harakatdagi dunyo konsepsiyasiga asoslanadi.

Anketalashtirish — anketa yordamida ijtimoiy, iqtisodiy, demografik, psixologik, pedagogik va boshqa tadqiqotlar uchun dastlabki mate­riallarni yig'ish jarayoni.

Antropologiya — odamning biologik tabiatini har tomonlama o'rganuvchi fan.

Assimilatsiya — yangi sharoitda tayyor malaka va ko'nikmalardan jiddiy o'zgarishsiz foydalanish.

Autotrening — o'zini-o'zi ishontirish, shaxsning o'zini-o'zi boshqarishga qaratilgan maxsus mashqlar to'plami. Autotreningdan shaxsning o'z ruhiy holati va xulqini boshqarishda foydalaniladi.

Axloq — shaxsning jamiyatga va boshqa kishilarga nisbatan burchini belgilab beruvchi me’yorlar tizimi, ma’naviy xulq qoidalari, ijtimoiy ong shakllaridan biridir.

Bayon qilish — o'qituvchi tomonidan o'rganilayotgan material maz­munini izchil so'zlab berish metodi.

Bilim — narsa va hodisalarning muhim belgi va xususiyatlari, jarayon­lar va ular o‘rtasidagi bog‘lanishlar haqida fan tomonidan aniqlangan tushunchalar tizimi.

Bilish faoliyati — o'quvchilarning idrok qilish hissi, nazariy fikrlash va amaliy faoliyat birligi.

Boshqarish — tashkil etish, qaror qabul qilishga qaratilgan faoliyat, obyektni o'z xizmat vazifasi doirasida nazorat qilish, tartibga solish, ishonchli axborotlar asosida tahlil qilish va yakun yasash.

Burch — muayyan jamoaviy va axloqiy majburiyatlarni his qilish, uning zarurligini anglash.

Davlat ta’lim standarti — uzluksiz ta’limning muayyan bosqichida shaxs (mutaxassis)ning tayyorgarlik darajasi va mazmuniga qo'yiladigan minimum talablar.

Didaktika — ta’lim va o'qitish nazariyasi hamda o'qitish jarayonida tarbiyalash mazmunini ifodalovchi pedagogikaning tarkibiy qismi.

Didaktik-o‘yin texnologiyasi — o'quvchilarning o'quv-bilish faoliyati o'yin faoliyati bilan uyg'unlashtirilgan jarayon.

Dunyoqarash — shaxsning tafakkur tarzi va yo'nalishini aks ettiruvchi qarashlar, e’tiqod hamda fikr-o'ylar tizimi.

Faoliyat — 1) ongli maqsad bilan boshqariladigan kishining ichki (ruhiy), tashqi (jismoniy) faolligi; 2) atrof-muhitning kishilar tomonidan maqsadga muvofiq qayta bunyod etilishi.

Ideal — oliy maqsad, biror narsaning namunasi, shaxs, guruhlaming xatti-harakatlari, intilishlari intihosi.

Idrok etish malakasi — o'quvchilarning xususiyatlari — ularning o'quv muammmolarni hal etish maqsadida muloqotga hozirligini aniq­lash uchun zamr bo'lgan malaka.

Ijtimoiy guruh — jamoa, umumiy maqsad yo'lida shaxslarning o'zaro munosabatlari, tashkiliyligi va intilishlari bilan bir-biriga monand turg'un sotsial guruh.

Ijtimoiy idrok etish — kishilar tomonidan ijtimoiy obyektlarning idrok etilishi, tushunilishi va baholanishi. Izohlash, tushuntirish — og‘zaki izoh, yoritilishi lozim bo'lgan turli materiallarni izohlash, isbotlash, tahlil qilish.

Ilmiy yangilik — muayyan davrga nisbatan ma’lum bo'lmagan va pedagogikaga oid adabiyotlarda qayd qilinmagan nazariy, amaliy xulosalar, ta’lim qonuniyatlari, uning tuzilmasi, mexanizmlari mazmuni, tamoyillari va texnologiyalari.

Insonparvarlik — 1) insonning insonga bo'lgan mehri-muhabbati, uning shani,qadrini hurmat qilish, kishi manfaatlari uchun qayg'urish g'oyalari bilan sug'orilgan va kishilar o'rtasidagi tenglik, haloUik, insoniy munosabat tamoyillariga asoslangan dunyoqarash; 2) insoniylik va insonparvarlik, insonlarning bunyodkorligiga ishonchi.

Individuallik — shaxsning betakror biosotsiologik xususiyatlari.

Intellekt — shaxsning turli faoliyat turlarini muvaffaqiyat bilan o'z- lashtirishini belgilaydigan tug'ma va o'zlashma barcha aqliy qobiliyatlar to'plami.

Ishontira olish — axborot oqimining shaxs tomonidan tanqiddan xoli, erkin ravishda o'zlashishiga erishishni ko'zlagan ruhiy ta’sir etish metodi.

Kasbiy-pedagogik muloqot — pedagog va tarbiyalanuvchining o'zaro zich ijtimoiy-psixologik aloqasi tizimi bo'lib, uning mazmuni axborotlar ayriboshlash, tarbiyaviy ta’sir o'tkazish, kommunikativ vositalar yordamida o'zaro munosabatlarini tashkil etish hisoblanadi.

Kasbiy tayyorgarlik — bo'lajak mutaxassisning psixologik, psixo- fiziologik, jismoniy hamda ilmiy-nazariy va amaliy tayyorgarligi.

Kasbiy bilimdonlik — pedagogik faoliyat yuritish uchun zarur bo'lgan nazariy va amaliy tayyorlik birligi.

Kognitiv — bilish jarayoni.

Kommunikatsiya — kishilarning o'zaro muloqotlarida axborotlar almashish tavsifi.

Kommunikativ ko‘nikma — muomala qila olish, ko'nikmasi.

Kommunikativ faoliyat — pedagogning tarbiyalanuvchilar, boshqa pedagoglar, jamoatchilik vakillari, ota-onalar bilan maqsadga muvofiq o'rnatgan munosabatlari.

Konflikt — qarama-qarshi qarashlar, fikrlar to'qnashuvi, jiddiy ziddiyat, qizg'in bahs.

Konstruktiv faoliyat — u o'zida konstruktiv mazmun (o'quv materiallarini tanlash va joy-joyiga qo'yish, pedagogik jarayonni rejalashtirish va tashkil etish), konstruktiv — operativ (o'zining va talabaning xatti- harakatlarini rejalashtirish), konstruktiv — material (pedagogik jarayonning o'quv-material bazasini loyihalashtirish) ni birlashtiradi.

Kreativlik — betakror qadriyatlar yaratuvchi, nostandart yechimlar qabul qiluvchi individning botiniy qobiliyati.

Kuzatish — biror pedagogik hodisa bo'yicha konkret faktik material olish maqsadini ko'zlagan idrok etishning shakli.

Ko'nikma — biror faoliyatni o'zlashtirilgan usuli bo'lib, o'quv jarayonida o'rganish natijasida qo'lga kiritilgan, beixtiyor, avtomatik tarzda bajariladigan harakat.

Ko'rsatma — ehtiyojning mavjudligi va obyektiv vaziyat hamda uni qondirish bilan bog'liq ravishda oldindan shaxslarning ma’lum faolligini tayyorlash, ulami joylashtirish.

Laboratoriya ishi — asbob-uskunalar va boshqa texnik moslamalardan foydalangan holda tajribalar o'tkazish, biologik jarayonlarni maxsus jihozlar yordamida o'rganish.

Leksiya (ma’ruza) — odatda biror fan mazmunini og'zaki bayon qilishga asoslangan o'quv jarayoni, metodi.

Loyihalash malakasi — malakaning maxsus turi bo'lib, kutilgan pedagogik natijalarni konkret ta’lim va tarbiya rejalarida aks ettiradi.

Loyihalash texnologiyasi — muayyan maqsadni amalga oshirish uchun o'quvchilarning loyihalash ko'nikmasini rivojlantirishga asos­langan texnologiya.

Malaka — ko'nikmalaming avtomatlashgan ko'rinishi, shaxsning o'zi egallagan bilimlari asosida ularning yangi sharoitdagi yangiliklar bilan birga, ma’lum bir faoliyatni samarali bajarish qobiliyatidir.

Malaka tavsifnomasi — o'qituvchining nazariy va amaliy bilimlariga qo'yiladigan umumiy talablar. Maqsad — faoliyat natijasini oldindan fikran belgilash.

Matematik va statistik metod — bu metod og‘zaki so'rov va eksperiment natijalariga ishlov berishda, shuningdek, o‘rganilayotgan hodisalar orasidagi miqdoriy aloqadorlikni o‘matishda qo'llaniladi.

Mashq — o‘zining bilimlarini chuqurlashtirish hamda tegishli malaka va ko‘nikmalar hosil qilish maqsadida harakatlarni og'zaki va yozma ravishda takroran amalga oshirish.